Zenobia Camprubí: berrikuspenen arteko aldeak

Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
ERREFERENTZIAK GEHITU
No edit summary
2. lerroa:
{{Pertsona infotaula
}}
'''Zenobia Camprubí''' ([[Malgrat de Mar]], [[1887|1887ko]] [[abuztuaren 31]] - [[San Juan de Puerto Rico]], [[1956|1956ko]] [[urriaren 28]]<nowiki/>a ) idazle, itzultzaile eta hizkuntzalari [[Espainia|espainiarra]] izan zen, Espainiako zientzia eta letren zilarrezko garaikoa. [[Rabindranath Tagore|Rabindranath Tagore-ren]] lehen itzulpenak egin zituen gazteleraz eta hogeita bi liburuki<ref>{{erreferentzia|izena=|abizena=|urtea=|izenburua=«Zenobia Camprubí y la Edad de Plata de la cultura española». PDF|argitaletxea=|orrialdea=|orrialdeak=|ISBN=|hizkuntza=}}</ref> itzuli, hamaika jarduera zibiko, kultural, komertzial eta irakaskuntzakoak garatu zituen bitartean.<ref>{{erreferentzia|izena=|abizena=|urtea=|izenburua=https://www.fundacion-jrj.es/zenobia/su-actividad/|argitaletxea=|orrialdea=|orrialdeak=|ISBN=|hizkuntza=}}</ref>
'''Zenobia Camprubí''' ( [[Malgrat de Mar]], [[1887|1887ko]] [[abuztuaren 31]] - [[San Juan de Puerto Rico]], [[1956|1956ko]]
 
[[urriaren 28]]<nowiki/>a ) idazle, itzultzaile eta hizkuntzalari [[Espainia|espainiarra]] izan zen, Espainiako zientzia eta letren zilarrezko garaikoa. [[Rabindranath Tagore|Rabindranath Tagore-ren]] lehen itzulpenak egin zituen gazteleraz eta hogeita bi liburuki<ref>{{erreferentzia|izena=|abizena=|urtea=|izenburua=«Zenobia Camprubí y la Edad de Plata de la cultura española». PDF|argitaletxea=|orrialdea=|orrialdeak=|ISBN=|hizkuntza=}}</ref> itzuli, hamaika jarduera zibiko, kultural, komertzial eta irakaskuntzakoak garatu zituen bitartean.<ref>{{erreferentzia|izena=|abizena=|urtea=|izenburua=https://www.fundacion-jrj.es/zenobia/su-actividad/|argitaletxea=|orrialdea=|orrialdeak=|ISBN=|hizkuntza=}}</ref>
 
 
Erbestean, Marylandeko Unibertsitatean<ref name=":1">{{erreferentzia|izena=Emilia|abizena=Cortés Ibánez|urtea=2010|izenburua=Emilia Zenobia Camprubí y la Edad de Plata de la cultura española|argitaletxea=Universidad Internacional de Andalucía.|orrialdea=|orrialdeak=|ISBN=ISBN 9788479932077. OCLC 728887886|hizkuntza=gaztelera}}</ref> irakasle zela, gaztelaniar hizkuntza, kultura eta literatura zabaldu zituen. Horrela, hezkuntza-lan emankorra ezezik, filologikoa, literarioa, juridikoa eta kulturala ere egin zuen.<ref>{{erreferentzia|izena=Bárbara|abizena=Ortuño Martínez|urtea=2011|izenburua=«Sebastiaan Faber, Cristina Martínez-Carazo (editado por), Contra el olvido: el exilio español en Estados Unidos»Diacronie. Studi di Storia Contemporanea (N° 7, 3).|argitaletxea=|orrialdea=|orrialdeak=|ISBN=ISSN 2038-0925|hizkuntza=gaztelera}}</ref> [[Lyceum Club Femenino|Lyceum Club Femeninoaren]] kide nabarmena izanik [[Victoria Kent|Victoria Kentekin]] batera, emakumearen presentzia handiagoa aldarrikatu zuen gizartearen arlo guztietan, eta Espainiako feminismoaren aitzindaritzat jotzen dute.
 
== Jaiotza eta gaztaroa ==
13. lerroa:
 
 
Zenobia Salustiana Edith Camprubí y Aimar abuztuaren 31n jaio zen Bartzelonan familia katalan-puertorricar aberats batean. Isabel Aymar Lucca eta Raimundo Camprubí Escudero bikote kultu eta aberatsaren alaba zen.<ref name=":0">{{erreferentzia|izena=|abizena=|urtea=Archivado desde el original el 28 de marzo de 2017|izenburua=«Vida - Cronología - Fundación Zenobia - Juan Ramón Jiménez {{!}} Casa Museo»|argitaletxea=www.fundacion-jrj.es|orrialdea=|orrialdeak=|ISBN=|hizkuntza=gaztelera}}</ref> Amaren aitona, Augusto Aymar, merkatari estatubatuar aberatsa zen eta amona [[Korsika|Korsikako]] familia baten kidea, [[Puerto Rico|Puerto Ricon]] finkatua. Ama eta amona [[Estatu Batuak|Estatu Batuetako]] ikastetxe onenetan ikasiak ziren eta familia-lotura handiak zituzten Estatu Batuetan. Aita, Raimundo Camprubí, [[Ingeniaritza zibil|ingeniari]] zibila zen eta militar katalanen familia baten kidea, nahiz eta [[Iruñea|Iruñean]] jaioa.<ref>{{erreferentzia|izena=|abizena=|urtea=|izenburua=«Andalucía»PDF|argitaletxea=|orrialdea=|orrialdeak=|ISBN=|hizkuntza=}}</ref><ref>{{erreferentzia|izena=Estrella|abizena=Cardona Gamio|urtea=|izenburua=«Zenobia Camprubí Aymar»|argitaletxea=|orrialdea=|orrialdeak=|ISBN=|hizkuntza=gaztelera}}</ref> Bikoteak lau seme-alaba izan zituen: José (1879), Raimundo, Zenobia eta Augusto.
 
1901ean New Yorkeko ''San Nikolas'' gazte aldizkariak Camprubí-ren ipuin labur bat argitaratu zuen ''A Narrow Escape'' izenekoa''. Malgrat'' lan autobiografikoa ere idatzi zuen garai hartan. Aitaren lana zela eta, familia Valentziara aldatu zen<ref name=":0" /> eta Campubrí-k zenbait literatura-lan idatzi eta argitaratu zituen hiri hartan, besteak beste ''The Garret I have known''. Era berean, bere beste lan batek, ''When grandmother went to school'' izenekoak, sari bat eskuratu zuen St. Nicholas Illustrated Magazine for Boys and Girls-ek emana.
 
1905ean gurasoak banandu egin ziren eta Camprubí Newburgh (New York)-era aldatu zen amarekin batera. Bertan bizi ziren senide eta lagun ugari.<ref name=":0">{{Cite web|url=https://www.fundacion-jrj.es/zenobia/vida-cronologia/|accessdate=27 de marzo de 2017|title=Vida - Cronología - Fundación Zenobia - Juan Ramón Jiménez {{!}} Casa Museo|work=www.fundacion-jrj.es}}</ref> 1908an [[Columbia Unibertsitatea|Columbia Unibertsitateko]] Teacher's College-n matrikulatu zen ingeles literatura eta konposizioa ikasteko. Kultur ekintzetan eta emakume-elkarteetan parte hartu zuen, eta harremanetan jarri zen estatubatuar [[Feminismo|feminismoarekin]].<ref name=":0">{{Cite web|url=https://www.fundacion-jrj.es/zenobia/vida-cronologia/|accessdate=27 de marzo de 2017|title=Vida - Cronología - Fundación Zenobia - Juan Ramón Jiménez {{!}} Casa Museo|work=www.fundacion-jrj.es}}</ref>
 
Senarrarekin adiskidetuta, Isabel Aymar Espainiara itzuli zen 1909an alabarekin batera, eta La Rábida-n ( [[Palos de la Frontera]], [[Huelvako probintzia|Huelva]] ) bizi izan ziren lehenengo eta Madrilen geroago. Estatu Batuetara ere bidaiatu zuen Camprubí-k 1911 eta 1912n. Urte horietan segitu zuen artikuluak argitaratzen aldizkari estatubatuarretan eta hasi zen parte hartzen Madrilen proiektu kultural eta intelektualetan.<ref name=":0">{{Cite web|url=https://www.fundacion-jrj.es/zenobia/vida-cronologia/|accessdate=27 de marzo de 2017|title=Vida - Cronología - Fundación Zenobia - Juan Ramón Jiménez {{!}} Casa Museo|work=www.fundacion-jrj.es}}</ref>
 
1901ean [[New York|New Yorkeko]] ''San Nikolas'' gazte aldizkariak Camprubí-ren ipuin labur bat argitaratu zuen ''A Narrow Escape'' izenekoa''. Malgrat'' lan autobiografikoa ere idatzi zuen garai hartan. Aitaren lana zela eta, familia [[Valentzia|Valentziara]] aldatu zen<ref name=":0" /> eta Campubrí-k zenbait literatura-lan idatzi eta argitaratu zituen hiri hartan, besteak beste ''The Garret I have known''. Era berean, bere beste lan batek, ''When grandmother went to school'' izenekoak, sari bat eskuratu zuen St. Nicholas Illustrated Magazine for Boys and Girls-ek emana.
 
1905ean gurasoak banandu egin ziren eta Camprubí Newburgh (New York)-era aldatu zen amarekin batera. Bertan bizi ziren senide eta lagun ugari.<ref name=":0">{{Cite web|url=https://www.fundacion-jrj.es/zenobia/vida-cronologia/|accessdate=27 de marzo de 2017|title=Vida - Cronología - Fundación Zenobia - Juan Ramón Jiménez {{!}} Casa Museo|work=www.fundacion-jrj.es}}</ref> 1908an [[Columbia Unibertsitatea|Columbia Unibertsitateko]] Teacher's College-n matrikulatu zen ingeles literatura eta konposizioa ikasteko. Kultur ekintzetan eta emakume-elkarteetan parte hartu zuen, eta harremanetan jarri zen estatubatuar [[Feminismo|feminismoarekin]].<ref name=":0">{{Cite web|url=https://www.fundacion-jrj.es/zenobia/vida-cronologia/|accessdate=27 de marzo de 2017|title=Vida - Cronología - Fundación Zenobia - Juan Ramón Jiménez {{!}} Casa Museo|work=www.fundacion-jrj.es}}</ref>
 
Senarrarekin adiskidetuta, Isabel Aymar Espainiara itzuli zen 1909an alabarekin batera, eta La Rábida-n ( [[Palos de la Frontera]], [[Huelvako probintzia|Huelva]] ) bizi izan ziren lehenengo eta [[Madril|Madrilen]] geroago. Estatu Batuetara ere bidaiatu zuen Camprubí-k 1911 eta 1912n. Urte horietan segitu zuen artikuluak argitaratzen aldizkari estatubatuarretan eta hasi zen parte hartzen Madrilen proiektu kultural eta intelektualetan.<ref name=":0">{{Cite web|url=https://www.fundacion-jrj.es/zenobia/vida-cronologia/|accessdate=27 de marzo de 2017|title=Vida - Cronología - Fundación Zenobia - Juan Ramón Jiménez {{!}} Casa Museo|work=www.fundacion-jrj.es}}</ref>
== Helduaroa ==
 
Camprubí-k [[Juan Ramón Jiménez]] poeta gaztea ezagutu zuen 1913an eta harekin ezkondu New York-en 1916an. Urte horietan bi itzulpen argitaratu zizkioten: bertso batzuk [[Rabindranath Tagore|TagoreTagoreren]]<nowiki/>ren ''Cuarto creciente lanetik'' lanetik hartuak eta ''Jiménezen Platero eta biok,'' haurrentzat eginiko edizio txikia.<ref name=":0">{{Cite web|url=https://www.fundacion-jrj.es/zenobia/vida-cronologia/|accessdate=27 de marzo de 2017|title=Vida - Cronología - Fundación Zenobia - Juan Ramón Jiménez {{!}} Casa Museo|work=www.fundacion-jrj.es}}</ref>1917an Camprubí-k Tagore''-ren'' ''El'' ''Jardinero'', ''El Cartero del Rey'', ''Pájaros perdidos'' eta ''La Cosecha'' itzuli eta argitaratu zituen. Juan Ramón Jiménezek lagunduta, ''El Asceta'', ''El rey y la Reina'', ''Malini'', ''Ofrenda Lírica'', ''Las Piedras Hambrientos'' eta ''Ciclo de Primavera ere itzuli zituen'', guztiak Tagore-k idatziak.
 
[[Fitxategi:Retrato_boda_juan_ramón_jimenez_y_zenobia_camprubí.jpg|thumb|Zenobia eta Juan Ramón Jiménezen ezkontza erretratua (1916ko martxoaren 2a, New York).]]1918an Camprubí-k ''La Enfermera a Domicilio'' elkartea sortu zuen Madrilen Katherine Bourland, [[María Maeztu|María de Maeztu]] eta Rafaela Ortega y Gasset-ekin batera. Haren helburua zen langile-familietako haur eta heldu gaixoen osasuna zaintzea, elikagaiak eta botikak emanez eta kontsultategira edo doan artatzen zituzten mediku ospetsuengana eramanez. Horrez gain, zenbait negozio txikitan jardun zuen etxeko diru arazoak gainditze aldera, senarrari laguntzeko edota Espainatik duintasunez alde egiteko [[Espainiako Gerra Zibila|Gerra Zibila]] hasi ondoren.<ref name=":0">{{Cite web|url=https://www.fundacion-jrj.es/zenobia/vida-cronologia/|accessdate=27 de marzo de 2017|title=Vida - Cronología - Fundación Zenobia - Juan Ramón Jiménez {{!}} Casa Museo|work=www.fundacion-jrj.es}}</ref>
 
1920an estreinatu zen Tagore-ren ''Erregearen postaria, Camprubí-k'' itzulita eta antzerkirako egokituta. Inés Muñoz lagunarekin osatu zuen enpresa bat lehenagotik zuen jarduera batekin segitzeko: artesau lanak, bordatuak, zeramika eta liburuak Estatu Batuetara esportatzea. Era berean,'' ''Comité para la Concesión de Becas a Mujeres Españolas en el Extranjero'' sortu zuen, [[Maria Goiri|María Goyri de Menéndez Pidal]] eta María de Maeztuk lagunduta. Batzorde horren idazkaria izan zen 1936ra arte. 1921ean, John M. Synge-ren ''Riders to the sea'' opera taularatu zen Madrileko ateneoan, Camprubí-k egokitua''.<ref name=":0">{{Cite web|url=https://www.fundacion-jrj.es/zenobia/vida-cronologia/|accessdate=27 de marzo de 2017|title=Vida - Cronología - Fundación Zenobia - Juan Ramón Jiménez {{!}} Casa Museo|work=www.fundacion-jrj.es}}</ref>''
 
1926an Lyceum Club Femenino Español sortu zen Madrilen, Espainian egin diren emakume-elkarteetan lehenetarikoa, Camprubí idazkari eta María de Maeztu lehendakari izan zirelarik. Lan sozial garrantzitsua egin zuen elkarteak eta nabarmenki eragin zion orduko kultura-giroan.<ref name=":0">{{Cite web|url=https://www.fundacion-jrj.es/zenobia/vida-cronologia/|accessdate=27 de marzo de 2017|title=Vida - Cronología - Fundación Zenobia - Juan Ramón Jiménez {{!}} Casa Museo|work=www.fundacion-jrj.es}}</ref>
40 ⟶ 37 lerroa:
1937 eta 1938an [[Habana]]<nowiki/>n bizi izan ziren, non jarduera sozio-kulturalak burutu zituzten. Halaber, Espainiako Errepublikaren alde egin zituzten zenbait ekimen, esaterako, diru bilketak New York-eko prentsaren bitartez umezurtz espainiarrei laguntzeko. Campubrí-k bolondres lana ere egin zuen emakume-espetxeetan.<ref name=":0">{{Cite web|url=https://www.fundacion-jrj.es/zenobia/vida-cronologia/|accessdate=27 de marzo de 2017|title=Vida - Cronología - Fundación Zenobia - Juan Ramón Jiménez {{!}} Casa Museo|work=www.fundacion-jrj.es}}</ref>
 
1939 eta 1951 bitartean Estatu Batuetako beste zenbait lekutan bizi izan ziren, New York, [[Miami]] eta [[Washington|Washington,]] non Campubrí irakasle aritu zen [[Maryland]] Unibertsitatean, Historia eta Kultura sailean.
 
1951n ebakuntza egin zioten '''[[Boston|Bostonen]]''' minbiziaren aurka eta berriro aldatu zen bikotea Puerto Rico-ra, Campubrí-k lan intelektual interesgarria atzean utzita. Puerto Rico-ko Unibertsitean jardun zuen lanean orduan, dibulgazio liburuxkak itzuliz eta irakaskuntzan.
 
1952an AEBetako nazionalitatea eskuratu zuen, handik aurrera nazionalitate bikoitza izan zuelarik.
 
1954an, osasun arazoak zirela medio, Camprubí-k lan egiteari utzi zion unibertsitatean eta ''Juan Ramón y yo lanl''an autobiografikoa argitaratu zuen '' Americas '' aldizkarian.''
 
== Heriotza ==
54 ⟶ 51 lerroa:
== Literatura ==
 
Camprubí-ren egunkariak balio handikoak dira, izan ere, bera eta [[Rosa Chacel]] izan ziren emakume bakarrak idazten garaiko bizimodu eta literaturari buruz.<ref>{{erreferentzia|izena=Joana|abizena=Bonet|urtea=2015eko irailaren 19a|izenburua=«La mujer que eligió vivir de los versos»|argitaletxea=La Vanguardia|orrialdea=|orrialdeak=|ISBN=|hizkuntza=gaztelera}}</ref> Hona hemen bere lan behinenak:<ref name=":1" />
 
Camprubí-ren egunkariak balio handikoak dira, izan ere, bera eta Rosa Chacel izan ziren emakume bakarrak idazten garaiko bizimodu eta literaturari buruz.<ref>{{erreferentzia|izena=Joana|abizena=Bonet|urtea=2015eko irailaren 19a|izenburua=«La mujer que eligió vivir de los versos»|argitaletxea=La Vanguardia|orrialdea=|orrialdeak=|ISBN=|hizkuntza=gaztelera}}</ref> Hona hemen bere lan behinenak:
 
* Rabindranath Tagore-ren lanen itzulpena, haietariko batzuk Juan Ramón Jiménezekin eginak.