20:22, 26 azaroa 2019ko berrikusketa aldatu Vanbasten 23 (eztabaida \| ekarpenak) 1.401 edits No edit summary ← Aurreko ezberdintasuna		20:13, 28 urria 2020ko berrikusketa aldatu desegin Kilkerra (eztabaida \| ekarpenak) 4.385 edits t zuz. gram. Etiketa: Ikusizko edizioa Hurrengo ezberdintasuna →
51. lerroa: [[XII. mendea]]ren inguruan Tongarrak eta euren nagusia zen [[Tu'i Tonga]] ezaguna ziren [[Ozeano Barea\|Ozeano Bare]] osoan zehar, [[Niue]]tik [[Tikopia]]ra. Han-hemenka ibiltzen ziren eta historialari batzuek "Tongar Inperio" izena eman izan diote horri. [[XV. mendea]]n eta berriro ere [[XVII. mendea]]n gerra zibila egon zen. Egoera horretan iritsi ziren lehenengo kolonizatzaile europarrak. Lehenengo [[herbehereak\|herbeheretako]] [[Willem Schouten]] eta [[Jacob Le Maire]] iritsi ziren [[1616]]an [[Niuatoputapu]]ra eta [[Abel Tasman]] [[1643]]an [[Tongatapu]] eta [[Ha'apai]]ra. Geroago garrantzia izan zuten [[Cook Kapitaina]]ren bisitek [[1773]], [[1774]] eta [[1777]]an, [[Alessandro Malaspina]]renak [[1793]]an eta misioilariena [[1797]]tik aurrera (batez ere [[Eliza Metodista]]ko [[Walter Lawry Buller]]rena [[1822]]an. Tonga [[Polinesiako Erreinua\|Polinesioako Erreinura]] [[Taufa'ahau]]k batu zen [[1845]]an. Bere titulua jaso zuen Tu'i Kanokupolu gisa baina George Errege izena eman zioten. [[1875\|1875e]]an [[Shirley Baker]] misioilariak Tonga [[monarkia konstituzional]] izendatu zuen eta mendebaldeko monarkien legedi eta sistema hartu zuen. Tonga [[Britaniar Protektorato]] bat bilakatu zen [[1900]]ko [[maiatzaren 18]]an, bigarren errege bat lortzen saiatu zirenean. Britaniar Inperioaren barruan [[1901]]etik [[1952]]rarte [[Mendebaldeko Ozeano Bareko Lurralde Britainiarrak\|Mendebaldeko Ozeano Bareko Lurralde Britainiarretako]] zati bat izan zen. Hala ere euren errege propioak izaten jarraitu zuten. Kolonia garaiaren bukaera [[Salote Tupou III.a]] erreginarekin bukatu zen, [[1970\|1970e]]an. Tonga [[Commonwealth]]era batu zen [[1971\|1971n]]an eta [[Nazio Batuen Erakundea\|Nazio Batuen Erakundera]] [[1999]]ko ~~irailan~~irailean. Commonwealtharen barruan [[Elizabeth III.a]] buru ez duen estatu monarkiko bakarra da. [[Erresuma Batua]]k zuen azkeneko Goi Komisarioa [[2006]]an erretiratu zen, egoitza [[Fiji]]ra mugituz. == Geografia == 67. lerroa: == Demografia == Tongako Erresumak dituen 112.422 ~~biztanleetatik~~biztanleen gehiengoa [[Tongatapu]]n bizi dira, uharte nagusia. Nahiz eta populazioaren zati handi bat Nuku'alofara mugitu den bertan dagoen europar kulturaren eraginak ez ditu hautsi oraindik oso garrantzitsuak diren familia eta herriarekiko loturak. Eguneroko bizitzan eragin handia dute alde batetik Polinesiar ohiturek eta bestetik [[Kristautasun]]ak. Adibidez komertzio guztiek [[larunbat]]a gauerditik [[igande]] gauerdira ixten dute eta [[Tongako Konstituzioa\|Konstituzioan]] bertan aipatzen da [[Sabbat]]ha sakratua dela betirako. Tongarren gehiengoa [[metodismo\|metodista]] da<ref>(cf. Ernst, Manfred/ Winds of Change. Suva: PCC, 1994, p. 146)</ref>, gutxiengo [[katolizismo\|katoliko]] batekin eta geroz eta [[azken Egunetako Santuen Jesukristoren Eliza\|mormoi]] gehiagorekin. Zentsuaren arabera %~~37a~~ 37 [[Wesleyar Aske]]ak dira, %~~17a~~ 17 [[azken Egunetako Santuen Jesukristoren Eliza\|mormoiak]] eta katolikoak %~~16a~~ 16. [[Tongako Eliza Askea\|Tongako Eliza Askeko]] kideak % 11 dira. Mormoien arabera Tonga da euren erlijioarekiko atxikimendu gehien duen munduko herrialdea.<ref>Wakeley, Alan B. "LDS Newsroom" LDS Church Statistical Information: Tonga, May25, 2008</ref> Tongarren %~~98a~~ 98 etniaren arabera [[polinesiar]]rak dira eta nahaste txikia dute [[melanesiar]]rekin. Besteak europarrak, europar eta polinesiarren nahasteak edo Ozeano Bareko beste uharteetako herriak dira. Ehunka [[txinatar]] ere badaude. Lehen hezkuntza derrigorrezkoa eta doakoa da 6 eta 14 urte bitartean. Misioen eskolek lehen hezkuntzaren %8a 8 eta bigarren hekzuntzaren %~~90a~~ 90 ematen dute. Eskola publikoek gainontzekoa betetzen dute. Goi-mailako hezkuntzak irakasle eskolak, medikuntza, nekazaritza eta negozioetarako eskolak dira. Beste guztia munduan zehar ikasten dute. [[Tongera]] da herrialdeko hizkuntza ofiziala, [[ingeles\|ingelerarekin]] batera. Hizkuntza [[austronesiar]] bat da eta [[Wallisiar]]ra, [[Niuera]], [[Hawaiiera]] eta [[Samoera]]tik gertu daude. 15-85 urte arteko emakumeen %~~70a~~ 70 lodia da. [[Nauru]]rekin batera munduko herrialderik lodiena da.<ref>{{en}} [http://www.timesonline.co.uk/tol/news/uk/health/article3386817.ece Welcome to the town that will make you lose weight - Times Online]</ref> == Erreferentziak ==

Tonga: berrikuspenen arteko aldeak