Lurra: berrikuspenen arteko aldeak

''Lur'' hitzaren jatorriaren inguruan eztabaida dago. [[Joseba Lakarra]]k bere erro monosilabikoen teorian kokatzen du jatorria, eta ''*dur'' errotik datorrela dio<ref>{{Erreferentzia|izena=Joseba Andoni Lakarra|abizena=Andrinua|izenburua=Erro monosilabikoaren teoria eta aitzineuskararen berreraiketa: zenbaii alderdi eta ondorio|hizkuntza=es|data=2011|url=https://dialnet.unirioja.es/servlet/articulo?codigo=3775425|aldizkaria=Fontes linguae vasconum: Studia et documenta|alea=113|zenbakia=43|issn=0046-435X|sartze-data=2018-10-19}}</ref>. Beste etimologia batek dio [[zelta]] jatorrikoa dela, eta «gainazala» edo «zorua» esan nahi zuen<ref>{{Erreferentzia|izena=Hyacinthe de|abizena=Charencey|izenburua=Neuf étymologies basques|hizkuntza=es|data=1908|url=https://dialnet.unirioja.es/servlet/articulo?codigo=3431087|aldizkaria=Revista internacional de los estudios vascos = Eusko ikaskuntzen nazioarteko aldizkaria = Revue internationale des ètudes basques = International journal on Basque studies, RIEV|alea=4|zenbakia=2|issn=0212-7016|sartze-data=2018-10-19}}</ref>; [[irlandera zaharra|irlandera zaharrean]] ''Lár'' esaten zen<ref>{{Erreferentzia|abizena=edil@qub.ac.uk|izenburua=eDIL - Irish Language Dictionary|hizkuntza=en|url=http://edil.qub.ac.uk/29580|aldizkaria=edil.qub.ac.uk|sartze-data=2018-10-19}}</ref> edo [[gales]]ez ''llawr''. Hitz hauek [[aitzinbritoniera]]tik datoz, ''*lọr''<ref>{{Erreferentzia|izena=Matasović,|abizena=Ranko.|izenburua=Etymological dictionary of proto-Celtic|argitaletxea=Brill|data=2009|url=https://www.worldcat.org/oclc/262430534|isbn=9789004173361|pmc=262430534|sartze-data=2018-10-19}}</ref>. Hitz honetatik hainbat eratorri daude [[Zelta hizkuntzak|hizkuntza zeltatan]]: ''lor'' [[bretoiera]] zaharrean eta ''leur'' bretoieraz zein [[kornubiera]]z, edo ''laur'' aitzinako galesez; guzti hauen esanahia «zorua» da<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Reconstruction:Proto-Brythonic/lọr - Wiktionary|hizkuntza=en|url=https://en.wiktionary.org/wiki/Reconstruction:Proto-Brythonic/l%E1%BB%8Dr|aldizkaria=en.wiktionary.org|sartze-data=2018-10-19}}</ref>. [[Aintzinzeltera]]zko ''*ɸlārom'' hitzetik dator eta hau [[aitzinindoeuropera]]ko ''*pleh₂rom'' edo ''*ploh₂rom'' hitzetatik. ''*pleh₂-'' erroak «laua izatea» esan nahi du<ref>{{Erreferentzia|izena=Vaan, Michiel Arnoud Cor de,|abizena=1973-|izenburua=Etymological dictionary of Latin and the other Italic languages|argitaletxea=Brill|data=2008|url=https://www.worldcat.org/oclc/225873936|isbn=9789004167971|pmc=225873936|sartze-data=2018-10-19}}</ref>. Hitz horretatik eratortzen dira ere [[latin]]ezko ''plautus'' ([[osko]]en 𐌐𐌋𐌀𐌅𐌕𐌀𐌃 hitzetik; «laua», «zabala»), ''plānus'' («laua») eta ''planta'' («landare») hitzak<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Reconstruction:Proto-Indo-European/pleh₂- - Wiktionary|hizkuntza=en|url=https://en.wiktionary.org/wiki/Reconstruction:Proto-Indo-European/pleh%E2%82%82-|aldizkaria=en.wiktionary.org|sartze-data=2018-10-19}}</ref>. Latinezko hitz hauen jatorri berberekoak dira euskarazko «laua», «leun» eta «landare».

 

A Latin Dictionary,

mundus|url=http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus:text:1999.04.0059:entry=mundus1|aldizkaria=www.perseus.tufts.edu|sartze-data=2018-10-19}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izenburua=Charlton T. Lewis, Charles Short,

Lurraren kanpoaldean zegoen [[magma]] urtua solidotzen hasi zen geruza bat sortuz. Bi eredu daude gaur egun prozesu hau azaltzeko<ref>{{Erreferentzia|izena=Rogers, John J. W. (John James William),|abizena=1930-2015.|izenburua=Continents and supercontinents|argitaletxea=Oxford University Press|data=2004|url=https://www.worldcat.org/oclc/61341472|isbn=1423720504|pmc=61341472|sartze-data=2018-07-01}}</ref>: batean lur lehorreko masak pixkanaka sortu ziren gaur egungo formara iritsi arte<ref>{{Erreferentzia|izena=Patrick M.|abizena=Hurley|izenburua=Pre-Drift Continental Nuclei|orrialdeak=1229–1242|hizkuntza=en|abizena2=Rand|izena2=John R.|data=1969-06-13|url=http://science.sciencemag.org/content/164/3885/1229|aldizkaria=Science|alea=3885|zenbakia=164|issn=0036-8075|pmid=17772560|doi=10.1126/science.164.3885.1229|sartze-data=2018-07-01}}</ref>; bestean, probabilitate handiagoarekin, sorrera hori azkarra izan zen<ref>{{Erreferentzia|izena=J.|abizena=De Smet|izenburua=Early formation and long-term stability of continents resulting from decompression melting in a convecting mantle|orrialdeak=19–33|abizena2=Van den Berg|abizena3=Vlaar|izena2=A.P.|izena3=N.J.|data=2000-07|url=https://doi.org/10.1016/S0040-1951(00)00055-X|aldizkaria=Tectonophysics|alea=1-2|zenbakia=322|issn=0040-1951|doi=10.1016/s0040-1951(00)00055-x|sartze-data=2018-07-01}}</ref> Lurraren historiaren lehen uneetan, eta ondoren mugimendurik gabeko egoera kontinental egon zen<ref>{{Erreferentzia|izena=T. M.|abizena=Harrison|izenburua=Heterogeneous Hadean Hafnium: Evidence of Continental Crust at 4.4 to 4.5 Ga|orrialdeak=1947–1950|hizkuntza=en|abizena2=Blichert-Toft|abizena3=Müller|abizena4=Albarede|abizena5=Holden|abizena6=Mojzsis|izena2=J.|izena3=W.|izena4=F.|izena5=P.|izena6=S. J.|data=2005-12-23|url=http://science.sciencemag.org/content/310/5756/1947|aldizkaria=Science|alea=5756|zenbakia=310|issn=0036-8075|pmid=16293721|doi=10.1126/science.1117926|sartze-data=2018-07-01}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Dawei|abizena=Hong|izenburua=Continental crustal growth and the supercontinental cycle: evidence from the Central Asian Orogenic Belt|orrialdeak=799–813|abizena2=Zhang|abizena3=Wang|abizena4=Wang|abizena5=Xie|izena2=Jisheng|izena3=Tao|izena4=Shiguang|izena5=Xilin|data=2004-09|url=https://doi.org/10.1016/S1367-9120(03)00134-2|aldizkaria=Journal of Asian Earth Sciences|alea=5|zenbakia=23|issn=1367-9120|doi=10.1016/s1367-9120(03)00134-2|sartze-data=2018-07-01}}</ref>. [[Kontinente]]ak [[plaken tektonika]]ren ondorioz sortu ziren, Lurraren barnealdearen bero galeraren ondorioz. Ehunka milioi urte pasa eta gero, [[superkontinente]]ak sortu eta bereizi dira behin eta berriz. Orain dela 750 milioi urte [[Rodinia]] izeneko superkontinentea hautsi zen. Ondoren berriro elkartu ziren, [[Pannotia]] izenekoa sortzeko orain dela 600-540 milioi urte artean. Hau berriro apurtu eta [[Pangea]] osatu zen, orain dela 180 milioi urte hautsi zena<ref>{{Erreferentzia|izena=J. Brendan|abizena=Murphy|izenburua=How Do Supercontinents Assemble?|orrialdeak=324|abizena2=Nance|izena2=R.|data=2004|url=https://doi.org/10.1511/2004.4.324|aldizkaria=American Scientist|alea=4|zenbakia=92|issn=0003-0996|doi=10.1511/2004.4.324|sartze-data=2018-07-01}}</ref>.

 

 

=== Biziaren jatorria eta eboluzioa ===

| Date set for desert Earth|url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/sci/tech/specials/washington_2000/649913.stm|aldizkaria=news.bbc.co.uk|sartze-data=2018-10-19}}</ref>. Puntu horretatik aurrera, Lurrean bizia egon daiteke beste 500 milioi urtez, edo 2.300 milioi urte atmosferatik [[nitrogeno]]a kentzen bada<ref>{{Erreferentzia|izena=King-Fai|abizena=Li|izenburua=Atmospheric pressure as a natural climate regulator for a terrestrial planet with a biosphere|orrialdeak=9576–9579|hizkuntza=en|abizena2=Pahlevan|abizena3=Kirschvink|abizena4=Yung|izena2=Kaveh|izena3=Joseph L.|izena4=Yuk L.|data=2009-06-16|url=http://www.pnas.org/content/106/24/9576|aldizkaria=Proceedings of the National Academy of Sciences|alea=24|zenbakia=106|issn=0027-8424|pmid=19487662|pmc=PMC2701016|doi=10.1073/pnas.0809436106|sartze-data=2018-10-19}}</ref>. Eguzkia egonkorra balitz ere betirako, hurrengo mila milioi urtetan ozeanoetako uraren % 27 [[mantu]]ra jaitsiko da, ozeano erdiko gandorretan ez delako nahikoa lurrun aterako<ref>{{Erreferentzia|izena=C.|abizena=Bounama|izenburua=The fate of Earth’s ocean|orrialdeak=569–576|abizena2=Franck|abizena3=von Bloh|izena2=S.|izena3=W.|data=2001-12-31|url=https://www.hydrol-earth-syst-sci.net/5/569/2001/|aldizkaria=Hydrol. Earth Syst. Sci.|alea=4|zenbakia=5|issn=1607-7938|doi=10.5194/hess-5-569-2001|sartze-data=2018-10-19}}</ref>.

 

 

== Ezaugarri fisikoak ==