Heriotza zigor: berrikuspenen arteko aldeak
Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
No edit summary |
No edit summary |
||
31. lerroa:
[[Fitxategi:Rohrbach-verbrennung-1525.jpg|thumb|Jakob Rohrbach nekazarien buruzagiaren erreketa, 1525eko Alemaniako Nekazarien Gerran. ]]
=== Erdi
[[Erdi Aroa|Erdi Aro]]<nowiki/>ko Europan eta modernoagoan, presondegi sistema berriak garatu aurretik, heriotza zigorra modu orokor bezala erabili zen, baita arau hauste txikiekin ere. Ingalaterrako [[Henrike VIII.a Ingalaterrakoa|Henrike VIII]].aren erregealdian, 72.000 pertsona inguru exekutatu zirela uste da.<ref>{{erreferentzia|izena=|abizena=|urtea=2012|izenburua="History of the Death Penalty"|argitaletxea=Public Broadcasting Service|orrialdea=|orrialdeak=|ISBN=|hizkuntza=En}}</ref>
Europa modernoaren lehen hamarkadetan, [[sorginkeria]]<nowiki/>ri buruzko izu ikara moral handi batek zeharkatu zituen Europa eta [[Ipar Amerika]]<nowiki/>ko europar koloniak. Garai hartan, [[Satan|Satanas]]<nowiki/>en sorgin maltzurrek Kristautasunaren mehatxu antolatu bezala funtzionatzen zutela zioten. Ondorioz, dozenaka mila emakume auzipetu eta exekutatu zituzten sorginkeriagatik, 15. eta 18. mendeen artean.<ref>{{erreferentzia|izena=Matt, Robert, Randolph, Harry|abizena=Cook, Mills, Trumback, Cocks|urtea=2007|izenburua=A Gay History of Britain: Love and Sex Between Men Since the Middle Ages|argitaletxea=Greenwood World Publishing|orrialdea=p. 109|orrialdeak=|ISBN=978-1846450020|hizkuntza=En}}</ref>
▲Azken mendeetan, nazio-estatu modernoen sorrerarekin, justiziak gero eta lotura handiagoa izan zuen eskubide natural eta juridikoen kontzeptuekin. Garai hartan areagotu egin ziren polizi indarrak eta espetxe erakunde iraunkorrak. [[Cesare Beccaria]] adituak, delitu eta zigorrei buruzko eragin handiko tratatua idatzi zuen 1764an, eta heriotza zigorraren lehen azterketa zehatza izan zen, heriotza zigorraren [[Abolizionismo|abolizioa]] eskatzeko.<ref>{{erreferentzia|izena=Marcello|abizena=Maestro|urtea=1973|izenburua="A pioneer for the abolition of capital punishment: Cesare Beccaria."|argitaletxea=Journal of the History of Ideas 34.3|orrialdea=|orrialdeak=pp. 463-468|ISBN=|hizkuntza=En}}</ref>
Geroago, [[Charles Dickens]]<nowiki/>ek eta [[Karl Marx]]<nowiki/>ek, exekuzioen garaian eta tokietan, ankerkeria bortitza areagotu egiten zela ikusi zuten. Gertaera honen aitortza ofizialak ekarri zuen exekuzioak espetxeetatik kanpo egitea, publikotik urrun.<ref>{{erreferentzia|izena=Hugo Adam|abizena=Bedau|urtea=1983|izenburua="Bentham's Utilitarian Critique of the Death Penalty"|argitaletxea=The Journal of Criminal Law and Criminology. 74 (3)|orrialdea=|orrialdeak=pp. 1033–65|ISBN=doi:10.2307/1143143. JSTOR 1143143|hizkuntza=En}}</ref>
113 ⟶ 112 lerroa:
Historiagile sozialek ohartarazi dute XX. mendetik aurrera AEBetan eta Europako mendebaldean heriotza oro har, gero eta babestuago egon dela jendearen begien bistatik, gero eta gehiago gertatzen dela ospitaleko ateen barnean.<ref>{{erreferentzia|izena=William J.|abizena=Chambliss|urtea=2011|izenburua=Corrections|argitaletxea=SAGE Publications|orrialdea=|orrialdeak=pp. 4–5|ISBN=9781452266435|hizkuntza=En}}</ref> Era berean, exekuzioak espetxeko horma barrura mugatu dira. Azken exekuzio publiko formalak 1868an gertatu ziren Britainia Handian, 1936an AEBetan eta 1939an Frantzian.
[[Amnistia Internazionala|Amnistia Internazional]]<nowiki/>en arabera, 2012an "Iran, Ipar Korea, Saudi Arabia eta Somalian egin ziren exekuzio publikoak".<ref>{{erreferentzia|izena=|abizena=|urtea=2013|izenburua="Death penalty statistics, country by country"|argitaletxea=The Guardian|orrialdea=|orrialdeak=|ISBN=|hizkuntza=En}}</ref> Bestalde, [[Hamas]]<nowiki/>ek kontrolatutako [[Gaza (hiria)|Gaza]]<nowiki/>n, Sirian, Iraken, Afganistanen eta Yemenen estatuek eta estatuz kanpoko eragileek egindako exekuzio publikoen berri ere eman da.<ref>{{erreferentzia|izena=|abizena=|urtea=2014|izenburua="Haunting Images Emerge of Hamas Public Execution of 18 Alleged Collaborators"|argitaletxea=The Algemeiner|orrialdea=|orrialdeak=|ISBN=|hizkuntza=En}}</ref><ref>{{erreferentzia|izena=|abizena=|urtea=2016|izenburua="ISIS extremist reportedly kills his mother in public execution in Syria"|argitaletxea=Fox News|orrialdea=|orrialdeak=|ISBN=|hizkuntza=En}}</ref><ref>{{erreferentzia|izena=|abizena=|urtea=2012|izenburua="Video: Taliban shoot woman 9 times in public execution as men cheer"|argitaletxea=CNN|orrialdea=|orrialdeak=|ISBN=|hizkuntza=En}}</ref> Bestalde, publiko bezala sailka daitezkeen exekuzioak Estatu Batuetako [[Florida]] eta [[Utah]] estatuetan ere egin ziren 1992an.
=== Delitu kapitalak ===
Herrialde batzuetan heriotzarekin zigortzen diren beste delitu batzuk honako hauek dira:
168 ⟶ 167 lerroa:
== Eztabaida eta debatea ==
Zigor hilgarria eztabaidagarria da. Heriotza zigorraren aurkakoek gizagabetzat dute, eta atzera ezintasunagatik kritikatzen dute. Halaber, defendatzen dute zigor honek ez duela disuasio efekturik, gutxiengoak eta txiroak diskriminatzen dituela, eta "indarkeriaren kultura" bultzatzen duela.<ref>{{erreferentzia|izena=|abizena=|urtea=2013|izenburua="New York Law School: Robert Blecker"|argitaletxea=Nyls.edu|orrialdea=|orrialdeak=|ISBN=|hizkuntza=En}}</ref> Mundu osoan erakunde asko daude, hala nola [[Amnistia Internazionala|Amnistia Internazional]]<nowiki/>a, eta herrialde batzuetan Amerikako Askatasun Zibilen Sindikatua (ACLU) bezalakoak, heriotza zigorra deuseztatzea oinarrizko helburu gisa dutenak.<ref name=":1">{{erreferentzia|izena=Gail A.|abizena=Van Norman|urtea=2010|izenburua=Physician participation in executions|argitaletxea=Cambridge: Cambridge University Press.|orrialdea=p. 287|orrialdeak=
Heriotza zigorraren aldeko abokatuek argudiatzen dute krimena gaitzesten duela, [[tresna]] ona dela polizientzat eta auzi jartzaileentzat, kondenatutako gaizkileek berriro ofentsa ez dezaten. Eta justizia bermatzen duela homizidioa bezalako delituengatik. Delitu ez hilgarrientzat heriotza zigorra ezartzea, askoz ere eztabaidagarriagoa izan ohi da, eta abolitu egiten da hori gordetzen duten herrialde askotan.<ref>{{erreferentzia|izena=|abizena=|urtea=2015|izenburua="Home – Stanford Law Review" (PDF)|argitaletxea=Review, Stanford Law. www.stanfordlawreview.org.|orrialdea=|orrialdeak=|ISBN=|hizkuntza=En}}</ref>
179 ⟶ 178 lerroa:
=== Giza eskubideak ===
Abolizionistek uste dute heriotza zigorra dela giza eskubideen urraketarik larriena, bizitzeko eskubidea delako garrantzitsuena, eta heriotza zigorrak beharrik gabe urratzeaz gain kondenatuei [[tortura]] psikologikoa eragiten dielako. Giza eskubideen aldeko ekintzaileek heriotza zigorraren aurka egiten dute, "zigor krudel, anker eta laidogarria" deituz. Amnistia Internazionalak "[[Giza eskubideak|Giza Eskubide]]<nowiki/>en azken ukazio itzulezina" dela uste du.<ref>{{erreferentzia|izena=|abizena=|urtea=2010|izenburua="Abolish the death penalty"|argitaletxea=Amnesty International|orrialdea=|orrialdeak=|ISBN=|hizkuntza=En}}</ref> [[Albert Camus]]<nowiki/>ek 1956an “''Gillotina, erresistentzia, matxinada eta heriotzaren inguruko hausnarketak''” izeneko liburuan honakoa idatzi zuen:
“''Exekuzioa ez da soilik heriotza. Kontzentrazio esparrua espetxetik bezain desberdina da bizitzaz gabetzea. [...] Baliokidetasun bat egon dadin, heriotza zigorrak zigortu beharko luke hiltzaileak biktimari heriotza izugarria eragingo zion egunaz hilabete batzuk lehenago ohartaraziko bazion. Halako munstro bat ez da bizitza pribatuan aurkitzen.''”<ref>{{erreferentzia|izena=|abizena=|urtea=2013|izenburua="Death Penalty News & Updates"|argitaletxea=People.smu.edu|orrialdea=|orrialdeak=|ISBN=|hizkuntza=En}}</ref>
Eskubide naturalen doktrina klasikoan, adibidez [[John Locke|Locke]]-k eta Blackstone-k azaldutakoan, bizitzeko eskubidea gal daitekeen ideia garrantzitsua da, beste eskubide gehienei bidezko prozesua eman dakiekeelako, hala nola jabetza eskubidea eta askatasun eskubidea, benetako epaia aurreikusita.<ref>{{erreferentzia|izena=Joel|abizena=Feinberg|urtea=1977|izenburua=Voluntary Euthanasia and the Inalienable Right to Life|argitaletxea=Wayback Machine, The Tanner Lecture on Human Values|orrialdea=|orrialdeak=|ISBN=|hizkuntza=En}}</ref> [[John Stuart Mill]]<nowiki/>ek Parlamentuan 1868an hilketagatiko zigor kapitala indargabetzeko zuzenketaren aurka emandako hitzaldian azaldu zuen bezala:
“''Imajina dezakegu norbaitek nola irakatsi diezaiokegun jendeari sufrimendua ez eragiteko guk geuk eragiten? Baina horri erantzun beharko nioke, guk guztiok erantzungo beharko genioke, sufrimendua eragoztea saihestea posible ez ezik, zigor justiziaren xedea bera ere posible dela. Gaizkile bati isuna jartzea bere ondasunekiko begirune falta da, edo espetxeratzea bere askatasun pertsonalaren errespetu falta da? Zentzu berean arrazoigabea da pentsatzea beste pertsona baten bizitza kendu duenari, bere bizitza kentzea begirune falta dela bizitzarekiko. Aitzitik, nabarmen erakusten dugu guk diogun begirunea, arau bat hartzerakoan beste baten eskubide hori urratzen duenak beretzat ere galdu egiten duela, eta egin dezakeen beste deliturik ez badute bizitzeko eskubidea kentzen, honek bai izango duela''.”<ref>{{erreferentzia|izena=|abizena=|urtea=2013|izenburua="John Stuart Mill, Speech on Capital Punishment"|argitaletxea=Sandiego.edu|orrialdea=|orrialdeak=|ISBN=|hizkuntza=Eu}}</ref>[[Fitxategi:SQ Lethal Injection Room.jpg|thumb|Kaliforniako San Quentin Estatuko kartzelan dagoen ohatila, lehen injekzio hilgarriaz exekuzioak egiteko erabiltzen zena.]]
=== Minik gabeko exekuzioa ===
Mundu osoko joerak aspalditik izan dira exekuzio pribatuetara eta hain mingarriak ez direnetara joatea. Horregatik garatu zuen Frantziak [[gillotina]] XVIII. mendearen azken urteetan, eta Britainia Handiak debekatu egin zuen urkatzea edo gorputza zatitzea XIX. mendearen hasieran. Mozaffar ad-Din Shah Qajar [[Persia]]<nowiki/>ko Shahk (1896-1907), eztarria moztu eta pistola batekin hurbiletik tirokatzea alternatiba azkar eta nahiko minik gabekoa zela zioen, garai hartan erabiltzen ziren exekuzio metodo torturatsuagoen aurrean. Bestalde, Estatu Batuetan garai baten elektrokuzioa eta gasak arnastea urkatzea baino aukera gizatiarrago bezala sartu ziren, baina denak [[injekzio hilgarri]]<nowiki/>ak gainditu zituzten. Hala ere, oraindik herrialde gutxi batzuk zintzilikatzeko metodo geldoak, burua moztea eta harrikatzeak erabiltzen dituzte.<ref>{{erreferentzia|izena=|abizena=|urtea=2011|izenburua="Ispahan – Shiraz". A Ride to India across Persia and Baluchistan|argitaletxea=Explorion.net|orrialdea=|orrialdeak=|ISBN=|hizkuntza=En}}</ref>
1977 eta 2001 artean Estatu Batuetan egindako exekuzioen azterketak adierazi zuen gutxienez 749 exekuziotik 34k, hau da,%4,5ek, "aurreikusi gabeko arazoak edo atzerapenak izan zituztela, presoen alferrikako agonia eraginez [[borrero]]<nowiki/>en gaitasun ezagatik". "Exekuzio oker" horien tasa egonkorra izan da ikerketaren denboran.<ref>{{erreferentzia|izena=Marian J, Michael|abizena=Borg, Radelet|urtea=2004|izenburua=On botched executions .Capital Punishment|argitaletxea=Cambridge University Press|orrialdea=|orrialdeak=pp. 143–68|ISBN=doi:10.1017/CBO9780511489273.006.|hizkuntza=En}}</ref>
=== Exekuzio okerra ===▼
Heriotza zigorra Erresuma Batuan ezabatu egin zen neurri batean, Timothy Evansen kasuagatik. 1950ean exekutatu zuten, John Christie bere ugazabak egindako bi hilketengatik gaizki kondenatu ondoren. Kasua ezinbestekotzat jo zen oposizioa indartzeko, eta 1957an zigorraren irismena mugatu zen, 1965ean erabat ezabatzeko.▼
[[The Lancet]] aldizkarian 2005ean argitaratutako ikerketa berezi batek zioen, injekzio hilgarrien kasuen %43tan hipnotikoen odol maila ez zela nahikoa izan inkontzientzia bermatzeko. Hala ere, Estatu Batuetako Auzitegi Gorenak 2008an eta 2015ean erabaki zuen injekzio hilgarria ez zela zigor krudel eta ezohikoa. Bestalde, Bucklew vs. Precythen kasuko gehiengoaren epaiak are gehiago baieztatu zuen printzipio hori, eta adierazi zuen zigor krudel eta ezohikoa debekatzeak nahitaez debekatzen zituela mina eta degradazioa.<ref name=":1" />
▲=== Exekuzio okerra eta boluntarioak ===
▲Heriotza zigorra Erresuma Batuan ezabatu egin zen neurri batean, Timothy Evansen kasuagatik. 1950ean exekutatu zuten, John Christie bere ugazabak egindako bi hilketengatik gaizki kondenatu ondoren. Kasua ezinbestekotzat jo zen oposizioa indartzeko, eta 1957an zigorraren irismena mugatu zen, 1965ean erabat ezabatzeko.<ref>{{erreferentzia|izena=|abizena=|urtea=2009|izenburua="Wrongful executions"|argitaletxea=Mitglied.lycos.de|orrialdea=|orrialdeak=|ISBN=|hizkuntza=En}}</ref>
[[Fitxategi:GarroteExecution1901.jpg|thumb|Exekuzioa garrotez [[Filipinak|Filipinetan]] 1901ean.]]
Maiz argudiatzen da heriotza zigorrak justiziaren okertzea dakarrela, pertsona errugabeen exekuzio bidegabearen bidez. Jende asko errugabe deklaratua izan da, zigorra gauzatu ondoren. Batzuk baieztatu dute gutxienez 39 exekuzio burutu direla 1992tik 2004ra, errugabetasun froga garbiekin edo erruduntasunari buruzko zalantza larrien aurrean. Eskuratu berri diren [[DNA]] frogek AEBetan epe berean, 15 heriotza zigorretik gorako presoen exekuzioa eragotzi zuten, baina DNA frogak soilik kasu batzuetan daude eskuragarri. Heriotza Zigorra Abolitzeko Koalizio Nazionalak aldarrikatu du 1976 eta 2015 artean Estatu Batuetan 1.414 preso exekutatu zituztela, eta heriotza zigorrera kondenatutako 156 sententzia baliogabetu zirela.<ref>{{erreferentzia|izena=|abizena=|urtea=2015|izenburua="Facts about the Death Penalty"|argitaletxea=Death Penalty Information Center|orrialdea=|orrialdeak=|ISBN=|hizkuntza=En}}</ref> Horrek adierazten du hamar heriotza zigorretako presoetatik bat baino gehiago, gaizki kondenatua izan zela. Ezin da ebaluatu zenbat izan diren gaizki exekutatuak, epaitegiek orokorrean ez baitute hildako akusatu baten errugabetasuna ikertzen, eta defentsako abokatuek beren bizitza oraindik salba dezaketen bezeroengan bideratu ohi dutelako. Hala ere, errugabetasun froga sendoak daude kasu askotan.<ref>{{erreferentzia|izena=|abizena=|urtea=2012|izenburua="Executed But Possibly Innocent {{!}} Death Penalty Information Center"|argitaletxea=Deathpenaltyinfo.org|orrialdea=|orrialdeak=|ISBN=|hizkuntza=En}}</ref>
Bese alde batetik boluntarioak daude. Preso batzuk borondatez saiatu dira heriotza zigorra bizkortzen, askotan helegite guztiei uko eginez. Estatu Batuetan, heriotz zigorraren boluntarioak zigor horretara kondenatutako presoen % 11 dira, eta sarritan saihestu egiten dituzte delitu txarrenentzat heriotza zigorra izendatzeko diseinatutako prozedura legalak. Boluntarioen exekuzioaren aurkakoek, buruko gaixotasunen [[prebalentzia]] aipatu zuten, bere buruaz beste egiten zutenekin alderatuz. Exekuzioko boluntarioek lege erreforman arreta eta ahalegin askoz gutxiago jaso dituzte, exekuzioaren ondoren salbuetsiak izan direnek baino. <ref>{{erreferentzia|izena=Meredith Martin|abizena=Rountree|urtea=2014|izenburua="Volunteers for Execution: Directions for Further Research into Grief, Culpability, and Legal Structures"|argitaletxea=Northwestern University School of Law|orrialdea=|orrialdeak=|ISBN=|hizkuntza=En}}</ref>
=== Arraza, etnia eta klase sozialaren alborapena ===
Heriotza zigorraren aurkakoek diote zigor hori maizago erabiltzen dela arraza eta [[etnia]] gutxiengoetako eta jatorri sozioekonomiko baxuagoko egileen aurka, jatorri pribilegiatua duten gaizkileen aurka baino; eta biktimaren
[[Fitxategi:Condenados a muerte de la Penitenciaria de Santiago.jpg|thumb|[[Txile]]<nowiki/>ko Santiagoko kartzelako kaperan hiltzera kondenatuak, 1895ean.]]
Bestalde, 2019an [[Alabama]]<nowiki/>n, Domineque Ray izeneko heriotzara zigortutako preso bati bere [[imam]]<nowiki/>a ukatu zioten exekuzio gelan, eta kristau kapilau bat baino ez zioten eskaini.<ref>{{erreferentzia|izena=|abizena=|urtea=2019|izenburua=Justices Let Alabama Execute Death Row Inmate Who Wanted Imam By His Side"|argitaletxea=NPR.org|orrialdea=|orrialdeak=|ISBN=|hizkuntza=En}}</ref> Salaketa aurkeztu ondoren, apelazio auzitegi federal batek 5-4 erabaki zuen Rayren eskaeraren aurka. Gehiengoak eskaeraren "azken orduko" izaera aipatu zuen, eta desadostasunak adierazi zutenek tratamendua konfesionaltasunaren neutraltasun printzipioaren aurka zihoala azaldu zuten. Halaber, 2019ko uztailean bi gizon xiita, Ali Hakim al-Arab 25 urtekoa eta Ahmad al-Malali 24koa, [[Bahrain]]<nowiki/>en exekutatu egin zituzten, Nazio Batuen Erakundearen eta eskubideen aldeko taldeen protestak gorabehera. [[Amnistia Internazionala|Amnistia Internazional]]<nowiki/>ak adierazi zuenez, torturaren bidez lortutako "terrorismo delituak" aitortu ondoren egin zituzten exekuzioak.<ref>{{erreferentzia|izena=|abizena=|urtea=2019|izenburua="Bahrain executes 3 men"|argitaletxea=Daily Sun Post|orrialdea=|orrialdeak=|ISBN=|hizkuntza=En}}</ref>
=== Nazioarteko ikuspegiak ===
Nazio Batuek 2007ko Batzar Nagusiaren 62.
Eskualde mailako zenbait hitzarmenek heriotza zigorra debekatzen dute, batez ere Giza Eskubideen Europako Hitzarmenaren Seigarren eta Hamahirugarren Protokoloak, hots, bake garaian ezabatzea eta inguruabar guztietan indargabetzea. Gauza bera esaten da Amerikako Konbentzioko Giza Eskubideen Bigarren Protokoloan ere, baina Amerikako herrialde guztiek ez dute berretsi, aipagarrienak [[Kanada]]<nowiki/>k eta [[Ameriketako Estatu Batuak|Estatu Batuak i]]<nowiki/>zanik. Nazioarteko itun operatibo garrantzitsuenek ez dute debekurik eskatzen delitu larrien kasuetarako, adibidez Eskubide Zibil eta Politikoen Nazioarteko Itunak. Horrek, beste hainbat itunekin batera, hautazko protokoloa du zigorra eskatu, debekatu eta abolizio zabalagoa sustatzen duena.<ref>{{erreferentzia|izena=|abizena=|urtea=2008|izenburua="Abolish the death penalty {{!}} Amnesty International"|argitaletxea=Web.amnesty.org|orrialdea=|orrialdeak=|ISBN=|hizkuntza=En}}</ref>
[[Fitxategi:Beheadingchina2.jpg|thumb|Militar [[japoniar]] bat [[txinatar]] gatibuari burua mozteko prest, 1901ean.]]
Nazioarteko beste tresna [[Abolizionismo|abolizio]]<nowiki/>nista batzuk ere badaude, hala nola, 81 partaide dituen Eskubide Zibil eta Politikoen Nazioarteko Itunaren Aukerako Bigarren Protokoloa, eta heriotza zigorra indargabetzeko Giza Eskubideei buruzko Hitzarmenaren Amerikar Protokoloa, hamairu estatuk berretsia.<ref>{{erreferentzia|izena=|abizena=|urtea=2014|izenburua="UNTC"|argitaletxea=Treaties.un.org|orrialdea=|orrialdeak=|ISBN=|hizkuntza=En}}</ref>
[[Sahara]] azpiko [[Afrika]]<nowiki/>ko herrialdeen artean, duela gutxi heriotza zigorra ezabatu dute Burundik 2009an eta Gabon 2010ean. Bestalde, 2012an Benin heriotza zigorra erabiltzea debekatzen duen Eskubide Zibil eta Politikoen Nazioarteko Itunaren (ICCPR) Aukerako Bigarren Protokoloaren parte bihurtu zen. <ref>{{erreferentzia|izena=|abizena=|urtea=2014|izenburua="HANDS OFF CAIN against death penalty in the world"|argitaletxea=Handsoffcain.info|orrialdea=|orrialdeak=|ISBN=|hizkuntza=En}}</ref>
Gobernuz kanpoko erakundeen (GKE) artean, Amnistia Internazionalak eta Giza Eskubideen Behatokiak heriotza zigorren aurka daudela nabarmendu dute. Bestalde, beste hainbat GKE batzuek, sindikatuek, udalek eta abokatuen elkarteek ''Heriotza Zigorraren Aurkako Munduko Koalizioa'' sortu zuten 2002an.<ref>{{erreferentzia|izena=Francisco J|abizena=Montero|urtea=2014|izenburua=Multilateral Treaties|argitaletxea=Department of International Law OAS|orrialdea=|orrialdeak=|ISBN=|hizkuntza=En}}</ref>
== Estatu espainiarra ==
220 ⟶ 232 lerroa:
Heriotza zigorra 1932ra arte erabili zen Espainian, [[Bigarren Errepublika (argipena)|Bigarren Errepublika]]<nowiki/>n egindako Zigor Kodearen erreforma baten ondorioz indargabetu zen arte. 1934ko urrian berrezarri zuten, [[terrorismo]] eta [[bandolerismo]] delituetarako. Eta 1936-1939ko gerra zibilean, [[Francisco Franco|Franco]]<nowiki/>k zigor kodera itzuli zuen 1938an, bere [[Abolizionismo|abolizio]]<nowiki/>a estatu baten funtzionamendu egokiarekin bateragarria ez zela argudiatuz.<ref name=":0">{{erreferentzia|izena=Francisco|abizena=Moreno Gómez|urtea=2015|izenburua=“La gran acción represiva de Franco que se quiere ocultar”|argitaletxea=Ed. Hispania Nova, nº 1, Extraordinario|orrialdea=|orrialdeak=pp. 183-210|ISBN=|hizkuntza=Es}}</ref>
Moreno Gomez historiagileak gupidarik gabeko [[Errepresio (argipena)|errepresio]]<nowiki/>ak eragindako gerraosteko gain-hilkortasunaren azterketa sakona egin du. Besteak beste,
[[Fitxategi:Spanish Civil War - Mass grave - Estépar, Burgos.jpg|thumb|Esteparreko hobi komuna, Burgosko probintzian, errepublikanoen 26 biktimarekin. Indusketa 2014ko uztailean eta abuztuan egin zen.]]
[[Paco Etxeberria]] antropologo forentsearen arabera, baliteke 150.000 pertsona hil izana guztira, [[Atzeragoardia|atzegoardia]]<nowiki/>ren, krimenetan, desagertuen eta abarren artean, eta kontutan hartuta baita bonbardaketetan hildako herritar zibilak edo espetxeetan hildakoak ere. Azken 20 urteetan 700 [[Hobi komun|hobi]] komunetatik 9.000 gorpu baino gehiago berreskuratu dituzte. Eta 20.000 inguru berreskuratzeke daudela kalkulatu du. Gaur egun, aurkitzen ez dituzten hobi gehiago daude aurkitutakoak baino, 80 urte igaro direlako.<ref>{{erreferentzia|izena=Paco|abizena=Etxeberria|urtea=2020|izenburua="Calculamos que quedan unos 20.000 cuerpos en fosas y podríamos recuperarlos en una legislatura y media"|argitaletxea=Diario Público, Madrid|orrialdea=|orrialdeak=|ISBN=|hizkuntza=Es}}</ref>
226 ⟶ 238 lerroa:
Claude Cheysson [[Frantzia]]<nowiki/>ko Atzerri ministro ohia iparraldeko kontzentrazio esparru baten egon zen atxilotuta 1940an, ofizial gazte bezala. Francoren Espainia ez zuen inoiz bisitatu, ia egunero kontzentrazio esparruan exekutatu zituztenei omenaldi isila eginez. Ziur asko fusilatuak [[Gerra-kontseilu|Gerra Kontseilu]]<nowiki/>etan epaituko zituzten, baina fartsa hutsak ziren. Fusilamenduak gerra zibilaren hasieratik izan ziren, berrogeiko hamarkadan jarraitu zuten, eta hirurogeiko hamarkadetan ere jarraitu zuten.<ref>{{erreferentzia|izena=Ángel|abizena=Viñas|urtea=2019|izenburua=“La otra cara del caudillo”|argitaletxea=Críticam, Barcelona|orrialdea=|orrialdeak=|ISBN=9788491990659|hizkuntza=Es}}</ref>
Azken aldiko exekuzioen artean, 1974ko [[Salvador Puig|Salvador Puig Antich]]<nowiki/>ena [[Bartzelona]]<nowiki/>n eta Heinz Chezenena [[Tarragona]]<nowiki/>n daude, biak garrotez.<ref>{{erreferentzia|izena=Nivees|abizena=Sanz|urtea=1995|izenburua='La
10 de octubre 013|urtea=2013|izenburua=“España y su relación con la pena de muerte”|argitaletxea=www.teinteresa.es, Madrid|orrialdea=|orrialdeak=|ISBN=|hizkuntza=Es}}</ref>
| |||