William Shakespeare: berrikuspenen arteko aldeak
Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
No edit summary |
No edit summary |
||
99. lerroa:
Bere sustraiak [[Erdi Aro Berantiarra|Erdi Aro berantiar]]<nowiki/>rean aurkitzen dira, tradizio dramatiko hirukoitz baten: a) "[[mirari]]<nowiki/>ak" edo "[[misterio]]<nowiki/>ak" (''mystery plays''), gai erlijiosoak dituztenak eta [[gremio]] ezberdinen jaiak goraipatzeko erabiltzen zirenak; b) moraltasunak edo "obra [[moral]]<nowiki/>ak" (''morality plays''), izaera [[Alegoria|alegoriko]]<nowiki/>ekin eta jada aktore profesionalek antzeztuak; eta c) "interludio" gortesauak, [[Noblezia|noble]]<nowiki/>ak entretenitzeko asmatutako antzezlanak.<ref>{{erreferentzia|izena=James|abizena=Shapiro|urtea=2005|izenburua=1599: A Year in the Life of William Shakespeare|argitaletxea=London: Faber and Faber|orrialdea=p. 16|orrialdeak=|ISBN=978-0-571-21480-8|hizkuntza=En}}</ref>
Noblerik nabarmenenek, euren izenak zeramatzaten aktore taldeak [[Babesletza (marketina)|babeste]]<nowiki/>n zituzten. Horrela sortu ziren isabeldar garaian, ''Hundsonen Gizonak'' (geroago ''Chamberlain Jaunaren Gizonak'' deitua), ''Almirantearen Gizonak'' eta ''Erreginaren Gizonak'' bezalako konpainiak. Batzuetan, antzerki konpainia horiek beren babesle aristokratikoen [[jauregi]]<nowiki/>etan antzezten zuten.<ref name=":8">{{erreferentzia|izena=Salvador|abizena=Oliva|urtea=2001|izenburua=Introducción a Shakespeare|argitaletxea=Barcelona, Península|orrialdea=p.
Sasoi hartako hasiera baten, antzezlanak [[ostatu]]<nowiki/>en barruko patioetan ematen ziren. Shakespeareren garaian ere leku horietako batzuk antzerki-emanaldiak hartzen jarraitzen zuten. Hala ere, ez ziren oso egokiak emanaldietarako, batzuetan ostatuen ohiko jarduera zaratatsuek zaildu egiten baitzituzten aktoreen saiakerak. Gainera agintarien oposizioa zuten, han sortzen ziren desorden eta liskarrengatik kezkatuta, eta baita lantzean behin gertatzen ziren "inkontinentzia praktika gaiztoengatik". Antzezlekuok [[higiene]]<nowiki/>aren faktorearen aurka ere bazeuden: [[Izurri|izurrite]]<nowiki/>ak nahiko ohikoak ziren, eta bilera jendetsuak ez ziren komenigarriak osasuna sustatzeko.<ref name=":9">{{erreferentzia|izena=R.A|abizena=Foakes|urtea=1990|izenburua="Playhouses and players". The Cambridge Companion to English Renaissance Drama.|argitaletxea=Cambridge: Cambridge University Press|orrialdea=p. 33|orrialdeak=|ISBN=978-0-521-38662-3|hizkuntza=En}}</ref>
111. lerroa:
Entzuleek antzerkira prezio aldakor bat ordainduz sartzen ziren, eskainitako postuaren erosotasunaren arabera. Sarrera merkeenak zutik egotea eskatzen zuten, eguraldiaren gorabeheretara egokituz. Hain merkeak ez zirenak nobleziari eta jende aberatsari egiten zizkien mesede, estalpean eta eguzkitik babestuta esertzeko aukera zutelako.<ref name=":9" />
Autore dramatikoaren lanbidea ez zegoen ondo ordaindua, eta obren gaineko eskubide guztiak antzezten zituzten enpresen esku geratzen ziren. Horregatik obrek, askotan, bateratze eta moldaketa ugari jasaten zituzten hainbat lumen aldetik, ez beti prestuak eta [[Errespetu|errespetuz]]<nowiki/>koak.<ref name=":7" /> Edo sarri aktoreen apetaren menpe jasaten zituzten [[ebakidura]]<nowiki/>k. Egilearen izena bi edo hiru urte beranduago baino ez zen aipatzen (eta askotan zehaztugabetasunez). Beraz, idazleek ez zuten bere lanaz gozatzen, konpainian [[akzio]]<nowiki/>rik ez bazuten behintzat. Shakespeare eta beste antzerkigile batzuk ordea, elkarrekin lan egiten zuten, eta irabaziak banatzen zituzten.<ref>{{erreferentzia|izena=William, Jr|abizena=Ringler|urtea=1997|izenburua="Shakespeare and His Actors: Some Remarks on King Lear". In Lear from Study to Stage: Essays in Criticism.|argitaletxea=New Jersey: Fairleigh Dickinson University Press|orrialdea=|orrialdeak=pp. 123–134|ISBN=978-0-8386-3690-9|hizkuntza=En}}</ref>
[[Bufoi|Bufoia]] (''fool'') shakespeariar obrarako pertsonaia garrantzitsu bat da, adierazpen eta erraztasun askatasuna ematen baitio. Ezgaitasun mentala edo gabezia fisikoa aitortzen zitzaion, fuste handiagoko pertsonaien ahotan debekatuak izango ziren gai polemikoei buruz gauzak esatea edo iritzia ematea ahalbidetzen ziona. Zalantzarik gabe [[trikimailu]] hori ezin hobea zen autore ingelesarentzat, erregetzaren aurkako edozein kritika justifika bailiteke beste pertsonen orokortasuntzat hartzen ez duen pertsonaia bati esleituz, pairatzen dituen gabeziak direla eta.<ref>{{erreferentzia|izena=E.K|abizena=Chambers|urtea=1930|izenburua=William Shakespeare: A Study of Facts and Problems. 1|argitaletxea=Oxford: Clarendon Press.|orrialdea=p. 341|orrialdeak=|ISBN=978-0-19-811774-2. OCLC 353406|hizkuntza=En}}</ref>
=== Shakespeareren antzerkia ===
[[Fitxategi:Shakespeare´s Globe (8162111781).jpg|thumb|Globe Antzokia gaur egun, Thames ibaiaren hegoaldean, Londresen.]]
==== Lehen Folioa ====
133 ⟶ 134 lerroa:
Ondoren zerrendatzen dira Shakespeareren tragedia guztiak, idatzi ziren gutxi gorabeherako dataren arabera sailkatuta:<ref>{{erreferentzia|izena=Claire|abizena=McEachern|urtea=2013|izenburua=The Cambridge Companion to Shakespearean Tragedy. Cambridge Companions to Literature|argitaletxea=Cambridge: Cambridge University Press.|orrialdea=|orrialdeak=|ISBN=978-0511999314|hizkuntza=En}}</ref>
''1- Tito Androniko'' - (''Titus Andronicus'', 1593)
''2- [[Romeo eta Julieta]]'' - (''Romeo and Juliet'', 1595)
''3- [[Julio Zesar (antzezlana)|Julio Zesar]]'' - (''Julius Caesar'', 1600)
4- ''[[Hamlet]]'' - (1601)
''5- Troilo eta Kresida -'' (''The Tragedie of Troylus and Cressida'', 1602)
6- ''[[Otelo]]'' - (''Othello'', 1605)
''7- [[Lear erregea]]'' - (''King Lear'', 1606)
8- ''[[Macbeth]]'' - (1606)
''9- Antonio eta Kleopatra -'' (''Antony and Cleopatra'', 1607)
''10- [[Koriolano]]'' - (''Coriolanus'', 1608)
''11- Atenasko Timon'' - (''Timon of Athens'', 1608)
[[Fitxategi:Beatrice overhears Hero and Ursula.jpg|thumb|''Zarata asko ezertarako'' antzezlanean, Beatriz protagonista, Hero eta Ursulari entzuten. John Sutclifferen akuarela, 1904.]]
==== Komediak ====
Guztira hamazazpi komedia idatzi zituen, eta funtsezko ezaugarrien artean bis [[Komiko|komikoa]] aurkitzen dugu, hitz-jokoz beteriko lengoaiaren dialektika, hots, klase sozial, sexu, genero edo boterearen araberako izaera kontrajarriak (adibide adierazgarri bat ''Bazapiztia hezia'' litzateke). Eta baita aipamen eta konnotazio erotikoak, mozorroak eta dispertsio kaotikorako eta nahasmendurako joera, historiaren argumentuak galdutakoa berreskuratzea eta naturaren esparruan dagokion lehengoratzea ekarri arte.<ref>{{erreferentzia|izena=Edward|abizena=Dowden|urtea=1881|izenburua=Shakspere|argitaletxea=New York: D. Appleton & Company|orrialdea=p. 57|orrialdeak=|ISBN=OCLC 8164385. OL 6461529M|hizkuntza=En}}</ref>
1591-1595 bitartean komedia hauek idatzi zituen: ''Hanka-sartzeen komedia, Veronako bi zaldunak, Amodioaren lan galduak'', eta ''Basapiztia hezia''. Bigarrena idazle gazte baten lana da: zorrotza, hizkera-aberastasun handikoa, eta garai hartako nahiz literaturari buruzko aipamen ugari dituena. Heldutasun handiagoko komediak dira ''Uda-gau bateko ametsa'', ''Veneziako merkataria'', eta Zarata asko ezertarako. 1595-1599 bitartean idatziak. Shakespeareren komedien ardatza amodioa izan ohi da beti, eta emakume heroien bizkortasuna dute ezaugarri. Bestalde, ''Hamabigarren gaua'' eta ''Zeuk nahi duzunez'' dira, biak 1600 aldera idatziak, Shakespeareren maisu-lanak genero honetan.▼
Komediaren panoramak gainera, gizarte baten [[Esplorazio|esplorazioa]] dakar, non bere kide guztiak modu berdinean aztertzen diren, gizarteak bere lan historikoetan ikusten duen bezala. Gizarte-moten galeria bezala, beraz, komedia espazio zabalagoa da, tragikoa eta historikoa baino, eta Shakespearek hobeto islatzen du bere garaiko gizartea. Nahiz eta arlo horretan egileak pertsonaia bereiziak sortzeko duen talentua ere nabarmentzen duen, Falstaffen adibidean bezala.<ref>{{erreferentzia|izena=Valerie|abizena=Wayne|urtea=2017|izenburua=Cymbeline. The Arden Shakespeare, third series|argitaletxea=New York: Bloomsbury|orrialdea=|orrialdeak=pp. 389–407|ISBN=978-1-904271-30-7. OCLC 972096906|hizkuntza=En}}</ref>
▲1591-1595 bitartean komedia hauek idatzi zituen: ''Hanka-sartzeen komedia, Veronako bi zaldunak, Amodioaren lan galduak'', eta ''Basapiztia hezia''. Bigarrena idazle gazte baten lana da: zorrotza, hizkera-aberastasun handikoa, eta garai hartako nahiz literaturari buruzko aipamen ugari dituena. Heldutasun handiagoko komediak dira ''Uda-gau bateko ametsa'', ''Veneziako merkataria'', eta ''Zarata asko ezertarako''. 1595-1599 bitartean idatziak.<ref>{{erreferentzia|izena=Herbert|abizena=Coursen|urtea=2000|izenburua=The Tempest: A Guide to the Play|argitaletxea=Westport: Greenwood Press|orrialdea=p. 7|orrialdeak=|ISBN=0-313-31191-9|hizkuntza=En}}</ref> Shakespeareren komedien ardatza amodioa izan ohi da beti, eta emakume heroien bizkortasuna dute ezaugarri. Bestalde, ''Hamabigarren gaua'' eta ''Zeuk nahi duzunez'' dira, biak 1600 aldera idatziak, Shakespeareren maisu-lanak genero honetan.<ref>{{erreferentzia|izena=Jonathan|abizena=Bate|urtea=2008|izenburua="Shakespeare and Jacobean Geopolitics". Soul of the Age|argitaletxea=London: Viking|orrialdea=p. 305|orrialdeak=|ISBN=978-0-670-91482-1|hizkuntza=En}}</ref>
Ondoren zerrendatzen dira Shakespeareren komedia guztiak, idatzi ziren gutxi gorabeherako dataren arabera sailkatuta:
188 ⟶ 194 lerroa:
''14- Zinbelino - (Cymbeline'', 1610)
''15- Neguko ipuina - (The Winter's Tale'', (1610-1611'')''
''16- Ekaitza - (The Tempest'', 1612'')'' ''17- Hamabigarren gaua edo nahi duzuna - (Twelfth Night or What You Will)''
==== Lan historikoak ====
[[Fitxategi:William Hogarth - David Garrick as Richard III - Google Art Project.jpg|thumb|David Garrick aktorea Rikardo III.aren rola antzezten, William Hogarthen 1746.eko margoan. ]]
1590 eta 1594 urteen artean, Shakespearek ''Henrike VI.a''-ren hiru zati ospetsuak, eta ''Rikardo III'' idatzi zituen. Lau drama hauek 1422 eta 1485 urteen arteko Ingalaterrako historiaren tetralogia osatzen dute, eta ''Rikardo III''-ak Shakespeareren ordu arteko karakterizazio kementsuena eskaintzen du: Richard Crookhack [[konkordun]]<nowiki/>arena. Lan historiko hauek osatzen dute lehen aldi honetako multzorik handiena, garai hartan hauek baitziren herrikoienak eta baita egiteko errazenak ere. Bigarren tetralogia batek ere aurreko gertaera historikoak ukitzen ditu, eta ''Rikardo II.etik'' ''Rikardo III.era'' bitarteko antzezlanek modu dramatikoan azaltzen dute historiari buruzko [[Tudor etxea|Tudortarren]] bertsio ofiziala.<ref>{{erreferentzia|izena=Helen, Mary V, Graham|abizena=Ostovich, Silcox, Roebuck|urtea=1999|izenburua=Other Voices, Other Views: Expanding the Canon in English Renaissance Studies.|argitaletxea=|orrialdea=|orrialdeak=|ISBN=978-0-87413-680-7|hizkuntza=En}}</ref> ▼
Lehen Folioan "lan historiko" bezala soilik [[Ingalaterra]]<nowiki/>ko historia berriarekin zerikusia dutenak sailkatzen dira. Gai historikoko beste lan batzuk, [[antzinako Erroma]]<nowiki/>n girotutakoak kasu, edo [[Eskozia]]<nowiki/>ko benetako errege bat protagonista duen [[Macbeth]] bera ere, ez dira atal honetan sailkatzen. Guztira hamaika dira (edo hamar, gaur egun apokrifotzat jotzen den ''Eduardo III.a'' kanpoan utziz gero). Antzerkigileak lan hauek garatzeko erabilitako iturria oso ezaguna da: Raphael Holinsheden ''Kronikak''.<ref>{{erreferentzia|izena=Helen, Mary V, Graham|abizena=Ostovich, Silcox, Roebuck|urtea=1999|izenburua=Other Voices, Other Views: Expanding the Canon in English Renaissance Studies|argitaletxea=|orrialdea=|orrialdeak=|ISBN=978-0-87413-680-7|hizkuntza=En}}</ref>
Bere lan historikoen artean, errege ingelesei buruz idatzi zituen hamar liburu bildu ohi dira, "Historia Zikloa" izenaz ezaguna, eta zazpi errege ingelesi eskainia. Ziklo honek ''Lear Erregeari'' (errege legendario bat) eta ''Macbeth''i (Eskoziako Macbeth erregearen bizitzan oinarritua) buruzko lanak baztertzen ditu, eta baita ''Eduardo III''.ari buruzko lan bat (nahiz eta gero eta zantzu gehiago egon berak ere parte hartu zuela, ez da ziurra egilea nor izan zen). Bestalde, ziklo honek ''Jon erregea'' eta ''Henrike VIII.a'' ere baztertu egiten zituen, urteen [[Sekuentzia (argipena)|sekuentzia]] historikoa ez jarraitzeagatik.<ref>{{erreferentzia|izena=|abizena=|urtea=1929|izenburua=The True Tragedy of Richard III|argitaletxea=London, England: The Malone Society Reprints|orrialdea=p. xiii|orrialdeak=|ISBN=9780469098732|hizkuntza=En}}</ref>
Ondoren zerrendatzen dira Shakespeareren komedia guztiak, idatzi ziren gutxi gorabeherako dataren arabera sailkatuta:▼
Gatai hartan ikuslegoaren zati handi bat [[Analfabeto|analfabetoa]] zela kontuan hartuta, lan hauek istorioa komunikatzeko eta ondorioz, [[Abertzaletasun|abertzaletasuna]] eta ingeles kulturarekiko maitasuna sustatzeko modu egoki bat irudikatzen zuten, baita gerra zibilekiko arbuio sentimendu bat pizteko ere. Entretenimendua emateaz gain, obra historikoek [[monarkia]]<nowiki/>ren boterea berresten eta justifikatzen zuten, legitimitatea zalantzan jar zezaketenen aurrean. Shakespeareren antzerkian [[errege]]<nowiki/>a, ordena kosmikoaren ordezkaria da lurrean. Hori da geroago Greenblatten mailako akademikoek aztertuko zutena, nagusi den diskurtsoan Isabeldar antzerkiak benetako autoritatea finkatzeko, ordena mantentzeko eta subertsioari adorea kentzeko duen gaitasunean zentratuz.<ref>{{erreferentzia|izena=Terence P, Denzell S|abizena=Logan, Smith|urtea=1973|izenburua=The Predecessors of Shakespeare: A Survey and Bibliography of Recent Studies in English Renaissance Drama|argitaletxea=Lincoln, Nebraska: University of Nebraska Press|orrialdea=|orrialdeak=pp. 274-7|ISBN=9780803207752|hizkuntza=En}}</ref>
[[Fitxategi:Brutus and the Ghost of Caesar 1802.jpg|thumb|Zesarren mamua Brutori gogoratzen bere hurrengo porrota. Edward Scrivenek kobrezko xafla baten egindako grabatua 1802an.]]
Antzerki konpainiek beren babesle aristokratikoekiko zuten menpekotasuna zela eta (eta ''Erregearen Gizonak''ek kasuan, autoritate errealarekiko), logikoa da [[noblezia]]<nowiki/>ko pertsonaia historikoak protagonista dituzten eta Ingalaterrako historian garrantzitsuak diren obrak idatzi eta antzeztea. Henrike V.aren kasua jasotzen da adibidez, Ingalaterraren betidaniko arerioa zen [[Frantzia]]<nowiki/>ko tropen Agincourteko batailan garaile izan zeneko gertaeran oinarritutako antzezlanean. Gertaera historiko nabarmenei berriro helduz, porrotak alde batera utziz eta garaipenaren heroismoa gehiegikeriaz erakutsiz (agintean zen erregeari egozten zitzaiona), lan hauek, koroarekiko herri-debozioa areagotzea lortzen zuten.<ref>{{erreferentzia|izena=Geoffrey|abizena=Bullough|urtea=1960|izenburua=Narrative and Dramatic Sources of Shakespeare, Vol. 3|argitaletxea=New York, Columbia University Press|orrialdea=|orrialdeak=pp. 237-9, 317-45|ISBN=|hizkuntza=En}}</ref>
Hala ere, aditu batzuek uste dute Shakespeareren lan historikoek monarkiari buruzko kritika ezkutuak ere badituztela, justiziarekin sor daitezkeen arazoak saihesteko disimulatuta.<ref>{{erreferentzia|izena=E. M|abizena=Tillyard|urtea=1944|izenburua=W Shakespeare's History Plays|argitaletxea=New York|orrialdea=p. 174|orrialdeak=|ISBN=En|hizkuntza=}}</ref>
▲1590 eta 1594 urteen artean, Shakespearek ''Henrike VI.a''-ren hiru zati ospetsuak, eta ''Rikardo III.a'' idatzi zituen. Lau drama hauek 1422 eta 1485 urteen arteko Ingalaterrako historiaren tetralogia osatzen dute, eta ''Rikardo III''-ak Shakespeareren ordu arteko karakterizazio kementsuena eskaintzen du: Richard Crookhack [[konkordun]]<nowiki/>arena.<ref>{{erreferentzia|izena=John|abizena=Houseman|urtea=1972|izenburua=Run-Through: A Memoir|argitaletxea=New York: Simon & Schuster|orrialdea=|orrialdeak=|ISBN=0-671-21034-3|hizkuntza=En}}</ref> Lan historiko hauek osatzen dute lehen aldi honetako multzorik handiena, garai hartan hauek baitziren herrikoienak eta baita egiteko errazenak ere. Bigarren tetralogia batek ere aurreko gertaera historikoak ukitzen ditu, eta ''Rikardo II.etik'' ''Rikardo III.era'' bitarteko antzezlanek modu dramatikoan azaltzen dute historiari buruzko [[Tudor etxea|Tudortarren]] bertsio ofiziala.<ref>{{erreferentzia|izena=Helen, Mary V, Graham|abizena=Ostovich, Silcox, Roebuck|urtea=1999|izenburua=Other Voices, Other Views: Expanding the Canon in English Renaissance Studies.|argitaletxea=|orrialdea=|orrialdeak=|ISBN=978-0-87413-680-7|hizkuntza=En}}</ref>
▲Ondoren zerrendatzen dira Shakespeareren komedia guztiak, idatzi ziren gutxi gorabeherako dataren arabera sailkatuta:<ref name=":8" />
''1- Eduardo III -'' (''The Reign of King Edward III''; 1590 eta 1594 artean idatzia, 1596an argitaratua).
218 ⟶ 237 lerroa:
''11-'' ''Henrike VIII'' - (''The Famous History of the Life of King Henry the Eighth''; 1613an idatzia; ''Lehen Folioan'' argitaratua).
[[Fitxategi:Dame Ellen Terry as Imogen Shakespeare heroine in Cymbeline.jpg|thumb|Dame Ellen Terry aktoresa 1896an, ''Zinbelinon'' heroina den Imogen-en rolean.]]
''Eduardo III''.a zerrendako lehenengoaren egileari buruzko zalantza handiak daude. Azkenekoa, ''Henrike VIII''.a, John Fletcherrekin elkarlanean idatzia izan zela uste da.<ref>{{erreferentzia|izena=David V., Fogel|abizena=Erdman, Ephraim|urtea=1966|izenburua=Evidence for Authorship: Essays on Problems of Attribution|argitaletxea=Ithaca, N.Y., Cornell University Press|orrialdea=|orrialdeak=pp. 457–78|ISBN=|hizkuntza=En}}</ref>
==== Eleberri edo fantasiazko komedia berantiarrak ====
1608an ''
Prosaz edo bertsoz idatzitako [[zaldun]]-narrazioak fantasia heroikoko genero bat ziren, oso ohikoa Europan [[Erdi Aroa|Erdi Aro]]<nowiki/>tik [[Errenazimentu]]<nowiki/>ra arte. Zaldun-liburuek ingelesez, frantsesez, espainieraz, italieraz eta alemanez, gainera, mito eta [[elezahar]] [[zelta]] eta [[anglosaxoi]]<nowiki/>ak izan zitzaketen, magia eta fantasia ere tartean zeudela. Gainera, kristautasunaren aurreko [[mitologia]] galtzearen nostalgia nabaria zen. <ref>{{erreferentzia|izena=E. K|abizena=Chambers|urtea=1930|izenburua=William Shakespeare; A Study of Facts and Problems. 2|argitaletxea=Oxford: Oxford University Press|orrialdea=|orrialdeak=|ISBN=978-0-19-811774-2|hizkuntza=En}}</ref>
==== Galdutako obrak eta apokrifoak ====
231 ⟶ 255 lerroa:
Badirudi Shakespearek ezin duela hitz egin irudirik gabe. Agian irudien erabilerak adierazten du ondoen idazle haren garapena. Hasierako irudiak arranditsuak dira, klixeak sarritan, distira poetikoaren fama hartzeko baino gehiago objektuak irudikatzeko aukeratuak.
Antzeko bilakaera sumatzen da [[erretorika]]n, [[sintaxi]]an, [[bertso]]etan eta [[antzerki]]an bertan ere. 1590 urtearen inguruan Londresko antzokiak
Baina, artista guztiek bezala, Shakespearek ere ikasi beharra zuen, bere ahalmenak probatu beharra, eta antzerkia erabili zuen horretarako. Honela,
=== Shakespeareren olerkigintza ===
239 ⟶ 263 lerroa:
==== Sonetoak ====
Zalantzarik gabeko garrantzia duen antzerkigilea izateaz gain, Shakespeare [[poeta]] eta sonetista ere izan zen. Orokorrean, bere burua [[Lirika|liriko]]<nowiki/>tzat jotzen zuela uste da, egile dramatiko bezala baino gehiago, eta bere garaia soilik lirikagatik irautea espero zuela. Batez ere olerki [[Narratiba|narratibo]] eta [[Mitologia|mitologiko]] luzeak idatzi zituen arren, bereziki soneto liriko hutsen egile bikain bezala gogoratzen da. Sonetoen kronologia zehaztea zaila da, baina 1592 eta
==== Olerki luzeak ====
Shakespearek oso maite zuen [[olerkigintza|poesia]]; garai hartan hain gogokoa zen gai klasikoa ukituz zenbait poema narratibo egin zituen, hala nola, ''Venus
Epio Stolo idazleak zioenez, musek [[Plauto]]<nowiki/>ren hizkuntzan hitz egingo lukete latinez hitz egin nahi balute, eta aditu batzuek diote musek Shakespeareren esaldi ederrean hitz egingo luketela ingelesez hitz egin beharko balute. Olerki ezagunenak honako hauek dira:<ref>{{erreferentzia|izena=Park|abizena=Honan|urtea=1998|izenburua=Shakespeare: A Life|argitaletxea=Oxford: Clarendon Press.|orrialdea=p. 180|orrialdeak=|ISBN=978-0-19-811792-6|hizkuntza=En}}</ref>
260 ⟶ 284 lerroa:
[[XIX. mendea]]n, Shakespeare Ingalaterrako ''Koblari Handia'' bilakatu zenean, bidezkoa izango zatekeen jakituriaren orakulu modukotzat eta sentikortasunaren eredutzat hartzea. Gaur egun, ordea, pentsa daiteke Shakespeare ez zela neutrala bere irudien erabileran soilik, irudi horien bidez adierazten zituen balio guztietatik ere aldendurik zegoela. Egia da antzerki-egituraren artetik poesia kutsu handia dariola noizean behin, baina ez gizabanakoaren sentimendu pertsonal gisa, edonork senti zezakeenaren adierazpide bezala baizik. Poetaren inpertsonaltasuna argitzeko, [[John Keats]] olerkariak dio poeta bera dela, paradoxaren paradoxaz, poetikotasun gutxieneko izakia.
== Idazlan euskaratuak ==
307 ⟶ 329 lerroa:
250 film inguru egin dira Shakespeareren testuetan oinarrituta, eta horrek agerian uzten du idazle honen lanaren eragin izugarria. Pantailara gehien eraman den lana ''Hamlet'' da, zinemarako 61 egokitzapen eta 21 telesailekin 1907 eta 2000. urteen artean. Shakespeareren lanetan oinarritutako film ezagunenak honako hauek dira:
• ''Basatitxoaren heziketa,'' (The Taming of the Shrew, 1929), [[Douglas Fairbanks]] eta [[Mary Pickford]]
• ''[[Uda-gau bateko ametsa]],'' ([[A Midsummer Night's Dream]], 1935). [[Max Reinhardt]] eta William Dieterlek
• ''[[Romeo eta Julieta]]'', (Romeo and Juliet, 1936), [[George Cukor|George Cukorr]]<nowiki/>ek
''- [[Zeuk nahi duzunez]],'' (As You Like It, 1936). Paul Czinnerrek
''- Henrike V'' (The Chronicle History of King Henry the Fifth with His Battle Fought at Agincourt in France, 1945). [[Laurence Olivier]]<nowiki/>rek
''- [[Macbeth]]'' (1948). [[Orson Welles]]<nowiki/>ek
''- [[Hamlet]]'' (1948). Laurence Olivierrek
''- [[Otelo]]'' (The Tragedy of Othello: The Moor of Venice, 1952). Orson Wellesek
''- [[Julio Zesar (antzezlana)|Julio Zesar]]'' (Julius Caesar, 1953). [[Joseph L. Mankiewicz]]<nowiki/>ek
''- [[Romeo eta Julieta]]'' (Romeo and Juliet, 1954). [[Renato Castellani]]<nowiki/>k
- ''Rikardo III'' (Richard III, 1955). Laurence Olivierrek
''- [[Otelo (antzezlana)|Otelo]]'' (Otello, 1956). Sergei Jutkevitshek
''- Debekatutako planeta'' (Forbidden Planet, 1956. Zientzia fikziozko pelikula, “Ekaitzan” era askean oinarrituta). Fred M. Wilcoxek zuzenduta
''- Odolezko tronua'' (Kumonosu jô, 1957. Macbethen era askean oinarrituta. [[Akira Kurosawa]]<nowiki/>k zuzenduta.
''- Ekaitza'' (The Tempest, 1960). Telebistarako egindako pelikula, [[Richard Burton]] izan zen protagonista, eta George Schaeferrek zuzendu zuen.
== Erreferentziak ==
| |||