|
}}
[[Nzinga Mbande|Ngola Nzinga Mbande]] (1583-1663), [[Nzinga Mbande|Ana de Sousa]], '''Rainha Nzinga''' edo '''Ngola Ana Nzinga Mbande''' bezala ere ezaguna [[Ndongoko erresuma|Ndongo]] (1624-1663) eta [[Matambako erresuma|Matamba]] (1631-1663) [[ambundu]] erreinuetako [[erregina]] zen, egungo [[Angola|Angolaren]] iparraldean kokaturik zeudenak.<ref>{{Erreferentzia|izena=Mary|abizena=Elliott|izenburua=A Brief History of Slavery That You Didn't Learn in School|hizkuntza=en-US|abizena2=Hughes|izena2=Jazmine|data=2019-08-19|url=https://www.nytimes.com/interactive/2019/08/19/magazine/history-slavery-smithsonian.html,%20https://www.nytimes.com/interactive/2019/08/19/magazine/history-slavery-smithsonian.html|aldizkaria=The New York Times|issn=0362-4331|sartze-data=2020-09-26}}</ref> Ndongo-ko familia rulingerrege-eanfamilian jaio zen, armadanhezkuntza militar eta politikan ikasketakpolitikoa jaso zituelarik gaztetantxikitatik; gainera, [[Portugaldar Inperioa|Inperio PortugaldarrarenPortugaldarrarekin]] enbasadore[[enbaxadore]] moduan jardun zuen, krisi politikoak desegiten zuen abilidadeagatik. Bere aita eta anaiak hil ostean, koroarenerregina ardurabilakatu eskuratu zuenzen, Eslabuen[[Esklabotza|Esklabo tratuAfrikarren AfrikarrarenSalerosketaren]] emendioarenemendioa garaian ''ruled 37 urtean'', Inperioagintean Portugaldarra Hego Mendebaldeko Afrikara zabaltzen saiatuegon zelarik esklabuen37 tratua gainartzekourtetan. NzingakAldi portugaldarrenberean, aurkaInperio borrokatuPortugaldarrak zuenHego bereMendebaldeko erreinuenAfrika askatasuninbaditu etazuen arrotasuna defendatzeko.esklabo
tza bidez beren boterea gainjartzeko. Nzingak portugaldarren aurka borrokatu zuen bere erreinuen askatasuna eta ospea defendatzeko. Bere heriotzaren ostean, Nzinga figura historikoa bilakatu zen Angolan bere [[Inteligentzia (argipen)|inteligentzia]], jakinduria politiko zein diplomatikoagatik eta bere taktika militar zuhurrengatik.
Bere heriotzaren ostean, Nzinga figura historikoa bilakatu zen Angolan. Bere inteligentzia, jakitasun politiko eta diplomatikoagatik eta taktika militarragatik ezaguna. Luandan kale bat dago bere izenean eta 2002an estatua bat jarri zuten herrialdearen independentziaren 27. urteurrenean.
== Izena ==
Nzinga Mbande erregina [[izen]] askorenpeanaskopean ezagutzen da, [[kimbundu]] etazein [[portugaldar]] [[Hizkuntza|hizkuntzetan eta]], idazkera ezberdinetan eta honorifiko askorekin. Hidazkera ingeles eta portugaldarretan[[Ingeles|Ingelesez]] ohikoa da ''Nzinga, Nzingha, Njinga'' eta ''Njingha'' bezala aurkitzea.<ref Dokumentname=":0">{{Erreferentzia|izenburua=Africa to America : from the Middle Passage through the 1930s|argitaletxea=Britannica Educational Pub|data=2011|url=https://www.worldcat.org/oclc/651055754|edizioa=1st ed|isbn=978-1-61530-175-1|pmc=651055754|sartze-data=2020-09-26}}</ref> Portugaldarrez Rainha (Erregina) ''Nzinga, Zinga, Ginga'' bezala ezagutzen zen. Dokumentu ofizialetan eta bere manuskritoetan ''Jinga, Ginga, Zinga, Zingua, Zhinga'' eta ''Singa'' izenak aztertuikusi daitezkedaitezkeelarik.<ref>{{Erreferentzia|izena=Britannica Educational|abizena=Publishing|izenburua=Africa to America: From the Middle Passage Through the 1930s|argitaletxea=Britannica Educational Publishing|hizkuntza=en|data=2010-04-01|url=https://books.google.es/books?id=9b6cAAAAQBAJ&pg=PA65&redir_esc=y#v=onepage&q&f=false|isbn=978-1-61530-175-1|sartze-data=2020-09-26}}</ref> Horrez gain, bataiatzean[[kristau]] izenbezala kristaua[[Bataiotegi|bataiatu]] eman ziotenzutenean ''Ana de Souza,'' berejarri amabesotakotzatzioten,<ref eginname=":0" zuen/> emakumeizena portugaldarrarenama izenpeanbesotako jarriportugaldarraren zioten.ohorez<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Encyclopedia Emakumeof honekAfrican NzingarenAmerican etorkizuneanhistory.|argitaletxea=ABC-CLIO|data=2010|url=https://www.worldcat.org/oclc/606743227|isbn=978-1-85109-774-6|pmc=606743227|sartze-data=2020-09-26}}</ref> eragin handia izan zuelarik.eta [[Abizen kristaua|abizena]], garaiko Angolako erreinuko [[Gobernadore|gobernadorearen]] izenean jarri zioten, ''João Correia de Souza.''<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Encyclopedia of African colonial conflicts|url=https://www.worldcat.org/oclc/950611553|isbn=978-1-59884-837-3|pmc=950611553|sartze-data=2020-09-26}}</ref>
Ndongo eta Matamba-ko monarka bezala, bere izen naiboasorterri-izena '''''Ngola Njinga''''' zen; ''. Ngolangola'' monarkenerrege-familiakoen Ndongo izena zen, eta egungo Angolako errepublikaren izenaren sustrai etimologikoa da. Portugaldarrez Rainha Nzinga/Zinga/Ginga bezala ezagutzen zen. Egungo Kimbundu ortografiaren arabera bere izena Njinga Mbandi idazten zen -j frnatsez eta portugerako j suabea bezala ahozkatzen da, ondoko n isila den bitartean-. Aipaturiko estatuak Mwene Njinga Mbande deitzen dio.
Egungo Kimbundu ortografiaren arabera bere izena Njinga Mbandi idazten zen; izeneko (-j), [[Frantses|frantseseko]] eta portugeseko sabaiaurreko kontsonante igurzkaria ⟨ʒ⟩ edo ''"j leuna"'' bezala ahozkatzen da, ondoko (-n) isila den bitartean.
== Biografia ==
=== Lehen urteak ===
Nzinga Ndongo-ko familia errealeanerrege-familian jaio zen, mendebaldeherrialdearen zentroanmendebaldean 1583 urte inguruan. Ndongo-ko Kilombo Ngola edo erregearen eta Kengela ka Nkombe<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Queens of Infamy: Njinga|hizkuntza=en|data=2019-10-03|url=https://longreads.com/2019/10/03/queens-of-infamy-njinga/|aldizkaria=Longreads|sartze-data=2020-09-26}}</ref> erregearen emazte esklabuetakoeta batmaitale esklaboaren<ref>{{Erreferentzia|izena=Joseph C.|abizena=Miller|izenburua=Nzinga of Matamba in a new perspective|orrialdeak=201–216|hizkuntza=en|data=1975-04|url=https://www.cambridge.org/core/product/identifier/S0021853700001122/type/journal_article|aldizkaria=The Journal of African History|alea=2|zenbakia=16|issn=0021-8537|doi=10.1017/S0021853700001122|sartze-data=2020-09-26}}</ref> eta bikotekide gustokoenaren alaba zen. Nzinga-k bi ahizpa,[[Mukambu zituen MukumbuMbandi|Mukambu edo Barbara dama]] eta Kifunji edo Grace dama, eta anai bat, Mbandi Kiluanji, zituen. Anaia aitaren heriotzaren ostean errege bilakatu zena, zituenzen.
Kondairen arabera, Kengelak parto zaila eduki zuen Nzingarekin, kordoi umbilikala bere lepoaren iinguruan tolestuta zuelarik, eta horregatik izena Kimbundu hizkuntzan ''kujinga'' aditzetik tolestu eta doblatua esan nahi duena, eratorri zen.
10 urte zituenean bere aita Ndongoko errege bilakatu zen. Bere aitaren gustokoena zen, eta ez zenez koroarentzat aukeragarria, bere anaiak ez bezala, horregatik ez zuen arazorik eduki aitak faboratzen zuenean. Prestakuntza militarra jaso zuen aitarekin batera borrokan egin ahal izateko eta misionario portugaldarrek portugesez irakurtzen eta idazten erakutsi zieten. Gainera, gobernatze zeregin ofizialetan parte hartu zuen aitarekin batera, bilera legal, militar eta erritual garrantzitsuetan.
Denboraldi honetan, Ndongoko erresumak krisi ugari jasan zituen, gehienbat portugaldarren aurkako konfliktoak zirela eta. Portugaldarrak lehenik Ndongo-ra heldu ziren XV. mendean eta hasiera batean hiri portualdarren konkistan enfokatu ziren, esklabutza tratuaren parte zirelarik beren boterea bermatzeko. Halaber, 1571an, Portugalko Sebastianek Ndongo-ko ordered subjugation. Imbangala tribu nomadak portugalekin bat egin zuten Ndongoren aurkako konfliktoan, portugaldarrek esklabuak eskuratu nahi zituzten eta Imbangaoek lurrak, egoera okertu egin zen Ndongo buruzagi batzuk portugaldarren aldera igaro zirenean, erregearen gudarako errekurtsoak -gizonak eta dirua- murriztuz. Nzingha erregina bilakatu zenerako gudak 10 urte zeramatzan, erregeak krisia diplomazioa, negoziazio, gerra bidez amaitzea eta egoera hobetzea saiatu zelarik, lortu ezinik.
=== Enbajadore bezala ===
1617an Ngola Mbandi Kiluanji hil zen eta Ngola Mbandi, bere semea eta Nzingaren anaia igo zen boterera errege bezala. Mbandi-k Nzingaren seme bakarrak bere kontrako estatu kolpea eta asesinatoa prestatuko zuelakoaren beldurra zuenez, hil egin zuen eta Nzinga esterilizatzea behartu zuen, beste umerik edukiko ez zuela ziurtatzeko. Ostera, seguruenik bere bizitzagatik beldurtuta Nzinga-k Matambako erreinura ihes egin zuen eta han geratu zen bere anaiak portugaldarren enbajadore bezala lan egiteko bueltatzea eskatu zionean 1621ean. Anaia ez zen gai izan portugesei irabazteko eta bere ahizpa behar zuen bake tratatu bat negoziatzeko.
=== AzkenErreferentziak urteak ===
<references />{{Angolako historia}}
|
