Wikipedia

Che Guevara: berrikuspenen arteko aldeak

Nabigazio historia interaktiboa
← Aurreko ezberdintasunaHurrengo ezberdintasuna →
Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
IkusizkoaWikitestua
No edit summary
No edit summary
104. lerroa:
[[Fitxategi:Cuba-map-labels (4).png|erdian|thumb|661x661px|Kubako mapa.]]
1952ko martxoaren 10ean, [[Fulgencio Batista]] jeneralak zuzendu zuen estatu kolpe batek [[Carlos Prío Socarrás]] presidente demokratikoa bota zuen. [[Ameriketako Estatu Batuak|Estatu Batuen]] eta [[Sobietar Errepublika Sozialisten Batasuna|Sobietar Batasuna]]<nowiki/>ren arteko [[Gerra Hotza]]<nowiki/>ren lehen uneak igarotzen ari ziren nazioarteko esparruan. Batistak diktadura odoltsua ezarri zuen, [[Komunismo|komunismoa]]<nowiki/>ren aurkako borrokan. Hala ere, [[ustelkeria]] maila eskandalagarriak eta [[Giza eskubideak|giza eskubide]]<nowiki/>en urraketak, Batista agintetik botatzeko matxinadaren aldeko oposizio orokortua eratu zuten.<ref>{{erreferentzia|izena=Marifeli|abizena=Pérez-Stable|urtea=2002|izenburua=«La transición pacífica que no tuvo lugar (1954-1956)»,|argitaletxea=Revista Encuentro 24|orrialdea=|orrialdeak=|ISBN=|hizkuntza=Es}}</ref> Bertan, oposizioko alderdi politikoek, sindikatuek, ikasle mugimenduek eta are gehiago, enpresetako sektoreek, lur jabeek eta indar armatuek hartu zuten parte. Estatu Batuetako gobernuak berak, arma [[Hornidura (argipena)|hornidura]] moztu zion.
[[Fitxategi:BatistaFireSquad.jpg|thumb|Kubako errebelde bat, Batistaren soldaduek fusilatzen 1956an.]]
 
Testuinguru horretan, Fidel Castrok gidatutako ''Uztailaren 26ko Mugimenduak'' jardungo zuen, funtsean ideologia [[Nazionalismo|nazionalista]]-antikomunistarekin. Une oro bere indarrak oposizioko beste sektore batzuekin bateratu nahian aritu zen, gobernu demokratiko nazionalista bat ezartzeko proiektuarekin. Carlos Prío Socarrás presidente ohiak eta baita [[CIA]]<nowiki/>k ere, lehen urteetan Castroren gerrilla ekonomikoki lagundu zuten.<ref name=":11" /> Garai haietan, Fidel Castrok -alderdi ortodoxoaren gazte sailaren buruzagi garrantzitsua izandakoa eta 1952an Moncadako Kuartela eraso bidez  hartzen saiatzeagatik ospetsu bihurtu zena-, jarrera antikomunista aldarrikatzen zuen argi eta garbi. Beste alde batetik, Fidel Castrorekin eta [[Sierra Maestra]]<nowiki/>ko gerrillariekin harreman estuak mantendu arren, Alderdi Sozialista Popularrak (komunistak) gerrillaren esperientzia kritikatu egin zuen, abenturazko estatu kolpe plana zela egotzita. Azkenik, hainbat indar politikok erakunde armatuak zituzten ''Uztailaren 26ko Mugimenduaz'' gain, hala nola, ''Martxoaren 13ko Zuzendaritza Iraultzailea'', ''Alderdi Sozialista Popularra'' eta ''Escambrayko Bigarren Fronte Nazionala''.
 
152. lerroa:
 
==== Batistaren erasoaldia eta 8. zutabearen sorrera ====
[[Fitxategi:Raulche2.jpg|thumb|[[Raúl Castro|Raul Castro]] eta Che Guevara San Cristobal mendilerroan.]]
Matxinada menperatzeko, Kubako gobernuko tropak preso erreboltariak exekutatzen hasi ziren, eta aldian-aldian zibilak atxilotu, torturatu eta fusilatu egiten zituzten, beldurtzeko taktika bezala.<ref name=":12" /> Otsailean armadak ''Uztailaren 26ko Mugimenduko'' 23 militante fusilatu zituzten mendiaren lehen magalean, gerrillarien aurkako garaipen bat lortu zuten plantak egiteko. Gertakaria Batistaren gobernua gehiago desprestigiatu zuen eskandalu bat izan zen. Otsailaren 16an gerrillariek Pino del Aguako armadaren kuartelari eraso egin zioten, bi aldeetan hildako ugari eraginez. Ondoren, Guevarak lautadan aritzen ziren ''Uztailaren 26ko Mugimenduko'' buruzagiekin arazoak izan zituen. Hauek muturreko [[Marxismo|marxista]]<nowiki/>tzat zuten, Fidel Castrorengan gehiegizko eragina zuena, eta lehenak "[[eskuindar]]<nowiki/>tzat" jotzen zituen, borrokaren kontzepzio lotsatia zutelako eta Estatu Batuei atsegin emateko prest zeudelako.
 
241 ⟶ 242 lerroa:
 
== Iraultzaren nazioartekotzea ==
Guevarak pentsamendu [[Internazionalismo|internazionalista]] handia izan zuen beti. Munduko beste leku batzuetan gerrilla esperientzia berriak irekitzearen aldekoa izateaz gain, [[Latinoamerika]]<nowiki/>n, [[Asia]]<nowiki/>n eta Afrikan borroka armatua orokortuz inperialismoa garaitzea posible izango zela uste zuen. GuevaraBera ez zetorren bat [[Sobietar Errepublika Sozialisten Batasuna|Sobietar Batasunak]] proposatzen zuen “''bakezko elkarbizitza''”rako estrategiarekin, eta bere burua beste iraultza batzuetan borrokatzen ikusten zuen.<ref name=":15" />
 
Kubako Iraultzak boterea hartu zuen une beretik, Guevara Latinoamerikako gerrilla esperientziak antolatzen eta sustatzen hasi zen, [[Guatemala]]<nowiki/>n, [[Nikaragua]]<nowiki/>n, [[Peru|Perun]], [[Kolonbia]]<nowiki/>n, [[Venezuela]]<nowiki/>n eta [[Argentina]]<nowiki/>n ireki zirenak nabarmenduz. Guztiek porrot egin zuten, baina kasu batzuetan etorkizuneko mugimendu gerrillarien oinarriak ezarri zituzten, Nikaraguako ''[[Nazio Askapenerako Fronte Sandinista]]'' eta Uruguaiko ''[[Tupamaroen Nazio Askapenerako Mugimendua|Tupamaro]]<nowiki/>ak'' kasu.
[[Fitxategi:Zhou Enlai and Che Guevara.jpg|thumb|[[Zhou Enlai]] Che Guevara agurtzen]]
 
Jarrera horrek Guevarak Latinoamerikako alderdi komunistekin liskar handia izatea ekarri zuen, alderdi horiek, oro har, ez baitzuten onartzen hark proposatzen zuen borroka armatu orokorraren estrategia.<ref>{{erreferentzia|izena=Rogelio|abizena=García Lupo|urtea=1998|izenburua=«El encuentro secreto de Perón y el Che. El tercer hombre en las sombras»|argitaletxea=Diario Clarín, Buenos Aires|orrialdea=|orrialdeak=|ISBN=|hizkuntza=Es}}</ref>
 
295 ⟶ 296 lerroa:
Ondorengo borroketan, hainbat gerrillari hil ziren eta horien artean Eliseo Reyes, [[Sierra Maestra]]<nowiki/>tik bidelagun izan zuena. Apirilaren 20an ELNk kolpe latza jasan zuen, laguntza sareko bi kide, [[Régis Debray]] eta Ciro Bustos, armadak atxilotu zituenean eremua uzten saiatzen ziren unean. Torturatu egin zituzten, eta funtsezko informazioa ematen amaitu zuten. Torturapean zeuden Debray eta Bustosen jarduerak, zein laguntza logistikoa eskaini behar zien Mario Monje Boliviako Alderdi Komunistako idazkari orokorraren moteltasunak, oso eztabaidatuak izan ziren.<ref name=":0" />
 
Orduan idatzi zuen bere ''Mezua Munduko Herriei,'' TricontinentalHiruko-kontinental bileran ([[Asia]], [[Afrika]] eta Latinoamerika) irakurria izan zena. Bere adierazpen erradikal eta indartsuenak biltzen ditu, Estatu Batuen aurkako mundu gerra irekia proposatuz. Kontraesana zen, [[Sobietar Errepublika Sozialisten Batasuna|Sobietar Batasuna]]<nowiki/>k eta [[Latinoamerikako historia|Latinoamerikako]] [[Alderdi Komunisten eta Langileen Nazioarteko Topaketa|alderdi komuniste]]<nowiki/>k garai hartan [[Gerra Hotza]]<nowiki/>ren esparru kontzeptualean "elkarbizitza baketsuarekin" onartzen zutelako. Guevarak dokumentuari jarri zion izenburua bere esaldi gogoangarrienetako bat zen:<ref>{{erreferentzia|izena=Ernesto Che|abizena=Guevara|urtea=1967|izenburua=«Mensaje a los pueblos del mundo»|argitaletxea=Tricontinental, La Habana, Wayback Machine|orrialdea=|orrialdeak=|ISBN=|hizkuntza=Es}}</ref>
 
"Kontsigna bi, hiru ... [[Vietnam]] asko sortzea da.
320 ⟶ 321 lerroa:
''Mezu desbideragarria dirudi. h-2.000 ms.''
 
Urriaren 8an ustekabean harrapatu zituzten Quebrada del Churon.<ref name=":11" /> Che Guevarak taldea bitan banatzeko agindua eman zuen, gaixoak bidaliz aurretik eta gainerakoekin gobernuko tropei kontra egiteko. Harry Villegasek, bizirik atera zen bostetako batek, une kritiko hori horrela kontatu zuen: “Ihes egiteko gai izan zela uste dut. Baina bere abiaduran mugitu ezin zen gaixoen taldea zetorren. Armadak jazarpena hasi zuenean, geratzea erabaki zuen eta gaixoei jarraitzeko esan zien. Bien bitartean [[hesi]]a ixten ari zen. Hala ere, gaixoek ateratzea lortu zuten. Beste era batera esanda, etsaia gaixoak baino motelagoa zen. Zuzeneko jazarpenean etorri ziren soldaduaksoldaduek, ChekGuevara geratzea lotulortu zuen. Baina jarraitu zuenean, hesia itxi egin zelako borroka zuzena eman zen. Gaixoekin irten izan balitz ordea, salbatu egingo zen.”<ref>{{erreferentzia|izena=|abizena=|urtea=2005|izenburua=«Entrevista a Harry Villegas (Pombo)»|argitaletxea=Revista Punto Final, n.º 585|orrialdea=|orrialdeak=|ISBN=|hizkuntza=Es}}</ref>
 
Hiru orduko borrokaren ondoren, Guevara zauritua izan zen arinki zango baten eta Simeón Kubarekin batera antzeman zuten, bere beste hiru gizonek bizia galdu zuten bitartean. Alberto Fernández Montes de Oca larri zaurituta geratu zen, biharamunean hiltzeko. Hurrengo egunean Juan Pablo Chang ere harrapatuko egin zuten. Beste lau gerrillari jazarriak izan ziren, eta Cajoneseko borrokaldian hil ziren, lau egun geroago. Aurretik joan ziren sei gerrillariek ihes egitea lortu zuten. Armadak jazarri egin zituzten, bat hiltzeraino, baina gainerako bostek Boliviatik [[Txile]]<nowiki/>ra alde egitea lortu zuten.<ref>{{erreferentzia|izena=Juan O.|abizena=Tamayo|urtea=1997|izenburua=The Man Who Buried Che|argitaletxea=Miami Herald|orrialdea=|orrialdeak=|ISBN=|hizkuntza=En}}</ref>
326 ⟶ 327 lerroa:
=== Heriotza ===
[[Fitxategi:Che Guevara school.jpg|thumb|La Higuerako eskola. Bertan preso egon ondoren hil zuten Che Guevara.]]
Txuroko sakaneko borrokan, Guevara ezker hankan tirokatu ondoren preso eraman zuten Simeon Cuba Sanabriarekin batera La Higuera herrira, bertako eskolako ikasgela desberdinetan giltzapetuz. Eskolan sartu zituzten baita, hildako gerrillarien gorpuak, eta militarrek konfiskatutako ondasunen artean Guevarak, Bolivian gordetzen zuen [[Egunkari (testu pertsonala)|egunkari]] pertsonala zegoen.<ref name=":3" />
 
Arratsalde horretan, Ugartetxe kontralmiranteari eta beste ofizial boliviarren galderei erantzuteari uko egin zion, eta soilik soldaduekin hitz egin zuen ahapeka. Soldadu boliviar horietako batek, Jaime de Guzman izeneko helikoptero pilotu batek, CheGuevara "zatar zegoela" deskribatu zuen: tiro bat jasoa zuen eskuineko zangoan, bere ilean lurra zuen, arropak jira-biraka apurtuta, eta oinak larru latzezko zorroz estalita.<ref>{{erreferentzia|izena=Michèle|abizena=Ray|urtea=1968|izenburua="In Cold Blood: The Execution of Che by the CIA"|argitaletxea=Ramparts Magazine|orrialdea=|orrialdeak=pp. 21–37|ISBN=|hizkuntza=En}}</ref> "Hala ere Che jaunak burua gora mantenduz begietara begiratzen zuen, eta erretzeko zerbait baino ez zuen eskatu". De Guzmanek zioenez, "Errukitu egin zenez" piparako tabako poltsatxo bat eman zion, eta Guevarak irribarre egin eta eskerrak eman zion.<ref name=":11" />
 
Urriaren 9ko goizean, [[Bolivia]]<nowiki/>ko gobernuak jakinarazi zuen Guevara hil egin zela bezperako borrokan. Aldi berean, Joaquín Zenteno koronela eta [[CIA]]<nowiki/>ko Félix Rodríguez Mendigutia agentea iritsi ziren. Eguerdi ostean, Barrientos presidenteak Guevara exekutatzeko agindua eman zuen. Erabakian [[Ameriketako Estatu Batuak|Estatu Batu]]<nowiki/>ek izan zuten babes mailari buruzko zalantzak eta bertsio kontraesankorrak daude,<ref>{{erreferentzia|izena=Vicenzo, Mario|abizena=Vasile, Cereghino|urtea=2007|izenburua=Che Guevara. Top Secret|argitaletxea=Wayback Machine|orrialdea=|orrialdeak=|ISBN=|hizkuntza=En}}</ref> baina egia da Félix Rodríguezek egindako txosten sekretuan grabatu zen moduan, CIA tokian bertan zegoela.<ref>{{erreferentzia|izena=Vicenzo, Mario|abizena=Vasile, Cereghino|urtea=2007|izenburua=Che Guevara. Top Secret|argitaletxea=Wayback Machine|orrialdea=|orrialdeak=|ISBN=|hizkuntza=En}}</ref> Hain zuzen, Rodríguez agentea izan zen Guevara fusilatzeko agindua jaso zuena, eta Boliviako ofizialei helarazi ziena. Halaberondoren, bera izan zen Che Guevarari fusilatua izango zela esan ziona.<ref>{{erreferentzia|izena=|abizena=|urtea=1975|izenburua=Declaración de XXXX sobre su misión en Bolivia en 1967 y su rol en la captura de Ernesto Che Guevara de la Serna (en inglés|argitaletxea=CIA, Documento desclasificado en 1993, George Washington University|orrialdea=|orrialdeak=|ISBN=|hizkuntza=Es}}</ref> Fusilamendu aurretik, CIAko agente ezkutua zen Félix Rodríguezek galdekatu eta ikasgelatik atera zuen, hainbat argazki egiteko, bizirik agertzen ziren azkenak. Claudio Gatti kazetariak egindako elkarrizketa baten, Rodriguezek berak horrela kontatzen du une hori:
 
"Gelatik irten nintzenean, kanpoa soldaduz beteta ikusi nuen. Teran sarjentua zegoen agintean eta berari zuzendu nintzaion, esanaz: "Sarjentu, zure Gobernuaren aginduak daude atxilotua eliminatzeko". Eskua [[Kokots|kokotsa]]<nowiki/>ren parean jarri nuen: "Ez bota hemendik gora, hemendik behera tirokatu, gizon hau borrokan hil dela uste baita". "Bai nire kapitaina, bai nire kapitaina", esan zuen. Boliviako arratsaldeko ordu bata inguru zen. Handik egunkariari argazkiak atera nizkion leku atzeratura joan nintzen, eta ordu bata eta hamarretan gutxi gorabehera, tiro-segida txiki bat entzun nuen."<ref>{{erreferentzia|izena=Jay|abizena=Martínez|urtea=2005|izenburua=«Entrevista a Félix Rodríguez»|argitaletxea=El Veraz|orrialdea=|orrialdeak=|ISBN=|hizkuntza=Es}}</ref> Lehentxeago, Simeon Cubak eta Juan Pablo Changek zorte bera izan zuten.
 
1977an ''Paris Match'' aldizkariak Mario Teran elkarrizketatu zuen, eta honela kontatu zituen Gebararen azken uneak: “40 minutuz zalantzan egon nintzen, agindua bete baino lehen. Perez koronelarengana joan nintzen, bertan behera utziko zuelakoan. Baina koronela sutan jarri zen. Beraz, alde egin nuen. Hori izan zen nire bizitzako unerik txarrena. Iritsi nintzenean, Guevara banku batean eserita zegoen.<ref>{{erreferentzia|izena=Lola|abizena=Almudevar|urtea=2007|izenburua="Bolivia marks capture, execution of 'Che' Guevara 40 years ago"|argitaletxea=San Francisco Chronicle|orrialdea=|orrialdeak=|ISBN=|hizkuntza=En}}</ref> Ni ikustean zera esan zidan: "Zu ni hiltzera etorri zara". Ni kikilduta nengoen, eta burua makurtu nuen erantzunik eman gabe. Orduan galdetu zidan: "Zer esan dute besteek?". Ez zutela ezer esan erantzun nion, eta berak orduan: "Kementsuak ziren!". Ni ez nintzen tiro egitera ausartu. Guevara handi ikusi nuen, oso handi, itzela. Begiak distiratsu zituen.<ref>{{erreferentzia|izena=Richard|abizena=Bourne|urtea=1967|izenburua=Obituary: Che Guevara, Marxist Architect of Revolution|argitaletxea=The Guardian|orrialdea=|orrialdeak=|ISBN=|hizkuntza=En}}</ref> Gainera zetorrela sentitzen nuen, eta tinko begiratu zidanean, [[zorabio]] bat eman zidan. Uste nuen mugimendu azkar batekin Guevarak arma kendu ahal izango zidala. "Zaude lasai - esan zidan - eta apuntatu ondo! Gizon bat hiltzera zoaz!" Orduan urrats bat atzera egin nuen, atearen parera, begiak itxi eta lehen tiro-segida bota nuen. Guevara, hankak hautsita, lurrera erorita bihurrikatuz, odol asko galtzen hasi zen. Nik adorea berreskuratu eta bigarren tiro-segida bota nuen, eta besoan, sorbaldan eta bihotzean harrapatu nuen. Jadanik hilda zegoen.”<ref>{{erreferentzia|izena=Víctor|abizena=Montoya|urtea=2009|izenburua=Pasajes y personajes de la guerrilla de Ñancahuazú|argitaletxea=Almiar. Margen cero|orrialdea=|orrialdeak=|ISBN=|hizkuntza=Es}}</ref>[[Fitxategi:CheExec19.jpg|thumb|Che Guevararen gorpua Vallegranden.]]
 
Bitxia bada ere, sendagile kubatarrak izango ziren 2007an Terani bista itzuliko ziotenak, [[Evo Morales]]<nowiki/>en Boliviako gobernuarekiko elkartasun kanpainetako baten. Albistea ''Granma'' egunkari ofizialak eman zuen, Guevararen heriotzaren urteurrenean: "Mario Teran bere krimenarekin amets bat eta ideia bat suntsitzen saiatu zen. Chek beste borroka bat irabazi du. Eta kanpainan jarraitzen du." Teranen semeak [[Santa Cruz de la Sierra (Bolivia)|Santa Cruz de la Sierra]] hiriko egunkariari mediku kubatarrei egindako lanagatik eskerrak emateko ohar bat argitaratzeko eskatu zion.<ref>{{erreferentzia|izena=|abizena=|urtea=2007|izenburua=Médicos cubanos escatan vista del que mató al Che|argitaletxea=El Nuevo Diario. Managua|orrialdea=|orrialdeak=|ISBN=|hizkuntza=Es}}</ref>[[Fitxategi:CheExec19.jpg|thumb|Che Guevararen gorpua Vallegranden.]]▼
 
▲Bitxia bada ere, sendagile kubatarrak izango ziren 2007an Terani bista itzuliko ziotenak, [[Evo Morales]]<nowiki/>en Boliviako gobernuarekiko elkartasun kanpainetako baten. Albistea ''Granma'' egunkari ofizialak eman zuen, Guevararen heriotzaren urteurrenean: "Mario Teran bere krimenarekin amets bat eta ideia bat suntsitzen saiatu zen. Chek beste borroka bat irabazi du. Eta kanpainan jarraitzen du." Teranen semeak [[Santa Cruz de la Sierra (Bolivia)|Santa Cruz de la Sierra]] hiriko egunkariari mediku kubatarrei egindako lanagatik eskerrak emateko ohar bat argitaratzeko eskatu zion.<ref>{{erreferentzia|izena=|abizena=|urtea=2007|izenburua=Médicos cubanos escatan vista del que mató al Che|argitaletxea=El Nuevo Diario. Managua|orrialdea=|orrialdeak=|ISBN=|hizkuntza=Es}}</ref>[[Fitxategi:CheExec19.jpg|thumb|Che Guevararen gorpua Vallegranden.]]
=== Gorpua ===
1967ko urriaren 9ko arratsaldean, Guevararen gorpua helikopteroz eraman zuten [[Vallegrande probintzia|Vallegrande]] aldera, eta Nuestro Señor de Malta ospitaleko garbitegian jarri zuten. Egun osoan eta hurrengo egunean egon zen ikusgai, deskonposizioa ekiditeko [[formaldehido]] kantitate handia sartuz.<ref>{{erreferentzia|izena=Michael|abizena=Casey|urtea=2009|izenburua=Che's Afterlife: The Legacy of an Image|argitaletxea=Vintage|orrialdea=p. 179|orrialdeak=|ISBN=0-307-27930-8|hizkuntza=En}}</ref>
 
Ehunka pertsona (soldaduak, herritarrak, kuriosoak eta kazetariak) hurbildu ziren gorpua ikustera. Momentu horietako argazki ugari daude, eta Guevara begiak irekita agertzen da. Ospitaleko mojek eta herriko emakumeek ile-sortak moztu zizkioten [[talisman]] bezala gordetzeko.<ref name=":0" /> Soldaduek eta funtzionarioek ChekGuevarak hildakoan zeramatzan gauzak gorde zituzten. Dagoeneko erabakia zegoenez Che Guevararenzegoen gorpua desagertu egingo zutela, gainontzeko gerrillariekin egin zuten antzera,bezala. urriarenUrriaren 10aren gauean gorpuari eskuak moztu zizkioten, heriotzaren [[froga|frogatzat]] bezala gordetzeko.
 
=== Gorpuaren bilaketa eta aurkipena ===
348. lerroa:
1997ko ekainaren 28an, Mario Vargas Salinas jeneral erretiratuaren adierazpenei eta nazioarteko presioei esker, Boliviako gobernua ikerketak hasteko baimena ematera eraman zuten. Kubako zientzialari talde batek zazpi gorpu aurkitu zituen Valle Granden, hobi komun bakar batean ezkutuan lurperatuta, eta haien artean identifikatu zituzten, Argentinako Auzitegiko Antropologiako Taldearen laguntzarekin, Guevara eta beste sei gerrillari.<ref name=":14" />
 
1997ko uztailaren 12an, gorpuzkiak Kubara eraman zituzten, eta han jendetza batek jaso zituen, Santa Klarako "''Ernesto Guevararen Memorialean''" lurperatuak izateko. Gaur egun, bere espedizioan lagundu zioten gerrillari gehienen gorpuzkiak bertan daude.<ref name=":14" />
 
=== Ikerlarien ondorioak ===
366. lerroa:
Gaur egun, La Higueran Guevararen irudia bertako biztanleek erreberentziaz gogoratzen jarraitzen dute, santutua izan zen heinean, [[Andeak|Ande]]<nowiki/>etako eskualde horretako kredoen zati izatera pasatuz "''San Ernesto de La Higuera''" izenarekin. [[Vallegrande probintzia|Vallegrande]] probintziako Maltako Jauna ospitaleko aska, non Cheren gorpua ikusgai egon zen, [[Gurtzapen|gurtza]] toki bihurtu da beti lorez eta beste ofrenda batzuekin dagoela. Eta eskualdeko etxeetan Guevararen argazkiak ikus daitezke lore eta kandelekin, eskaera eta otoitzak eginez. <ref>{{erreferentzia|izena=Albert|abizena=Garrido|urtea=2017|izenburua=«San Ernesto de La Higuera»|argitaletxea=El Periódico|orrialdea=|orrialdeak=|ISBN=|hizkuntza=Es}}</ref>
 
La Higuera eta Vallegrande arteko 60 kilometroko bidea "''Cheren Ibilbidea''" bezala ezagutzen da, eta helmuga turistiko eta erromesaldi bihurtu da. Bolivian jazotako gertakari historikoek, urteen poderioz pertsonaia [[mitiko]], eta mistikaz inguratutako baten tonua eman zioten. La Higuerako nekazariek gertaera miraritsuen lekuko direla adierazi izan dute, Cheren [[espiritu]]<nowiki/>aren esku utzi baitute beren burua. Bestalde, Félix Rodriguez Mendigutia, CheGuevara harrapatu zuen operazioaz arduratzen zen CIAko agentea, asma-erasoak jasaten hasi zen Guevarahura hil ondoren. Julia Constela kazetari argentinarrak honako hau esan zuen hildako Cheren gorpuari buruz: "Oharkabean zuen [[Kristo]]<nowiki/>ren irudiak, bere nahiak izan zitezkeenak gainditzen ditu."<ref>{{erreferentzia|izena=|abizena=|urtea=2007|izenburua=«San Ernesto: la última leyenda del Che Guevara»|argitaletxea=LA NACION|orrialdea=|orrialdeak=|ISBN=|hizkuntza=Es}}</ref>[[Fitxategi:Che Guevara - Familia.jpg|thumb|1963ko argazkian: Aleida March emaztea, Camilo, Hilda, Che Celia besoetan duela, eta Aleida.]]
 
== Ezkontzak eta seme-alabak ==
376. lerroa:
 
== Pentsamendua ==
Guevarak «''guevarismo''» bezala ezagutzen diren hainbat [[ideia]] eta [[kontzeptu]] garatu zituen. Bere pentsamenduak [[Antiinperialismo|anti-inperialismo]]<nowiki/>a, [[marxismo]]<nowiki/>a eta [[komunismo]]<nowiki/>a oinarrizko elementutzat hartu zituen, baina iraultza nola gauzatu eta gizarte sozialista bat sortzeko hausnarketak eginaz, berezko nortasuna eman arte.[[Fitxategi:SculptureCheGuevaraCuba.jpg|220px|thumb|Cheren irudia [[Habana]]<nowiki/>ko Barne Ministerioan.|alt=]]
Guevarak berebiziko garrantzia eman zion [[Borroka armatu|borroka armatua]]<nowiki/>ri. Bere esperientziatik abiatuta, gerrillari buruzko teoria oso bat garatu zuen. Beretzat, herrialde batean iraultza baterako "baldintza objektiboak" zeudenean, gerrillari "foku" txiki batek "baldintza subjektiboak" sor zitzakeen, eta herritarren altxamendu orokor bat eragin. Postulatu hauek [[Régis Debray]] filosofoak hartu eta interpretatu zituen, ''fokismoa'' sortuz, Guevarari oker egozten zaiona.<ref>{{erreferentzia|izena=Víctor|abizena=Pérez Galdós Ortiz|urtea=|izenburua=«El Che, el socialismo y el hombre en Cuba»|argitaletxea=Sitio web Radio Rebelde|orrialdea=|orrialdeak=|ISBN=|hizkuntza=Es}}</ref>
 
397. lerroa:
 
Guevararen aurka daudenek, bere ideia [[Komunismo|komunista]] totalitarioak ere azpimarratzen dituzte. Eta baita Kuba komunismoari atxikitzeko eta, Gerra Hotzean, Sobietar Batasunak gidatutako bloke komunistan sartzeko izan zuen eragina ere.
[[Fitxategi:Heroico1.jpg|thumb|Erretratu popularizatua zuen jatorrizko irudia. Palmondo bat eta beste gizon baten soslaia kenduz, eta beste doitze txiki batzuk eginez, Alberto Korda argazkilari kubatarrak Guevararen irudiari kalitate agresibo bat eman zion, denboraren eta lekuaren berezitasunetik banandua. 1960ko martxoak 5.]]
 
2005ean, [[Carlos Santana]] gitarra joleak Che Guevararen kamiseta bat Oscar zeremoniara eraman ondoren, Paquito d'Rivera kubatarrak eskutitz ireki bat idatzi zuen Santana zentsuratzeko, "La Cabañako harakina"ren alde egiteagatik. Bere gutunean, Guevara La Cabañako buru izan zen garaiari buruz hitz egiten du, "epaiketa iraultzaileak" eta kondenatutako disidenteen exekuzioa gainbegiratuz, horien artean, bere lehengusu propioa, kristau izaeragatik La Cabañan espetxeratua izan zena. Eta [[kristau]] sinesmenak izateagatik hainbat pertsonen exekuzioaren lekuko izan zela baieztatzen duena.<ref>{{erreferentzia|izena=Paquito|abizena=D'Rivera|urtea=2005|izenburua=«Open letter to Carlos Santana by Paquito D'Rivera in "Latin Beat Magazine"»|argitaletxea=Web Find Articles|orrialdea=|orrialdeak=|ISBN=|hizkuntza=En}}</ref>
 
415. lerroa:
 
- Lehoi Zuriaren ordena lehen klasean, [[Txekoslovakia]]<nowiki/>n, 1960, "Bi herrialdeen arteko adiskidetasun harremanak sustatzeko egindako lankidetzagatik".
[[Fitxategi:Che por Jim Fitzpatrick white red.svg|thumb|1968ko jatorrizko irudi estilizatua, [[Jim Fitzpatrick]]<nowiki/>ek sortua, eta [[Nike]] markaren logoa bezain ezaguna mundu osoan. ]]
 
- Hegoaldeko Gurutzeko Agindu Nazionaleko Gurutze Nagusia, [[Brasil]], 1961, "Zure Bikaintasunari, Kubako Gobernuari eta Kubako herriari gure esker ona, gure errespetua adierazteko".
 
475. lerroa:
''- [https://www.youtube.com/watch?v=fcnH8oK8FlY Ez adiorik, komandante]'', Carlos Puebla. (Abestirik ospetsuena, 200 bertsiotik gora egin dira)
 
- ''[https://www.youtube.com/watch?v=bcR-Fj97LqE Soldadutxo boliviarra]'', Nicolas Guillén, [[Paco Ibáñez]]<nowiki/>en musikarekin
 
- ''Cheri eskutitza'', [[:es:Inti-Illimani|Inti-Illimani]]
481. lerroa:
- ''Poeta zu bazara'', [[Pablo Milanés]]
 
- ''Herriak maite zaitu'', [[:es:La_Mona_Jiménez|La Mona Jiménez]]
 
- Stagioni, [[:es:Francesco_Guccini|Francesco Guccini]]
 
- Izarreko gizona, [[:es:La_Renga|La Renga]], bere izen bereko diskoan
520. lerroa:
=== Eleberria ===
“Heriotzak aurkitzen zaituen lekuan” (Fernando Otero, 2012), Sevillako Ateneo Gazteen Saria irabazi zuen Guevararen hilketaren inguruko eleberria.
[[Fitxategi:4CheFaces.jpg|thumb|"Che Guevara, Kubako Iraultzaren heroia, ezkerraren ikonoa eta historian inork baino kartel gehiago saldu dituen aurpegia. Askatasunaren aldeko borrokalari erromantiko, gerrilletan aditu eta bere idealengatik gazterik hil zen filosofo gogoetatsu bezala gogoratua, Guevara beti izan da iraultzaileen iraultzailea. Dotorea, antiamerikarra eta [[Vladimir Lenin|Lenin]], [[Leon Trotski|Trotsky]] eta [[Iosif Stalin|Stalin]] baino askoz ederragoa, ia asmatu egin zuen ezkerreko erradikalaren irudia bizarrarekin eta txapelarekin, 60ko eta 70eko hamarkadetan milaka lagunek hartua ". BBC News, 2002.]]
 
=== Berak idatzitako lanak ===
593 ⟶ 594 lerroa:
11.2- Museoak
 
- Che Guevararen Museo-Etxea, Alta Gracia, [[Córdoba (Argentina)|Córdoba]], Argentina
 
- Conjunto Escultórico Memorial ''Comandante Ernesto Che Guevara'', [[Santa Clara (Kuba)|Santa Clara]], Cuba
 
- Cheren ibilbidea, Boliviako gerrillaren memoriaren zirkuitua, Iupaguazuko kapitaintzako guaraniek sortua, Favio Giorgioren diseinatutik. Zirkuituan hiru museo antolatu dira: Lagunillas, La Higuera eta Vallegranden.
"https://eu.wikipedia.org/wiki/Che_Guevara"(e)tik eskuratuta