Wikipedia

Multinazional: berrikuspenen arteko aldeak

Nabigazio historia interaktiboa
← Aurreko ezberdintasunaHurrengo ezberdintasuna →
Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
IkusizkoaWikitestua
t Kategoria:Ekonomia kendua HotCat bitartez
t Robota: Aldaketa kosmetikoak
7. lerroa:
Enpresa multinazionalak merkatuen hedapenaren prozesuagatik jaio ziren. Gaur egungo multinazionalen aurrekari kontsideratu daitekeen lehen enpresa [[Moscoviako Konpainia]] da, Londresen 1555. urtean sortutako jatorri ingeleseko enpresa, eta Ingalaterra eta Errusiaren arteko merkataritza uztartzen zuena. Multinazionalen beste aitzindari batzuk [[Rothschild|Rothschild bankua]], Europako hainbat herrialdeetatik zabaldu baitzen, edo XVII. mendean Britania Handian, Suedian, Holandan edo Danimarkan sortu ziren Indiako konpainiak dira.
 
Gaur egungo multinazionalen hazia XIX. mendearen amaieran agertu zen, enpresa talde batek haien jatorriko herrialdetik urrun lantegiak eraikitzea pentsatu zutenean. Horrela, garraio kostuak eta beste herrialde batera haien produktuak sartzeagatik zituzten [[Mugamuga-zerga|muga-zergak]]k saihesten zituzten.<ref>{{Erreferentzia|abizena=Tamames, Ramón.|izenburua=Estructura económica internacional|argitaletxea=Alianza|data=2010|url=https://www.worldcat.org/oclc/630619148|edizioa=21a. ed., rev|isbn=978-84-206-9135-0|pmc=630619148|sartze-data=2019-12-18}}</ref>
 
== Enpresa multinazionalen ezaugarriak ==
14. lerroa:
* Mundu osoan zehar hedatzen dira. Jabeek enpresaren produktu edo zerbitzuak edozein lurraldetara eramaten dituzte, planta edo bulego berriak enpresaren jaioterriko kontinentetik at jarriz.
* Mundu osoan zehar dituzte instalazioak eta produktu kantitate handiekin lan egiten dute.
* [[Teknologia berriak]], antolakuntza industriala, [[Marketin|marketinamarketin]]a eta [[Publizitate|publizitateapublizitate]]a erabiltzen dute.
* Ikerketa eta garapenean asko inbertitzen dute.
* Finkatuta dauden lurraldeetan, bertako politikaren funtzionamendua sakonki ezagutzen dute.
* [[fusio eta eskuratzeak|Fusio]] eta beste enpresa batzuen erosketaren bidez handiagotzen dira.
* Produktua ez da bere osotasunean fabrika berdinean egiten, baizik eta enpresak munduan zehar dituen fabriketan produktuaren atal desberdinak egiten dira eta beste fabrika batean muntatzen dira. Ondoren, munduko edozein tokitan merkaturatzen da produktua.
 
== Multinazionalak eta konpetentzia ==
[[John Kenneth Galbraith|John Kenneth Galbraithek]]ek, multinazionalen sorkuntzaz eta haien existentziaren ondorioez gehien hitz egin zuen ekonomilariak, 1967. urtetik dio Bigarren Mundu Gerraren ondoren enpresa mota hauek izan duten nagusitasunak inplikazio politiko, ekonomiko eta sozial sakonak dituela.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=De la utopía romántica al sueño americano|argitaletxea=Katz Editores|orrialdeak=123–158|data=2009-02-01|url=http://dx.doi.org/10.2307/j.ctvm7bc9h.7|aldizkaria=El consumo de la utopía romántica|isbn=978-84-96859-53-1|sartze-data=2019-12-18}}</ref>
 
Haren esanetan, multinazionalek, enpresa tradizionalek ez bezala, ez dute arriskuaren arazorik haien abantailei esker. Galbraithentzat, abantaila nagusiak, multinazionalek lortzen dituzten epe luzerako kontratuak, bai salerosketa sailean, bai herrialdeekin dituzten harremanetan, eta finantza sektoretik lortzen duten tratu ona dira. Bigarren hau, multinazionalek haien jarduerak sektore honetara hedatu dituztelako ematen da.
27. lerroa:
Arrazoi horien ondorioz, [[Merkatu libre|konpetentzia perfektua]] inperfektu bihurtzen da. Adibidez, konpetentzia perfektuaren ezaugarrietako bat egiazko informazioaren existentzia da, baina enpresa multinazionalek informazioa haiek nahi duten erara eraldatzen dute publizitatea kontrolatzen dutelako.
[[Fitxategi:John D. Rockefeller 1885 140x190.jpg|thumb|John D. Rockefeller, Standard Oileko jabea]]
Multinazionalen beste ezaugarrietako bat enpresari profesionalez gidatuta daudela da. Aspaldiko enpresak oso handiak izatera heldu ziren eta hainbat herrialdetara hedatu ziren, baina enpresa klasiko horietan, [[Standard Oil]], [[Cornelius_VanderbiltCornelius Vanderbilt|Vanderbilt]], [[Andrew Carnegie|Carnegie]] edo Rothschilden jabea zen erabakiak hartzen zituena. Egoera hau baina, XX. mendeko lehenengo bi hamarkadetan aldatzen hasi zen, 1911. urtean [[Joseph Schumpeter|Schumpeter]] enpresari profesionalaren garrantziaz hitz egiten hasi zen. Enpresari mota hau arrisku ekonomikoak soilik hartzen dituena da, eta ez pertsonalak.<ref>{{Erreferentzia|izena=C. V.|abizena=Butler|izenburua=Le Forme Del Progresso Economico in Capitanata.|orrialdeak=480|abizena2=Fraccacreta|izena2=Angelo|data=1912-09|url=http://dx.doi.org/10.2307/2221963|aldizkaria=The Economic Journal|alea=87|zenbakia=22|issn=0013-0133|doi=10.2307/2221963|sartze-data=2019-12-18}}</ref>​
 
[[Adam Smith|Adam Smithek]]ek egoera honen ikuspegi oso kritikoa zuen. Berarentzat, arriskua eta saria merkatu librean dauden pertsonen arteko gauza da. Baina, nola lehiatu litezke pertsonak libreki haien ordezkapena beste pertsona batzuei uztean? Nola egon liteke konpetentzia jabeak haien artean batzen badira arriskua murrizteko? Egoera hau merkatuaren bihurduratzat jotzen zuen.
 
Galbraithek enpresari profesionalaren agerpenak ekartzen duen beste ondorio batez hitz egin zuen. Kanadiarraren esanetan, enpresaria bere nahiak lortzen saiatuko da eta alde batera utziko ditu jabearen, akziodunen, nahiak, nahiz eta jabea da arrisku pertsonala hartzen duena.<ref>{{Erreferentzia|izena=Juan|abizena=Hernández Andreu|izenburua=La Riqueza de las Naciones de Adam Smith en España.|orrialdeak=109|data=2015-11-15|url=http://dx.doi.org/10.32466/eufv-rel.2015.2.48.109-121|aldizkaria=Relectiones|alea=2|issn=2386-8732|doi=10.32466/eufv-rel.2015.2.48.109-121|sartze-data=2019-12-18}}</ref>
 
== Sailkapena ==
38. lerroa:
 
* Multinazional horizontalak: herrialde ezberdinetan produktu berdintsua ekoiztu eta saltzen dutenak ([[Coca-Cola|Coca Cola]], esaterako);
* [[Fitxategi:Adidas Logo.svg|thumb|Adidasen logotipoa]]Multinazional bertikalak: zenbait herrialdetan produktua ekoiztu eta beste batzuetan saltzen dutenak ([[Adidas]], esaterako);
* Multinazional anitzak: munduan zehar sektore ezberdinetan aritzen direnak, herrialde bakoitzeko abantailak aprobetxatuz.
 
60. lerroa:
Datuei erreparatuz, multinazionaletan lan egiten duten langileen kopurua munduko langileen % 3 soilik da. Nahiz eta hau horrela izan, herrialde askotako gobernuek enpresa hauek haien lurretan kokatzeko eta ez alboko herrialdeetan erraztasun asko ematen dizkiete, honek langileen lan baldintzak okerrera egitea ekartzen du eta ondorioz, lan eskubideen prekarietatea. Horrez gain, korporazio handi horien boterearen ondorioz, haien konpetentzia diren denda eta enpresa txikiak desagertu egin dira.
[[Fitxategi:Dow Chemical (Terneuzen).jpg|thumb|Dow Chemicalen planta Terneuzen]]
Multinazionalen boterearen adibide batzuk, petrolio eta meatzaritza enpresek eragindako ekosistemen suntsiketa edo [[Dow Chemical Company|Dow Chemical]] multinazionalak [[Bhopaleko istripua|Bhopalen]], [[India|Indian]]n, eragindako hilketak dira.
 
Hainbat erakundek, [[Sindikatu|sindikatuksindikatu]]k, alderdik eta [[GKE|GKEk]]k zenbait kanpaina egiten dituzte korporazio industrialen gehiegikeriak salatzeko. Interneten, ziberaktibismoa da ekintza modu erabiliena.
 
Hauek dira enpresa multinazionalen zenbait alderdi on eta txar, mundu mailan geroz eta indartsuago egiten ari diren enpresa motak nahiz eta haien aurkako kritikak ugariak diren.
"https://eu.wikipedia.org/wiki/Multinazional"(e)tik eskuratuta