Epikuro: berrikuspenen arteko aldeak

Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
t Irudiak gehitu eta "Etika" atalean hobespenak
Atal berriak gehitu: arimaren teoria eta bertuteak (azpiatala)
22. lerroa:
Kanonika filosofia epikurearraren zati da. Bertan, irizpideengatik arduratzen da, hau da, ezagutzen duguna eta faltsutik bereizten dugun egia aztertzen ditu.
 
Epikuroren epistemologia erabat enpirikoa eta anti[[Eszeptizismo|eszeptikoa]] da. Gure ezagutza oro, azken batean, sentimenetatik dator, pentsatzen du Epikurok, eta zentzuetan fida gaitezke behar bezala erabiltzen direnean. Epikurok dio egiarako hiru irizpide daudela: sentsazioak, 'Aurreikusmoldeak' eta sentimenduak. Sentsazioek kanpoko munduari buruzko informazioa ematen digute, eta beste sentsazio batzuen aurkako sentsazioetan oinarritutako judizioak froga ditzakegu; adibidez, dorre bat biribila eta sentsazioan oinarritutakoa dela dioen behin-behineko judizioa ondorengo sentsazioen aurka froga daiteke, eta horiek berretsi edo gezurtatu egin behar dira. Epikurok dio sentsazio guztiek ematen digutela munduari buruzko informazioa, baina sentsazio hori bera ez da inoiz akats bat, sentimenen organoek irudiei eta antzekoei egiten dieten harrera pasibo eta mekaniko hutsa baita, eta sentimenek berek ez dute munduari buruzko judiziorik egiten. Zentzumenen bidez jasotako informazioan oinarrituta munduari buruzko judizioak egiten ditugunean agertzen da akatsa<ref name=":1">{{Erreferentzia|izenburua=Epicurus {{!}} Internet Encyclopedia of Philosophy|hizkuntza=en-US|url=https://iep.utm.edu/epicur/|sartze-data=2020-09-10}}</ref>.
 
Epikurok uste du, munduari buruzko judizioak egiteko, oinarrizko kontzeptu batzuen jabe izan behar dugula, froga edo definizio gehiagorik behar ez dutenak. Hala ere, gure arima inmaterialek arimaren existentzia transzendentaletan forma transzendentalak ezagutzen dituztela postulatu beharrean, Platonek defendatzen duen bezala, Epikurok uste du zenbait "aurrekontzepzio" ditugula, "Gorputza", "Pertsona", "Erabilgarritasuna" eta "egia" bezalako kontzeptuak, alegia. Beste ideia batzuk analogia- edo antzekotasun-prozesuen bidez edo oinarrizko kontzeptu horien konposizioaren bidez eratzen dira. Beraz, ideia guztiak azken batean sentimenen esperientzian oinarrituz eratzen dira.
57. lerroa:
 
Epikurok eskerrak eman zizkion naturari "beharrezko gauzak erraz eskuratzeagatik, eta eskuratzeko zailak direnak, beharrezkoak ez direlako"<ref name=":0" />. Epikuro sotil bizi izan zen, ogi, gazta eta oliben dieta sinple bat janez eta noizean behin ardo kopa bat edanez. Bizitza osoa pribatua izateak, adiskidetasunez eta atseginez inguratua, ahalik eta oinaze gutxienekin eta arimako lasaitasunarekin, zoriona ematen du.
 
==== Bertuteak ====
Bertuteak, Epikuroren arabera, ondasun instrumental hutsak dira, hau da, baliotsuak dira norberari ekar diezaioketen zorionaren mesedetan bakarrik, ez beren onerako. Epikurok dio bertute guztiak, azken batean, zuhurtziaren formak direla, bere intereserako zer den kalkulatzeko moduak. Honetan, Epikuro, greziar teoriko etiko gehienen aurka doa, [[Estoizismo|estoikoa]]<nowiki/>k bezala, zoriona bertutearekin identifikatzen dutenak, eta Aristoteles, zoriona, aktibitate bertutetsuko bizitzarekin identifikatzen duena. Epikurok uste du natur zientzia eta filosofia bera ere ondasun instrumentalak direla. Natur zientzia beharrezkoa da fenomeno naturalen azalpen mekanizistak emateko eta, horrela, jainkoen beldurra uxatzeko, filosofiak gure nahien muga naturalak erakusten eta heriotzaren beldurra uxatzen laguntzen digun bitartean.
 
===== Justizia =====
[[Fitxategi:Agora, Atenas, Grecia - panoramio.jpg|thumb|Atenasen agora.]]
Epikuro justiziaren teoria kontraktualista bat eskaintzen duen lehen filosofoetako bat da. Epikuroren esanetan, justizia "kalterik ez egiteko eta kaltetua ez izateko"<ref name=":1" /> akordioa da, eta justiziari buruz aurrez pentsatutako ideia bat dugu: "Elkarrekiko elkarteetan erabilgarria dena". Pertsonak komunitateetan sartzen dira naturaren arriskuetatik babesteko, eta komunitateko kideen jokabideari buruzko akordioak behar dira komunitate horiek funtziona dezaten, adibidez, erailketa-debekuak, animalien hilketari eta kontsumoari buruzko erregulazioak, etab. Justizia akordio horiek daudenean baino ez da existitzen.
 
Epikurok dio bidegabea ez izateko arrazoi nagusia dela norbait harrapatua izanez gero zigortua izango dela, eta harrapatua ez bada ere, harrapatua izateko beldurrak oraindik mina sortuko duela. Hala ere, zigorraren beldurra beharrezkoa dela eta legeen baliagarritasuna onartzen duela gaineratzen du. Justizia jokatzeko moduari buruzko akordio bat dagoenean baino existitzen ez bada ere, horrek ez du justizia erabat konbentzionala izatea eragiten, baldin eta konbentzionala dela-eta esan nahi badugu gizarte jakin bateko legeek emandako edozein jokabide, beraz, bidezkoa dela, eta gizarte jakin bateko legeak gizarte horrentzat bakarrik direla. "Justizia-kontratua" gizarteko kideentzat onuragarria dena ziurtatzeko egiten denez, benetan onuragarriak diren legeak bakarrik dira bidezkoak. Beraz, erailketa debekatzea bidezkoa izango litzateke, baina zuzenbidearen aurkako legeek ez lukete halakorik egingo. Baliagarri dena leku batetik bestera eta une batetik bestera alda daitekeenez, diren legeak ere alda daitezke.
 
===== Adiskidetasuna =====
Epikurok biziki balioesten du adiskidantza, eta aski modu bitxian laudatzen du. Adiskidetasuna "munduaren inguruan dantzan"<ref name=":0" /> ari dela dio, "Bedeinkapena esnatu" behar dugula esanez. Jakintsua, batzuetan, lagun batengatik hiltzeko prest dagoela ere esaten du. Hori dela eta, aditu batzuek uste izan dute Epikurok bere hedonismo berekoia alde batera utzi eta lagunenganako altruismoaren alde egiten duela. Hala ere, hori ez dago argi. Epikurok etengabe dio adiskidetasuna baliotsua dela, plazera lortzeko biderik handienetako bat delako. Adiskideak, dio, gai dira elkarri segurantzarik handiena emateko, lagunik gabeko bizitza bakartia eta arriskuek erasotua den bitartean. Adiskidetasuna izateko, dio Epikurok, adiskideen artean konfiantza izan behar da, eta adiskideek elkar tratatu behar dute, haiek bezala. Epikuroren komunitateak, ideal hauek gorpuztuta bezala ikus daitezke, eta hauek, azken batean, ataraxia sustatzen duten idealak dira.
 
== Arimaren teoria ==
Epikuroren arabera, [[arima]], unibertsoko gainerako gauzak bezala, atomoetan datza: lehenik, ez dago atomoz eta hutsunez osaturik ez dagoen ezer (bigarren koalitateak atomoen antolamenduaren akzidenteak besterik ez dira), eta bigarrenik, gorpuzgabeko izaki batek ezingo luke gorputzek eragin edo mugiarazi. Epikurok dio arimako atomoak bereziki finak direla eta gorputz osoan banatzen direla, eta horien bidez sentsazioak eta oinazearen eta atseginaren esperientzia dauzkagula. Arimaren atomorik gabeko gorputza inkontzientea eta inertea da, eta gorputzaren atomoak desantolatzen direnean bizitza kontzientea jasan ez dezan, arimaren atomoak sakabanatuta daude eta ez dute jada sentsazio-ahalmenik. Giza arimaren zati bat ere badago bularrean kontzentratzen dena, eta goi funtzio intelektualen kokalekua da. Bereizketa garrantzitsua da, alde arrazionalean sartzen baita judizio-akatsa. Sentsazioa, mina eta plazera bezala, zentzuzkoa ez den zatiaren funtzio bat delako bakarrik da zuzenezina, pertzepzio bat aldatzen ez duena — hau da, gorputz makroskopikoek igorritako lamina hartzea — iritzia edo sinesmena gehituz.
 
Epikuro, gogamenaren teoria bat aurkeztu duen lehen filosofoetako bat da. Teoriaren bertsio modernoetan [[Gogamen|gogamena]] garunarekin identifikatzen da, eta prozesu mentalak prozesu neuronalekin identifikatzen dira. Epikuroren fisiologia oso ezberdina da; gogamena (arima) bularrean bizi den organo bat bezala identifikatzen da, greziar ikuspegi arrunta bularra, ez burua, emozioen jarlekua dela baitzen. Hala ere, azpian dagoen ideia nahiko antzekoa da.
 
Epikurok ezarri nahi duen puntu nagusia gogamena (arima), esan bezala, gorputzezko zerbait dela da. Gogamenak gorputz bat izan behar du, pentsatzen du Epikurok, gorputzarekin elkarreragiteko duen gaitasunagatik. Gorputzak eragiten dio buruari, ikusmenak, horditasunak eta gaixotasunak erakusten duten bezala. Era berean, gogamenak gorputzari eragiten dio, nahi dugunean gure gorputz-adarrak mugitzeko dugun gaitasuna eta emozio-egoeren efektu fisiologikoak bezala. Gorputzek bakarrik elkarreragin dezakete beste gorputzekin, eta, beraz, gogamenak gorputz bat izan behar du.
 
Epikurok dio gogamena ezin dela gorpuzgabea izan, Platonek uste duen bezala, gorputz bat ez den bakarra hutsa baita, espazio hutsa besterik ez dena, eta ezin du ez eragin ez eragin. Burua, orduan, gorputzeko organo bat da, eta prozesu mentalak prozesu atomikoekin identifikatzen dira. Adimena lau partikula motak osatzen dute: sua, airea, haizea eta "izenik gabeko elementua", beste partikulak bere fintasunean gainditzen dituena. Epikuro xehetasunekiko uzkurra den arren, gogamenaren ezaugarri batzuk, atomo hauen ezaugarriei dagokienez kontuan hartzen dira, adibidez, gogamena, irudi baten inpaktuagatik asko mugitua izateko gai da (nahiko ahula dena), gogamenak ematen dituen partikulen txikitasunaren ondorioz. Norberaren adimena, sentipenaren eta pentsamenduaren erantzule nagusia, bularrean dago, baina Epikurok uste du "izpiritu" bat ere badela, gorputzaren gainerakoetatik hedatua, gogamenak harekin komunikatzeko aukera ematen duena. Gogamenak eta izpirituak teoria modernoan nerbio-sistema zentral eta periferikoen antzeko eginkizunak betetzen dituzte.
 
== Erreferentziak ==