Che Guevara: berrikuspenen arteko aldeak
Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
No edit summary |
No edit summary |
||
81. lerroa:
Haserreak, bere senide kontserbadoreagoak beldurtzeko hartutako tonu oldarkorragora eraman zuen. Eta Guevarak aste batzuk lehenago hildako [[Iosif Stalin|Joseph Stalin]]<nowiki/>en irudiaren aurrean zin egin zuen, "[[olagarro]]<nowiki/>ak desagertu arte" ez zuela atsedenik hartuko.<ref name=":5" /> Hilabete horren amaieran, Guevara [[Guatemala]]<nowiki/>ra iritsi zen. Han, Jacobo Árbenz Guzmán demokratikoki aukeratutako presidentearen gobernua, lurraren erreformaren eta bestelako ekimenen bidez, [[latifundio]] sistemarekin amaitzeko saiatzen ari zen. Hori lortzeko, Árbenz presidenteak programa garrantzitsu bat ezarri zuen, lurren [[holding]] handiei ustiatu gabeko lurrak desjabetu eta lurrik gabeko nekazariei banatu. Lur jaberik handiena, eta erreformek gehien kaltetutakoa, Fruten Enpresa Batua zen, eta Árbenzen gobernuak jadanik landu gabeko 225.000 akre (91.000 hektarea) baino gehiago hartuak zituen.<ref name=":1" /> Nazioa gorantz zihoan ildoarekin pozik, Guevarak Guatemalan finkatzea erabaki zuen, "pertsonalki hobetzeko eta benetako iraultzaile bihurtzeko beharrezkoa zena lortzeko."<ref name=":6" />
Guatemala hirian, Hilda Gadea Acostarekin adiskidetu zen, [[Peru]]<nowiki/>ko ekonomialaria eta politikoki ondo lotua zegoena Amerikar Aliantza Herritar Iraultzailearekin (APRA), bertako kidea zelako. Guevarari Arbenzen gobernuko maila handiko hainbat funtzionario aurkeztu zizkion. Ondoren, harremanak ezarri zituen [[Fidel Castro]]<nowiki/>rekin lotutako Kubako erbesteratu talde batekin, 1953ko uztailean Kubako [[Santiago (Kuba)|Santiago]]<nowiki/>n [[Moncada kuartela|Moncada]] kuartelari egindako erasoaren parte-hartzaileak zirela batzuk. Garai horretan, goitizen ospetsua jarri zioten, Argentinako “che” (aizu) silaba sarri erabiltzen zuelako hitz egiterakoan.<ref name=":7">{{erreferentzia|izena=Ignacio|abizena=Ramonet|urtea=2007|izenburua=Fidel Castro: My Life|argitaletxea=London: Penguin Books|orrialdea=|orrialdeak=pp. 439–442|ISBN=978-0-14-102626-8|hizkuntza=En}}</ref> Guatemalan zegoen garaian, Guevarak Erdialdeko Amerikako beste [[Erbesteratze (zigorra)|erbesteratu]] batzuen laguntza izan zuen. Horietako batek, Helena Leiva de Holstek, janaria eta ostatua eskaintzeaz gain,<ref name=":11">{{erreferentzia|izena=Jon|abizena=Anderson|urtea=2010|izenburua=Che Guevara: A Revolutionary Life|argitaletxea=New York, New York: Grove/Atlantic, Inc|orrialdea=p.
Arbenzen erregimena kanporatu zutenean eta Armas eskuineko diktadura ezarri, Guevara [[Ameriketako Estatu Batuak|Estatu Batu]]<nowiki/>en botere inperialistaren ikuspegiaz jabetu zen. Latinoamerikako eta garapen bidean zeuden beste herrialde batzuen desberdintasun sozioekonomikoa berreskuratu nahi zuen edozein gobernu suntsitzen saiatu zelako. Kolpeari buruz hitz egitean, Guevarak honako hau adierazi zuen:<ref name=":6" />
124. lerroa:
1957ko lehen hilabeteetan talde gerrillari txikia izanik, estu bizi zen inguruko landa biztanleriaren laguntza apalarekin, [[Diziplina (argipena)|diziplina]] militar urriarekin, infiltratuak barnean zituela, nekazari [[salatari]] sare batek zelatatuta, eta gobernuko tropek jazarrita. Zenbait borroka ere gertatu ziren bata bestearen atzetik, hala nola, La Paz destakamenduaren aurkako erasoa (2 soldadu hil ziren), Arroyo del Infiernokoa (hiru soldadu hil ziren), Cerro Caracasen aireko bonbardaketa (biktimarik gabe), eta Los Altos de Espinosaren segada (hildako gerrillari bat).
Otsailaren amaieran, Fidel Castrori Herbert Matthewsek Sierra Maestran egindako elkarrizketa agertu zen ''[[The New York Times|New York Times]]<nowiki/>en'', [[Ameriketako Estatu Batuak|Estatu Batu]]<nowiki/>etako egunkari irakurriena. Eragina izugarria izan zen, eta gerrillarekiko sinpatia handia sortzen hasi zen nazio eta nazioarteko iritzi publikoan.
Artikuluak Castro eta gerrillarien irudi iraunkorra, ia [[mitiko]]<nowiki/>a, aurkeztu zuen. Guevara ez zegoen elkarrizketarako bertan, baina hurrengo hilabeteetan [[komunikabide]]<nowiki/>ek borrokan zuten garrantziaz jabetzen hasi zen. Garai hartan, Sierran bizi ziren nekazari guajiroekin harremanak estutzeko, gerrilla taldeak Che Guevararen mediku zerbitzuak eskaintzen zituen, horrela eskualdean ezaguna bilakatuz. Hornikuntzak eta morala murriztu ahala, eta eltxoen ziztadek [[alergia]] eragiten zizkiotelako, gorputzean intxaur-tamainako kiste hiltzaileak sortuz,<ref>{{erreferentzia|izena=David|abizena=Sandison|urtea=1996|izenburua=The Life & Times of Che Guevara|argitaletxea=Paragon|orrialdea=p. 32|orrialdeak=|ISBN=0-7525-1776-7|hizkuntza=En}}</ref> Guevararentzat "gerraren egunik mingarrienak" izan ziren.<ref>{{erreferentzia|izena=Anthony|abizena=DePalma|urtea=2006|izenburua=The man who invented Fidel Castro: Cuba|argitaletxea=Herbert L. Matthews of The New York Times (1st ed.). New York: Public Affairs|orrialdea=|orrialdeak=pp. 110-11|ISBN=1-58648-332-3|hizkuntza=En}}</ref>
141. lerroa:
Bigarren agintari bezala, Guevara [[Diziplina (argipena)|diziplina]]-zale gogorra zen, eta batzuetan [[desertore]]<nowiki/>ei tiro egiten zien.<ref name=":0" /> Ondorioz, beldurra sortzen zuen bere basakeria eta [[erruki]] faltagatik.<ref name=":8" /> Gerrillaren kanpainan, Guevara informatzaile, desertore edo espioitza egotzitako hainbat gizonen sumarioko exekuzioen arduraduna izan zen.<ref>{{erreferentzia|izena=Eric|abizena=Luther|urtea=2001|izenburua=Che Guevara (Critical Lives)|argitaletxea=Penguin Group (USA)|orrialdea=|orrialdeak=pp. 97–99|ISBN=0-02-864199-X|hizkuntza=En}}</ref> Egunkari pertsonaletan, Guevarak lehen exekuzioa deskribatu zuen, Eutimio Guerra gerrillarien gidari nekazariarena. Traizioa onartu egin zuen, hamar mila pesoko promesa zuelako Kubako aire armadaren erasoetarako, matxinoen posizioa behin eta berriz emateagatik. Informazio horri esker, Batistaren armadak iraultzaren alde zeuden nekazarien etxeak erretzea ahalbidetu zuen.<ref name=":0" />
Arlo militarrean neurri zorrotzak eta gogorrak mantendu bazituen ere, Guevarak komandantearen eginkizuna irakasle bezala ere bazegoela ikusi zuen, eta [[Robert Louis Stevenson]]<nowiki/>en, [[Miguel de Cervantes]]<nowiki/>en eta [[Espainia]]<nowiki/>ko [[olerkari]] liriko gustukoen irakurketekin bere gizonak entretenituz.<ref name=":13">{{erreferentzia|izena=David|abizena=Sandison|urtea=1996|izenburua=The Life & Times of Che Guevara|argitaletxea=Paragon|orrialdea=p. 39|orrialdeak=|ISBN=0-7525-1776-7|hizkuntza=En}}</ref> Eginkizun horrekin batera, eta [[José Martí]]<nowiki/>ren "mugarik gabeko alfabetatzea" printzipioan inspiratuta, Guevarak ziurtatu zuen bere borrokalari matxinoek egunero denbora jakin bat ematen zutela beraiekin gerrillan ari ziren nekazariei irakurtzen eta idazten irakasteko. Guevarak deitzen zuen moduan "ezjakintasunaren aurkako borroka." Tomás Albak, Guevararen agindupean borrokatu zuenak, geroago adierazi zuen "Che maitatua zela, gogorra eta zorrotza izan arren. Gure bizitza emango genuke beragatik.”<ref>{{erreferentzia|izena=Rosa Tania|abizena=Valdes|urtea=2007|izenburua=Cuba Remembers Che Guevara 40 Years after his Fall|argitaletxea=Reuters|orrialdea=|orrialdeak=|ISBN=|hizkuntza=En}}</ref>
<nowiki/><nowiki/><nowiki/><nowiki/>[[Fitxategi:Che SClara.jpg|220px|thumb|Che Santa Clarako batailan, 1958an.|alt=]]
▲Arlo militarrean neurri zorrotzak eta gogorrak mantendu bazituen ere, Guevarak komandantearen eginkizuna irakasle bezala ere bazegoela ikusi zuen, eta [[Robert Louis Stevenson]]<nowiki/>en, [[Miguel de Cervantes]]<nowiki/>en eta [[Espainia]]<nowiki/>ko [[olerkari]] liriko gustukoen irakurketekin bere gizonak entretenituz.<ref name=":13">{{erreferentzia|izena=David|abizena=Sandison|urtea=1996|izenburua=The Life & Times of Che Guevara|argitaletxea=Paragon|orrialdea=p. 39|orrialdeak=|ISBN=0-7525-1776-7|hizkuntza=En}}</ref> Eginkizun horrekin batera, eta [[José Martí]]<nowiki/>ren "mugarik gabeko alfabetatzea" printzipioan inspiratuta, Guevarak ziurtatu zuen bere borrokalari matxinoek egunero denbora jakin bat ematen zutela beraiekin gerrillan ari ziren nekazariei irakurtzen eta idazten irakasteko. Guevarak deitzen zuen moduan "ezjakintasunaren aurkako borroka." Tomás Albak, Guevararen agindupean borrokatu zuenak, geroago adierazi zuen "Che maitatua zela, gogorra eta zorrotza izan arren. Gure bizitza emango genuke beragatik.”<ref>{{erreferentzia|izena=Rosa Tania|abizena=Valdes|urtea=2007|izenburua=Cuba Remembers Che Guevara 40 Years after his Fall|argitaletxea=Reuters|orrialdea=|orrialdeak=|ISBN=|hizkuntza=En}}</ref>[[Fitxategi:Che SClara.jpg|220px|thumb|Che Santa Clarako batailan, 1958an.|alt=]]
Fidel Castro komandanteak Guevara buruzagi burutsua, ausarta eta eredugarria zela esan zuen, "tropen aurrean aginte moral handia zuena”. Castrok gaineratu zuen arrisku gehiegi hartzen zituela, "ausarkeriarako joera" hartzeraino sarri.<ref name=":7" /> Joel Iglesias Guevararen teniente gazteak, horrelako ekintzak kontatzen ditu egunkari pertsonalean, ohartarazteko bere jokabideak arerioen artean miresmena ere ekarri zuela. Behin Iglesias gudu baten zauritu egin zutela kontatu zuen, "Che lasterka etorri zitzaidan, balak desafiatuz, eta sorbaldaren gainean bota ninduen handik atereaz. [[Etsaiak|Etsaie]]<nowiki/>k ez ziren tiro egitera ausartu.”<ref>{{erreferentzia|izena=Saul|abizena=Landau|urtea=1997|izenburua=Poster Boy of The Revolution|argitaletxea=The Washington Post|orrialdea=p. X01|orrialdeak=|ISBN=|hizkuntza=En}}</ref>
154. lerroa:
==== Batistaren erasoaldia eta 8. zutabearen sorrera ====
Matxinada menperatzeko, Kubako gobernuko tropak preso erreboltariak exekutatzen hasi ziren, eta aldian-aldian zibilak atxilotu, torturatu eta fusilatu egiten zituzten, beldurtzeko taktika bezala.<ref name=":12" />
1958ko uztailaren bukaeran, Guevarak funtsezko zeregina bete zuen Las Mercedeseko batailan bere zutabeaz baliatuta, Batistaren Cantillo jeneralak agintzen zuen 1.500 gizonezko armada gelditzeko. Fidel Castroren indarrak inguratzeko eta suntsitzeko asmoa zuen. Urte batzuk geroago, Larry Bockman [[maior]] [[estatubatuar]]<nowiki/>rak Guevarak bataila horretan estimazio taktiko "bikaina" erabili zuela baieztatu zuen.<ref>{{erreferentzia|izena=Larry|abizena=Bockman|urtea=1984|izenburua=The Spirit Of Moncada|argitaletxea=https://en.wikipedia.org/wiki/Battle_of_Las_Mercedes|orrialdea=|orrialdeak=|ISBN=|hizkuntza=En}}</ref> Garai horretan Guevara "aditu" bihurtu zen Batistaren armadaren aurkako kolpea-eman-eta-ihes taktiketan, ondoren landa eremuan desagertuz, armadak kontra-erasoa egin aurretik.<ref name=":12" />▼
1958ko otsailaren 27an Castrok gerrillaren operazioak zabaltzea erabaki zuen, Juan Almeida, [[Raúl Castro]] eta [[Camilo Cienfuegos]]<nowiki/>en agindupean hiru zutabe berri sortuz. Almeidari Sierra Maestraren ekialdean borrokatzea egokitu zitzaion, eta Raúl Castrok Bigarren Fronte bat ireki behar zuen eta Sierra Cristalen kokatu, [[Santiago (Kuba)|Santiago]]<nowiki/>ko iparraldean. Apirilean Camilo Cienfuegos [[Bayamo]], [[Manzanillo (Kuba)|Manzanillo]] eta [[Las Tunas]] hirien arteko eremuko buruzagi militar izendatu zuten, Castrok egoitza nagusia [[La Plata]]<nowiki/>n jartzen zuen bitartean.
1958ko martxoan, Batistaren indarrek egindako basakeria etengabeengatik, Estatu Batuek Kubako gobernuari armak saltzeari utzi zioten.
Maiatzaren 3an, ''Uztailaren 26ko Mugimenduaren'' funtsezko bilera bat egin zen Altos de Mompién, eta zeharo berrantolatu zen egoera, Castroren eta mendian zegoen taldearen [[hegemonia]] inposatzeko, lautadako kideen gainetik. Bileran paper nagusia izan zuen Che Guevarak, eta 1964an artikulu bat idatzi zuen gertaerari lotuta:
“"Garrantzitsuena da gerraren aurreko etapa osoan gatazkan zeuden bi ikuskera aztertu eta epaitu zirela. Gerrillaren kontzepzioa garaile irtengo zen handik, Fidelen prestigioa eta aginpidea finkatuz ... [[Lidergo]] gaitasun bakarra sortzen ari zen, Sierra Maestrarena, eta zehazki lider bakarra, Fidel Castro komandante nagusia." <ref>{{erreferentzia|izena=Ernesto|abizena=Guevara|urtea=1964|izenburua=Una reunión decisiva, en Pasajes de la Guerra Revolucionaria|argitaletxea=WayBakMachine|orrialdea=|orrialdeak=|ISBN=|hizkuntza=Es}}</ref>
Ordurako Batistaren armada matxinatuen aurkako [[erasoaldi]] zabala prestatzen ari zen. Eta Castrok Che Guevarari agindu bat eman zion, Laugarren Zutabea utzi eta Minas del Fríoko Eskola Militar berria hartzeko, gerrillari hasiberriei trebakuntza emateko. Hasieran amorruz jaso zuen erabakia, baina ondoren gogoz ekin zion [[atzeragoardia]] antolatzen, eta [[La Plata]]<nowiki/>tik gertu aire-pista bat ere eraiki zuen. Egun haietan [[Camilo Cienfuegos]]<nowiki/>ek honela idatzi zion:
"Che. Bihotzeko anaia: zure oharra jaso nuen. Fidelek Eskola Militarraren arduradun jarri zaituela ikusten dut. Oso pozik nago, horrela etorkizunean lehen mailako soldaduekin kontatu ahal izango dugulako. Esan zidatenean etorri zinela «zure presentziaren oparia ematera", ez zitzaidan asko gustatu, oso zeregin garrantzitsua izan duzulako borrokaldi honetan. Matxinada garai honetan behar baldin bazaitugu, Kubak gehiago beharko zaitu gerra amaitzen denean. Horregatik, Erraldoiak ondo egiten du zu zaintzen. Asko gustatuko litzaidake beti zure ondoan egotea, nire nagusia izan zinen luzaroan eta beti jarraituko duzu izaten. Zuri esker orain baliagarriagoa izateko aukera dut, eta ahal dudana egingo dut gaizki geratzerik izan ez dezazun. Zure betiko morroskoa. Camilo."<ref>{{erreferentzia|izena=Gabriel|abizena=Glasman|urtea=2008|izenburua=«Carta de Camilo Cienfuegos al Che Guevara del 24 de abril de 1958». Breve historia del Che Guevara|argitaletxea=Madrid: Nowtilus|orrialdea=p. 191|orrialdeak=|ISBN=978-84-9763-521-9|hizkuntza=Es}}</ref>
Minas del Fríon zegoela, Guevarak harreman sentimental bat izan zuen, eta Zoila Rodríguez Garcíarekin hasi zen bizitzen. Sierra Maestrako neska guajira, bere familia osoaren antzera gerrillarekin aktiboki ari zen elkarlanean. Geroagoko testigantza baten, Zoilak horrela kontatu zuen haien harremana:
«Oso maitasun handia eta ederra sortu zitzaidan, berarekin konprometitu nintzen, borrokalari bezala ez ezik, emakume bezala ere bai. Egun batean motxilatik liburu bat ekartzeko eskatu zidan. Urre-koloreko letrak zituenez, urrezkoak ziren galdetu nion. Galderak grazia egin zion. Barre egin ondoren erantzun zidan: ‘liburu hau [[Komunismo|komunismoa]]<nowiki/>ri buruzkoa da’. Triste nengoen "komunismoak" zer esan nahi zuen ez nekielako, inoiz ez nuelako hitz hori entzun.”<ref>{{erreferentzia|izena=Adys, Froilán|abizena=Cupull, González|urtea=1992|izenburua=Testimonio de Zoila Rodríguez García, novia de Ernesto Guevara en Sierra Maestra; incluido en el libro Che entre nosotros|argitaletxea=Prensa Latina en Sancti Spíritus, Cuba|orrialdea=|orrialdeak=|ISBN=|hizkuntza=Es}}</ref>
Maiatzaren 6an hasi zen erasoa. Armadak 10.000 gizon zituen, eta horietatik bi herenak soldadutza egiten zeuden gazteak ziren. Asmoa gerrillariak higatzea zen. Garai hartan, guztira 280 gizon eta emakume ziren. [[Napalm]]<nowiki/>ekin eta lehergailu bonbardaketa masiboekin inguratuz joan ziren, gero eta zirkulu estuagotan. Erasoko lehen asteetan, gobernuko indarrak gerrillariak garaitzeko zorian egon ziren, galera eta desantolaketa handiak izan baitzituzten beren lerroetan, porrotaren eta desertzioen izpiritua handitzen zen bitartean. Bere aldetik, Guevarak zutabe berri bat paratu zuen Minas del Frío ikastetxeko gerrillarigaiekin, zortzi zenbakia zeramana. Ciro Redondoren izena eman zion, aurreko urtean borrokan erori zen tenientearen omenez.
Hala ere, gobernuko tropek ezin izan zituzten gerrillariak setiatu, beti irrist egiten baitzuten, eta uztailean matxinoak ekimena berreskuratzen hasi ziren. Uztailaren 20an lehen garaipen handia lortu zuten Jigüen, eta egun berean oposizioko indar gehienek [[Caracas]]<nowiki/>eko Ituna sinatu zuten, Fidel Castro komandante nagusi bezala aitortuz.<ref name=":11" />
▲Bestalde, 1958ko uztailaren bukaeran, Guevarak funtsezko zeregina bete zuen Las Mercedeseko batailan bere zutabeaz
Abuztuaren 7an, armadak Sierra Maestratik erretiratze masiboa hasi zuen. Batistaren ahultasuna agerian geratu zenez, Castrok gerra Kubako gainerako herrialdeetara zabaltzea erabaki zuen. Guevarak eta Camilo Cienfuegosek iparraldera martxa egin behar izan zuten uhartea bitan zatitzeko, eta [[Santa Clara (Kuba)|Santa Clara]] hiri estrategikoaren aurkako erasoa prestatzeko, [[Habana]]<nowiki/>rako bidearen giltza zelako. Fidel eta Raúl Castro Ekialdean geratuko ziren, eskualdea kontrolatzeko eta amaieran [[Santiago (Kuba)|Kubako Santiago]] erasotzeko.
=== Santa Clarako bataila ===
1958ko abuztuaren 31n, Che Guevara eta Camilo Cienfuegosen zutabeak Kubako mendebalderantz abiatu ziren oinez, Habana irabazteko azken bultzada lortu nahian. Zazpi asteko martxa zailari ekin zioten, uharteko erdialdean dagoen [[Escambray]] mendialdera iritsi arte. Oinez eta gauez soilik bidaiatuz segadak saihesteko, eta sarri hainbat egunetan jan gabe jarraituz, gobernuko hegazkinak eta tropak jazarritako erasoetatik ihesi, 600 km. [[zingira]]<nowiki/>tsu zeharkatu ondoren iritsi ziren.
Guevarak bere kanpamendua Caballete de Casasen kokatuko zuen, 630 metroko altuera zuen eskuraezinezko lautada baten.<ref>{{erreferentzia|izena=Katia|abizena=Monteagudo|urtea=2007|izenburua=Caballete de Casas, la escuela de la guerrilla: mirada al campamento del Che en el Escambray|argitaletxea=Revista Bohemia Digital|orrialdea=|orrialdeak=|ISBN=|hizkuntza=Es}}</ref> Bertan, eskola militarra sortu zuen Sierra Maestran boluntario berriak trebatzeko erabilitako ereduari jarraituz, eta baita [[Hidroelektriko|zentral hidroelektrikoa]], ospitale bat, hainbat tailer eta lantegi, eta egunkari bat: ''El Miliciano''. Inguru hartan beste gerrilla indar batzuk ere aktibo zeuden, hala nola Eloy Gutiérrez Menoyo espainiarrak zuzendutako ''Escambrayko Bigarren Fronte Nazionala'', Faure Chomón eta Rolando Cubela buru zituen ''Iraultza Zuzendaritza'', eta ''Alderdi Sozialista Popularra'' (komunista). Era berean, ''Uztailaren 26ko Mugimenduaren'' gerrillako indarrek eta tokiko politikariek ere jarduten zuten. Oro har, indar horiek elkarren artean ika-mikak zituzten, eta inoiz ez zen erabateko bateratzea posible izan. Garai hartan, Chek Aleida March ere ezagutuko zuen, ''Uztailaren 26ko Mugimenduko'' ideia antikomunisten militante aktiboa. 1959an bere bigarren emazte bilakatuko zen, eta lau seme-alaba izango zituzten.
[[Fitxategi:El Vaquerito.jpg|thumb|Roberto Rodríguez '''"'''''El Vaquerito''" kapitaina]]
1958ko azaroaren 3an Batistak [[hauteskunde]]<nowiki/>ak antolatu zituen, oposizio orokortua arintzeko eta talde gerrillariak isolatuko zituen irtenbidea aurkitzen saiatzeko. Hauek eta oposizioko taldeek saboteatu egin zituzten, hauteskundeok parte hartze oso baxua izanik. Hautatua izan zen Andrés Rivero Agüero, erabat deslegitimatua geratu zen, eta presidentetza inoiz ez zuen hartu.
Las Villasen, Guevarak Zortzigarren Zutabea moldatzen amaitu zuen, posizio garrantzitsuenetan kokatuz bere konfiantzazko gizonak, gehienak jatorri txiroenetakoak. Geroago gerrillari horietako askok osatuko zuten ''Pelotoi Suizida'' ospetsua, Roberto Rodríguez “''El Vaquerito''” kapitainaren agindupean, boluntarioek osatua eta misio zailenetan arituko zena.
Azaroaren amaieran, gobernuko tropek Che Guevara eta Camilo Cienfuegosen posizioari eraso zioten. Borrokek astebete iraun zuten, eta amaieran Batistaren armada desegin egin zen, gizon eta ekipamendu galera handiak jasan ondoren. Orduan, Guevarak eta Cienfuegosek kontraerasoa egin zuten, gobernuko goarnizioak elkarrengandik isolatzeko estrategia jarraituz, errepideak eta trenbide zubiak lehertuz. Hurrengo egunetan, gobernuko erregimentuak banan-banan amore eman zuten. Cienfuegosen zutabea Yaguajay hartzera joan zen, abenduaren 21etik abenduaren 31ra iraun zuen borroka garrantzitsu baten. Eta Guevarak abenduaren 26an Remedios eta Caibariéngo portuak hartu zituen, eta hurrengo egunean Camajuaníko kuartela. Gobernuko tropek ihes egin zuten, borrokarik egin gabe.
[[Fitxategi:CheyFidel.jpg|thumb|Guevara eta [[Fidel Castro]], Alberto Kordak 1961ean egindako argazkian.]]
Lehenik Matxino Irratiak igorri zuen Guevararen zutabeak Santa Klara 1958ko [[Urte-zahar gau|Urte Zahar]] gauean hartu zuela. Berri horrek gobernuak kontrolatutako hedabideen txostenak kontrajartzen zituen, une batean borrokak eragindako Guevararen heriotzaren berri ere eman baitzuten. 1959ko urtarrilaren 1ean, 3:00etan, bere jeneralek Guevararekin bakea negoziatzen ari zirela jakitean, [[Fulgencio Batista]]<nowiki/>k Habanan hegazkina hartu eta [[Dominikar Errepublika]]<nowiki/>ra ihes egin zuen, "300 milioi dolar baino gehiagoko dirutza metatuarekin.”<ref name=":12" /> Biharamunean, urtarrilaren 2an, Guevara [[Habana]]<nowiki/>n sartu zen hiriburuaren azken kontrola hartzeko.<ref name=":12" /> Fidel Castrok beste sei egun behar izan zituen iristeko, 1959.eko urtarrilaren 8an, bidean gelditu egin zelako hainbat hiri handitan laguntza biltzeko asmoz. Bi urtetako borroka iraultzaileak, azkenean, 2.000 hildako eragin zituen.<ref name=":12" />
248 ⟶ 282 lerroa:
Heriotzaren urtetik aurrera, Kubako gobernuak Guevararen eta haren laguntzaileen aztarnak aurkitzera zuzendutako [[ikerketa]] hasi zuen, emaitzarik lortu gabe. 1995. urtean Kubako Medikuntza Juridikoaren Institutuko zuzendaria zen Jorge González Pérez doktoreak Boliviara bidaiatu zuen, 1997an topatuko ziren gorpuzkien bilaketa prozesua hastera.<ref>{{erreferentzia|izena=Orlando, Freddy|abizena=Oramas León, Pérez Cabrera|urtea=2007|izenburua=«Revelador testimonio acerca de la búsqueda de los restos del Che.»|argitaletxea=Diario Granma, La Habana, Cuba: Prensa Cubana|orrialdea=|orrialdeak=|ISBN=|hizkuntza=Es}}</ref>
===
- Guevarak tokiko [[disidente]]<nowiki/>en laguntza eta [[lankidetza]] espero zuen, baina ez zioten eman. Ez eta Mario Monjeren gidaritzapean zegoen Boliviako Alderdi Komunistak, [[Mosku]]<nowiki/>ra begira zegoelako [[Habana]]<nowiki/>ra baino. Hil ondoren harrapatutako Guevararen egunkari pertsonalean ageri da Boliviako Alderdi Komunistari buruz ere idatzi zuela, "mesfidati, desleial eta ergel" bezala definituz.<ref>{{erreferentzia|izena=|abizena=|urtea=1967|izenburua="Bidding for Che"|argitaletxea=Time Magazine|orrialdea=|orrialdeak=|ISBN=|hizkuntza=En}}</ref>
- Gaizki prestatuta eta ekipatuta zeuden Boliviako militarrekin soilik borrokatuko zela uste zuen. Aurreikusi gabe zuen ordea [[Ameriketako Estatu Batuak|Estatu Batu]]<nowiki/>etako gobernuak [[CIA]]<nowiki/>ko Jarduera Berezien Dibisioko [[Komando Bereziak|komando]]<nowiki/>etako talde bat eta beste eragile batzuk bidaliko zituela Boliviara, matxinadaren aurkako ahaleginean laguntzeko. Horrela, Boliviako Armada, AEBetako Indar Bereziek trebatu, aholkatu eta hornitu zuten. Tartean, La Esperanzako eremu txikian, oihaneko gerran zaildutako AEBetako Rangers [[elite]]<nowiki/>ko batailoi bat ezarri zen, Guevararen gerrillarien kokapenetik gertu.<ref>{{erreferentzia|izena=|abizena=US Army, Ryan, inter alia|urtea=1967, 1998|izenburua="US military personnel in Bolivia never exceeded 53 advisers, including a sixteen-man Mobile Training Team from the 8th Special Forces Group based at Fort Gulick, Panama Canal Zone"|argitaletxea=Selvage|orrialdea=|orrialdeak=pp. 82–102|ISBN=|hizkuntza=En}}</ref>
- Bestalde, Habanarekin [[Irrati (hedabidea)|irrati]] bidezko harremanetan jarraitzea espero zuen, baina Kubak eskainitako uhin laburreko bi irrati igorleek akatsak zituzten, eta ondorioz gerrillariek ezin izan ziren komunikatu hornituak izateko, [[Isolatze|isolatu]]<nowiki/>ta geratuz.
- Horrez gain, Guevararen joeran ezaguna zen lehentasuna ematen ziola konfrontazioari, konprometitzeari baino. Jokamolde hori aurretik Kuban bere gerrillaren kanpainan azaleratutakoa zen. Eta matxino boliviarren buruzagiekin harreman arrakastatsuak garatzeko ezintasuna eragin zuen, [[Kongo]]<nowiki/>n bezala.<ref>{{erreferentzia|izena=Ernesto "Che"|abizena=Guevara|urtea=1972|izenburua=Pasajes de la guerra revolucionaria|argitaletxea=|orrialdea=|orrialdeak=|ISBN=|hizkuntza=Es}}</ref> Kuban ere antzera suertatua zen, baina [[Fidel Castro]]<nowiki/>ren esku-hartzeek eta orientazioek kontrolpean mantendu zuten.<ref name=":8" />
Azken emaitza izan zen Guevarak ez zuela erakarri bertako biztanlerik bere [[milizia]]<nowiki/>n sartzeko, han igarotako hamaika hilabeteetan saiakera batzuk egin arren. Biztanle askok, ordea, nahiago izan zuten Boliviako agintariei eta militarrei gerrillarien eta inguruko mugimenduen berri eman. Boliviako proiektuaren amaiera aldera, Guevarak bere egunkarian honela idatzi zuen "nekazariek ez digute inolako laguntzarik ematen, eta informatzaile bihurtzen ari dira."<ref>{{erreferentzia|izena=Thomas C.|abizena=Wright|urtea=2000|izenburua=Latin America in the Era of the Cuban Revolution|argitaletxea=Praeger|orrialdea=p. 86|orrialdeak=|ISBN=0-275-96706-9|hizkuntza=En}}</ref>[[Fitxategi:Che Guevara - Familia.jpg|thumb|1963ko argazkian: Aleida March emaztea, Camilo, Hilda, Che Celia besoetan duela, eta Aleida.]]
== Ezkontzak eta seme-alabak ==
256 ⟶ 300 lerroa:
Bere bigarren ezkontza Aleida March Torresekin izan zen, 1959ko ekainaren 9an [[Habana]]<nowiki/>n. March Las Villas probintziako ''Uztailaren 26ko Mugimenduko'' militante kubatarra zen. Santa Klara batailaren aurretik, 1958an Batistaren erregimenaren aurka bere azken erasoaldia garatzen ari zirela ezagutu zuen Guevarak. Elkarrekin lau seme-alaba izan zituzten: Aleida 1960an, Camilo 1962an, Celia 1963an eta Ernesto 1965ean. Aleida March, Habanan partekatu zuten etxean kokatuta dagoen Che Guevara Ikasketa Zentroaren presidentea da.
Jorge Castañeda irakaslearen arabera, Guevarak beste seme bat ere izan zuen 1964an Lidia Rosa Lopezekin, ezkontzatik kanpoko harreman baten ondorioz. Aitortu ez zuen arren, Guevarak aukeratu omen zuen Omar Pérez izena.<ref name=":8">{{erreferentzia|izena=Jorge|abizena=Castañeda Gutman|urtea=1997|izenburua=Compañero: vida y muerte del Che Guevara|argitaletxea=|orrialdea=
== Pentsamendua ==
| |||