Itsasertz: berrikuspenen arteko aldeak

'''Itsasertz''', '''itsasbazter, itsasalde, kostalde''' edo '''kosta''' deitzen zaio lurretik gertu dagoen [[itsaso]], [[Aintzira|laku]] edo [[ibai|ibaien]]en guneari. Kostaldeko inguruneetan [[Urur-maila altu|ur-maila altuen]]en<nowiki/>etik (gutxitan egongo da urez gainezka) uneoro urperatuta dauden lur-lerroetaraino doa itsasertza. Itsasaldien izaera dinamikoa dela eta, ezin da honen lerro zehatza finkatu eta askotan eskualde bat izendatzko erabiltzen da. Itsasertzaren barruan beti dago [[marearteko zona]] eta horregatik askotan termino hauek bata bestearen zentzuan erabili ohi dira. Hala ere, itsasertzaren definizioa marearteko zonaz haratago zabaltzen da.

Zenbait ezaugarri bereizgarri ematen die uraren gertutasunak eremu hauei. [[Forma geografiko]] jakinak sortzen ditu uraren [[higadura]] gaitasunak; hala nola, [[duna|dunak]]k eta [[estuario|estuarioak]]ak. [[Itsasbazterreko jito]] deritzo kostaldean zeharreko itsasertzaren mugimendu naturalari. Uraren eskuragarritasunari esker aniztasun biologiko handiko eremuak dira eta [[hezegune]] zabalen sortzea ahalbidetz

en du. Gainera, lurrunketagatiko [[hezetasun|hezetasunak]]ak [[mikroklima]] bat sortzen du eta bertan beste inon aurkitzen ez diren izaki bizidunak agertzen dira.

[[Ozeanografia|Itsas zientzia]] eta biologian itsasertzaren ideia [[plataforma kontinental|plataforma kontinentalaren]]aren ertzeraino zabaltzen da. Kostatik hasita, itsasertza bits zonaldean hasten da, marea altuenak uzten duen arrastoaren gainean. Hemendik, marearteko zonan mugitzen da behe eta goi ur marken artean, eta plataforma kontinentalaren ertzean bukatzen da. Hiru azpizonalde hauei goi-mareartea, erdi-mareartea eta behe-mareartea deritze.

Goi-marearteko zona (bits zonalde ere deitua) udaberrian izaten den marea altuaren gainetik egoten den azalera da, eta normalean zipriztinduta egoten da, baina ez itsasoko urez urperatuta. Itsasoko urak goiko aldeko eremu hauek ekaitzaldietan eta [[Itsasaldi|marea bizietan]] itsasgoran dagoenean gainditzen ditu soilik. Bertan bizi diren organismoek hainbat faktoreri egin behar diete aurre; hala nola, euri-ur gezari, hotzari, beroari, lehortasunari eta lurreko animalia eta itsas txorien [[harraparitza|harraparitzari]]ri. Eremu honen gorenengo zatian kolore iluneko [[liken]]<nowiki/>ak ager daitezke arroken azalean. [[Isopodo|Isopodoen]]en elikadura-iturri diren hainbat motatako [[Karrakelakarrakela arrunt|karrakela arruntak]]ak, [[neritido|neritidoak]]ak eta [[Detritu (argipena)|detrituak]] supralitoralaren beheko zonaldean bizi dira normalean.<ref name="Yip and Madl">Yip and Madl</ref>

Erdi-marearteko zona udaberriko marea altueneko marratik (urperatua nekez egoten da) marea baxueneko marraraino doa (urperatu gabe nekez egoten da). Egunean behin edo bi aldiz txandaka, agerian eta urperatuta egoten da. Bertan bizi diren organismoak gai izan behar dira tenperatura, argi, gazitasun... baldintza aldakorrei eusteko. Egoera ezberdin ugaritan bizi diren arren, [[emankortasun|emankortasuna]]a handia da eremu honetan. Olatuek eta mareek sortutako turbulentziek itsaslabar, urmael eta kobazuloak eratzen dituzte, organismo sedentarioentzat askotariko habitatak sortzen dituztelarik. Zinta eulitoral estua eta ia homogeneoa ageri dute orokorrean babestutako kosta harritsuek, [[Lanperna|lanpernen]] presentziaz zehaztua maiz.

Behe-marearteko zona erdi-mareartekoaren segidan hasten da. Eremu hau itsasoko urez estalita dago uneoro eta [[zona neritiko|zona neritikoaren]]aren baliokidea da gutxi gorabehera.

[[Ozeanografia fisikoa|Ozeanografia fisikoaren]]ren eremuan, behe-marearteko zonaldeaz hitz egitean marea fluxu esanguratsu eta energia disipazio handiko kostaldeko eskualdeez ari gara, fluxu ez-linealak, [[barne olatu|barne olatuak]]ak, [[efluente|ibai efluenteak]] eta frente ozeanikoak tarteko. Praktikan, plataforma kontinentalaren ertzeraino doa orokorrean, gutxi gorabehera 200 metroko sakonera hartzen duelarik.

Itsas biologian, behe-marearteko zona eguzki-argia ozeanoaren hondoraino heltzen den eremuetaraino doa, hau da, ura ez da [[zona fotiko|zona fotikotik]]tik ateratzeko bezain sakona. Honen ondorioz, [[ekoizpen primario|ekoizpen primarioa]]a oso handia da eremu honetan eta horregatik itsasoko bizidunen gehiengoa bertan bizi da. Ozeanografia fisikoan bezala, eskualde hau plataforma kontinentalaren ertzeraino zabaltzen da normalean. Behe-mareartean [[zona bentiko|zona bentikoa]]a erdi-mareartekoan baino egonkorragoa da; tenperatura, uraren presioa eta eguzki-argi kantitatea nahiko konstanteak dira. Behe-marearteko [[koral|koralek]]ek ez dute mareartekoek besteko aldaketa eta ezegonkortasunak jasan behar. Hala ere, bi eremuetan bizi daitezke, baina arruntagoak dira sublitoralean.

Ur gezazko eremuetan urertza laku eta ibai handien ertzeetan kokatzen da, sarritan hezegune zabalak dituztelarik. Horregatik, ertzetako hezeguneak bezala ezagutzen dira. Hemen, marearen eragina oso txikia da, beraz, "urertz"-en beste definizio batzuk erabiltzen dira. Adibidez, [[Minesotako Natur Baliabideen Departamendu|Minesotako Natur Baliabideen Departamenduak]]ak urertz deitzen dio 15 [[Oin (unitatea)|oin]] (4,6 m gutxi gorabehera) baino gutxiagoko sakonera duen aintziraren zonaldeari.<ref>{{erreferentzia|url=http://www.dnr.state.mn.us/lakefind/surveys.html#littoral|izenburua=Fisheries lake survey}}</ref>

Urertzak hezegune estu edo zabala sor dezake. Bertan ur-landareak agertzen dira, ur sakonerarekiko duten tolerantziaren arabera sailkatuta. Normalean lau zonalde bereizten dira, ertzetik urrunenetik gertuenera: baso hezegunea, [[Belardibelardi heze|belardi hezea]]a, [[padura]] eta itsas landareria.<ref name="keddy2">Keddy, P.A. 2010. Wetland Ecology: Principles and Conservation (2nd edition). Cambridge University Press, Cambridge, UK. Chapter 2.</ref> Lau mota hauen azalera erlatiboa ez da ertzaren profilaren araberakoa soilik. Aurretik izandako ur-mailak ere eragina dauka horretan. Belardi hezearen eskualdea adibidez, zehazki iraganean izandako ur-mailen menpe dago;<ref name="Keddy, P.A 2010">Keddy, P.A. 2010. Wetland Ecology: Principles and Conservation (2nd edition). Cambridge University Press, Cambridge, UK.</ref> orokorrean, ibai eta lakuetan zeharreko eremu honen azalera handitu egiten da ur-mailaren berezko gorabeherekin.<ref>Wilcox, D.A, Thompson, T.A., Booth, R.K. and Nicholas, J.R. 2007. Lake-level variability and water availability in the Great Lakes. USGS Circular 1311. 25 p.</ref><ref>Hughes, F.M.R. (ed.). 2003. The Flooded Forest: Guidance for policy makers and river managers in Europe on the restoration of floodplain forests. FLOBAR2, Department of Geography, University of Cambridge, Cambridge, UK. 96 p.</ref> Ibai eta aintziretan bizi diren animalia asko hezegune hauen menpekoak dira, sutraitutako landareek habitata eta elikagaia eskaintzen baitute. Horregatik, ibai edo laku osasuntsu baten ezaugarritzat hartzen da urertz handi eta emankor bat.<ref name="Keddy, P.A 2010" />

Urertzetako eremu hauek arriskuan daude honako bi arrazoi hauek direla medio; lehenengoa, gizakien bizitzeko kokalekutzat beti hartu izan dira zonalde hauek, uraren gertutasunagatik, askotan ugalketa habitatak oztopatuz. Adibidez, dortoka ugari hiltzen dira errepideetan, euren arrautzak uretatik kanpoko leku altuetan uzten dituztenean. Orokorrean, hezeguneen inguruan gizakien presentziak eragin negatiboa dauka hauetan.<ref>Houlahan, J. E.; Keddy, P. A.; Makkay, K.; Findlay, C. S. (2006). "The effects of adjacent land use on wetland species richness and community composition". ''Wetlands.'' '''26''' (1): 79-96{{erreferentzia|doi=10.1672/0277-5212(2006)26[79:TEOALU]2.0.CO;2|volume=26|pages=79–96|title=The effects of adjacent land use on wetland species richness and community composition|last1=Houlahan|first1=J. E.|last2=Keddy|first2=P. A.|last3=Makkay|first3=K.|last4=Findlay|first4=C. S.|journal=Wetlands|date=2006|issue=1}}</ref> Aurrekoa besteko arazoa da ibai eta aintziren ur maila egonkortzeko jartzen diren presak. Honek mantenugaiak bertan pilatzea ekartzen du, urertzetaraino heltzea ekidinez.<ref>Middleton, B. A. (ed.) 2002. Flood Pulsing in Wetlands: Restoring the Natural Hydrological Balance. John Wiley, New York</ref><ref>Keddy, P.A. 2010. Wetland Ecology: Principles and Conservation (2nd edition). Cambridge University Press, Cambridge, UK. 497. Chapter 2.</ref> Honenbestez, presek hezeguneen azalera murriztu dezakete.

* [[Zona bentiko]]

* [[Marearteko zona]]

* [[Hondakinak itsasoan]]