Institución Libre de Enseñanza: berrikuspenen arteko aldeak

'''Institución Libre de Enseñanza''' (euskaraz Irakaskuntza Erakunde Askea) edo '''ILE''' Espainian 1876tik 1936ra garatu zen proiektu pedagogiko aurrerakoia izan zen. Erakunde honek eragin handia izan zuen Espainiako pentsamendu moderno eta berritzailean. Proiektuaren ideologia [[Karl Christian Friedrich Krause]] filosofiaren ideietan oinarritzen zen, hau da, joera krausista zuen. [[Krausismo]] [[Madrilgo Unibertsitatea]]n irakasle zen [[Julián Sanz del Río]] zabaldu zuen Espainian. 1936ko militarren estatu kolpeak, indarrez, ia mende erdiko esperientziari amaiera eman zion.<ref>{{erreferentzia|url=https://www.upct.es/seeu/_as/divulgacion_cyt_09/Libro_Historia_Ciencia/web/mapa-centros/Institucion%20Libre%20de%20Ensenanza.htm|izenburua=|sartze-data=|egunkaria=|aldizkaria=|abizena=|izena=|egile-lotura=|hizkuntza=|formatua=}}</ref>

1875ean "[[Orovio Dekretua]]z" [[Cánovas]]ek ezarritako eredu politikoak unibertsitateko irakasleen katedra askatasuna erabat baztertzen zuen. Dekretu horren arabera fede katolikoaren aurkako ideiak baldin baziren ezin ziren katedratik defenditu. [[Integrismo]] horren bidez estatu espainiarra Jainkoak eutsitako proiektua zela aldarrikatzen zen. Ondorioz, irakasle askok unibertsitatea utzi behar izan zuten. Hori izan zen Institución Libre de Enseñanza sortzeko lehergarria 1876an. Erakundearen lehen burua Giner de los Ríos. 1881tik aurrera instituzioan hezitako irakasleak hasi ziren bertan lanean. Hori izan zen de los Ríosen ondorengoan goi postuan, [[Manuel Bartolomé Cossío]]. [[Ricardo Rubio Álvarez de Linera|Ricardo Rubio]], [[Pedro Blanco Suárez]], [[Ángel do Rego]], [[José Ontañón Arias]], [[Pedro Jiménez-Landi]] eta beste askok proiektua bultzatu zuten. Erakundea teoria pedagogiko eta zientifiko berrien eta aurrerakarien ikasgunea bihurtu zen.

* [[Centro de Estudios Históricos]] (Ikasketa Historikoen Zentroa), [[Ramón Menéndez Pidal]]ek sortutakoa.

* [[Residencia de Estudiantes]] (Ikasleen Egoitza), [[Alberto Jiménez Fraud]]ek 1910ean sortutako abangoardien espazioa.

* [[Junta para Ampliación de Estudios e Investigaciones Científicas|Junta para Ampliación de Estudios]], 1907an [[José Castillejo]]k sortuta.

Beraz, Europaren maila jartzeko esfortzu handi bat izan zen. Baina [[Espainiako Gerra Zibila]]k guztiarekin bukatu zuen. Frankistek erakundearen ondare guztiak konfiskatu zituzten eta proiektuaren aldeko intelektual asko isildu behar izan ziren edo, okerrago oraindik, penintsulatik ihes egin behar izan zuten. Modu batez, erbestealdiak ere alde positiboa izan zuen zeren eta haien ideiak Europan eta Amerikan zabaldu baitziren.

[[Fitxategi:La Canariera, de Franzen.jpg|thumb|300px|Lehen hezkuntzako ikasleak, 1903, [[ Christian Franzen]]en argazkia.]]

ILEk aldarrikatzen zituen ideien artean emakumearen integrazioa gizartean zegoen. Krausismoak Espainian maila guztietan hezkuntza publikoa, doakoa, derrigorrezkoa eta laikoa aldarrikatzen zuen; guztietan emakumeak ezinbestekoak ziren. ILEk bi batzar antolatu zituen Madrilen, 1882an eta 1892an. Bigarren horretan [[Concepción Arenal]]ek eta [[Emilia Pardo Bazán]]ek hartu zuten parte.

* [[María Goyri]]

* [[Matilde Huici]]

* [[María de Maeztu]]

* {{es}}:[http://www.fundacionginer.org/index.htm Giner de los Ríos Fundazioaren webgunea.]

* {{es}}:[https://www.revistadelibros.com/articulos/la-institucion-libre-de-ensenanza-y-su-ambiente-de-antonio-jimenez-landi "La Institución Libre de Enseñanza desde dentro", Vicente Cacho Viuren artikulua izenburu bereko liburuari buruz.]