Haren Zaldiak Beldurrarazten Du: berrikuspenen arteko aldeak

'''Haren Zaldiak Beldurrarazten Du'''<ref>{{erreferentzia|izena=|abizena=|urtea=2018|izenburua=Amerindiar buruzagien izenak (189. araua)|argitaletxea=Euskaltzaindia|orrialdea=|orrialdeak=|ISBN=|hizkuntza=|url=https://www.euskaltzaindia.eus/dok/arauak/Araua_0189.pdf}}</ref> ['''''Tȟašúŋke Kȟokípȟapi'''''] ([[1836]]-[[1893|1893ko]]ko [[Uztailarenuztailaren 13|uztailaren 13a]]a), ingelesez '''''Young Man Afraid Of His Horses''''' izenaz ezaguna, [[Siux]] herriaren [[Oglala Lakota konderria (Hego Dakota)|Oglala]] leinuaren buruzagi bat izan zen, [[lakota]] [[Leinu|leinuarenleinu]]aren barrenekoa. Beraren izena oker ulertua izan da sarritan, berez [[Dakota (hizkuntza)|dakota]] hizkuntzan esan nahi baitu ''Haren zaldiari ere beldurra diote'' edo ''Haren zaldiak beldurrarazten du''. Borrokan hainbeste beldurra eragiten zuen, ezen arerioek beraren zaldiaren itzala ikuste soilarekin ematen baitzioten ihesari. [[Hodei Gorri|Hodei Gorriren]]ren gudan parte hartu zuen, Siux Herriaren ordezkari gisa, [[Wounded Kneeko sarraskia]] gertatu ostean, [[Washington|Washingtoneko]]eko gobernuarekin izandako negoziazioetan.

Haren Zaldiak Beldurrarazten Du 1836an jaio zen, [[Siux|Siux herriaren]] familia boteredun batean<ref name=":0">{{erreferentzia|izena=Joseph|abizena=Agonito|urtea=1998|izenburua=“Young Man Afraid of His Horses: The Reservation Years,”|argitaletxea=Nebraska History 79|orrialdea=|orrialdeak=|ISBN=|hizkuntza=en|url=http://archive.wikiwix.com/cache/?url=http%3A%2F%2Fwww.nebraskahistory.org%2Fpublish%2Fpublicat%2Fhistory%2Ffull-text%2F1998-Young_Man.pdf}}</ref>, belaunaldiz belaunaldi laugarrena izan baitzen, [[Oglala Lakota konderria (Hego Dakota)|Oglala]] buruzagien artean, izen hori jasotzen. Izatez, Haren Zaldiak Beldurrarazten Du gaztea bere eskubide propioz bihurtu zenean siux herriaren borrokari eta buruzagi, bere aitak Haren Zaldiak Beldurrarazten Du Zaharra (1808-1889) izena hartu zuen. Bere aita Oglala talde baten buru izan zen, ''Hunkpatila''<ref name=":1">{{erreferentzia|izena=Kingsley M.|abizena=Bray|urtea=2014|izenburua=Crazy Horse: A Lakota Life|argitaletxea=University of Oklahoma Press|orrialdea=|orrialdeak=|ISBN=|hizkuntza=en}}</ref> izenekoa, 1870eko hamarkadaren amaieran Oglala leinuko jendea [[Siuxen Erreserba Handia|Siuxen Erreserba Handira]] gehitu zen arte. 1871ean bere familiaren jarraitzaile guztiak ''Red Cloud Agency'' kokagunea hartu zuten bizilekutzat, gerora ''Pine Ridge Agency'' erreserba izango zena, hori da, Siuxen Erreserba Handiaren osagai nagusietako bat<ref name=":1" />. Erreserbara bildu nahi izan ez zuen taldeak, hala ere, ''Hukpatila'' izena gorde zuen eta [[Powder ibaia|Powder ibaiaren]]ren inguruko lurretan gelditu ziren, gaur egungo [[Ameriketako Estatu Batuak|Ameriketako Estatu Batuetako]] [[Wyoming]] estatuaren ipar-ekialdean eta [[Montana]] estatuko hego-ekialdean<ref name=":1" />.

[[FileFitxategi:1890 Young Man Afraid of His Horses anagoria IMG 5648.JPG|thumb|leftezkerrera|Haren Zaldiak Beldurrarazten Du, 1890]]

Estatu Batuetako [[Armada|gudarosteak]] 1864ako azaroaren 29an [[Sand Creek (Wisconsin)|Sand Creeken]] [[txeiene]] eta [[arapaho]] jendeen aurka egindako sarraski izugarriak gerra giroa zabaldu zuen Hego Platte ibaiaren [[aran]] zabalean, txeien eta arapaho jendearekin elkartu baitziren siuxak ere. Borroka odoltsu hartan, Haren Zaldiak Beldurrarazten Du nabarmendu zen Oglalako siux borrokalarien buruzagi eta gidari gisa. Herri askotan erasoak egiten ari zirela ikusita, Estatu Batuetako armada [[Gotorleku|gotorlekuakgotorleku]]ak eraikitzen hasi zen [[Bozeman (Montana)|Bozeman]] ibilibide historikoan. Bi aldeen buruzagi militarren arteko negoziaketa zail eta istiluz betetakoak egiten ari ziren bitartean –gotorlekuak, noski, jatorrizko amerikarren lurretan ari baitziren eraikitzen–, armadak gotorleku handiago eta hobeki babestuak eraikitzearen ondorioz, [[Hodei Gorriren Gerra]] (1866-1868) piztu zen, inoiz [[Amerindiar|amerindiarrekamerindiar]]rek Estatu Batuarren aurka egindako gerrarik arrakastatsuena. Haren Zaldiak Beldurrarazten Duk eginkizun garrantzitsu bat izan zuen, gerra buruzagi gisa, gatazkak izan ziren bi urteetan, baita gerra amaiarazi zuen [[Fort Laramieko Ituna]] sinatzeko elkarrizketetan<ref name=":0" />.

Gerran erakutsitako trebetasuna eskertzeko, Oglala leinuko kontseiluak bere ohorezko izendapen handiena eman zion Haren Zaldiak Beldurrarazten Duri, [[Gudari|gerlari]] [[Alkandora|atorra]] janzteko ohorea; [[Amerikar Zaldi]], [[Zaldi Ero]] eta [[George Ezpata|George Ezpatarekin]]rekin batera, bera izanz en Oglala leinuaren lau babesleetako bat, gerlari atorra hil arte gorde zuena<ref name=":2">{{erreferentzia|izena=Catherine|abizena=Price|urtea=1996|izenburua=The Oglala People, 1841-1879: A Political History.|argitaletxea=University of Nebraska Press|orrialdea=|orrialdeak=|ISBN=|hizkuntza=}}</ref>.

[[Fort Laramieko Ituna]] sinatzeko ahalegindu zen arren, Haren Zaldiak Beldurrarazten Duk hasieran ez zuen asmorik [[Siuxen Erreserba Handia|Siuxen Erreserba Handian]]n kokatzeko. Alabaina, amerindiar [[Tribu|tribuentribu]]en lurretara ausartu ziren gizaki zuri [[Aitzindari (argipena)|aitzindarien]] jarduera –batik bat, [[Afrikar bufalo|bufalo]] [[Ehiza larri|ehiza]] intentsiboa– zalantzan jartzera iritsi zen [[lakota]] leinuaren bizimolde [[nomada]]. 1870eko hamarraldiaren amaieran, negu garaian [[gosete]] larriak pairatu zituen Oglala leinuak. Halabeharrez, Haren Zaldiak Beldurrarazten Duk eta bere aitak ''Red Cloud Agency'' kokagunera bideratu behar izan zituzten beren jarraitzaileak<ref name=":0" />.

[[Siuxen Erreserba Handia|Siuxen Erreserba Handian]]n ezarri ostean, Haren Zaldiak Beldurrarazten Du gogor saiatu zen bere herriaren lurra eta kultura babesten, erreserbako politika ofizialaren eragozpen guztien gainetik. 1880ko hamarkadan, etengabeak izan ziren gatazkak Estatu Batuetako gobernuak erreserban izendatua zuen ordezkariarekin. Haren Zaldiak Beldurrarazten Duk harreman onak zituen arren gobernuarekin eta, oro har, gizaki zuriekin, [[lakota]] leinuko jendearen eskubideen aldeko borrokalari nekaezina izan zen. Bere hizkuntza besterik ez zuen egiten<ref name=":0" />.

[[FileFitxategi:Young-Man-Afraid-of-His-Horses (Tashun-Kakokipa), an Oglala Sioux, standing in front of his lodge, Pine Ridge, South Dak - NARA - 530813.jpg|thumb|Haren Zaldiak Beldurrarazten Du, bere bizitokiaren aurrean Pine Ridge erreserban, Hego Dakotan, 1891ko urtarrilaren 17an]]

Estatu Batuetako gobernuak 1880ko hamarkadan hasi zen antolatzen lege trikimailuak, [[Siuxen Erreserba Handia|Siuxen Erreserba Handiaren]]ren lurrak murriztu eta haien zati handi batzuk gizaki zuriei saltzeko. Haren Zaldiak Beldurrarazten Du trikimailu guztien aurka altxatu zen, eta trebetasunez lortu zuen gobernuaren asmoak geldiaraztea. Gobernuak lanean jarraitu zuen, ordea, eta 1889an lortu zuen Estatu Batuetako Kongresuak % 20 murriztea erreserbaren esku zegoen [[Behi|behienbehi]]en kopurua. Gainera, 1890ean izandako [[Lehorte|lehortearenlehorte]]aren eraginez, abelburu gehienak hil zirenean, berehala zabaldu ziren [[Gosete|gosea]] eta [[Eritasun|gaixotasunak]] [[lakota]] jendearen artean<ref name=":0" />.

[[1893|1893ko]]ko uztailean, Haren Zaldiak Beldurrarazten Du erreserbatik atera zen, bere etsai izandako [[Crow Herria|Crow Herriaren]]ren buruzagi batzuekin elkartzeko. [[Uztailaren 13|Uztailaren 13ko]]ko ilunabarrean, [[Newcastle (Wyoming)|Newcastle]] herritik gertu, [[Wyoming]] estatuan, [[Miokardio infartu akutu|bihotzekoa]] izan zuen eta hilik erori zen bere zalditik, 56 urte besterik ez zituela. Ohore militarrez lur eman zioten, Pine Ridge Agency kokalekuko hilerrian<ref>''Omaha World-Herald'', 1893ko abuztuak 2. ''Aberdeen Daily News'' [Aberdeen, SD], 1893ko abuztuak 16</ref>.