Che Guevara: berrikuspenen arteko aldeak

Medikuntzako ikasle gaztea zenean, Guevarak [[Hego Amerika]]<nowiki/>n zehar bidaiatu zuen, eta erradikalizatu egin zen ikusi zituen pobrezia, gosea eta gaixotasunengatik.<ref name=":0">{{erreferentzia|izena=Jon Lee|abizena=Anderson|urtea=1997|izenburua=Che Guevara : a revolutionary life|argitaletxea=New York: Grove Pr|orrialdea=p. 692|orrialdeak=pp. 22-23|ISBN=0-8021-1600-0|hizkuntza=En}}</ref> [[Ameriketako Estatu Batuak|Ameriketako Estatu Batuek]] Latinoamerikako ustiapen kapitalista bezala ikusten zuena, iraultzen lagundu nahi izan zuen [[Guatemala]]<nowiki/>ko Jacobo Árbenz presidentearen erreforma sozialetan parte hartzera bultzatuz. Izan ere, [[CIA]]<nowiki/>k laguntza eman zion [[United Fruit Company]] enpresari presidentea kargutik kentzeko, eta horrek Guevararen ideologia politikoa sendotu zuen. Geroago, [[Mexiko]] hirian, Guevarak [[Raúl Castro|Raúl]] eta [[Fidel Castro]] ezagutu zituen, eta uztailaren 26ko Mugimenduarekin bat egin zuen, [[Kuba]]<nowiki/>ra Granma itsasontzian bidaiatuz [[Fulgencio Batista]] Kubako diktadorea botatzeko asmoarekin.<ref>{{erreferentzia|izena=Jason|abizena=Beaubien|urtea=2009|izenburua=Cuba Marks 50 Years Since 'Triumphant Revolution'|argitaletxea=NPR: All Things Considered, Audio Report|orrialdea=|orrialdeak=|ISBN=|hizkuntza=En}}</ref> Guevarak laster lortu zuen protagonismoa matxinatuen artean, bigarren aginte mailara igo zuten, eta Batistaren erregimena kentzeko bi urteko gerrilla kanpainan funtsezko rola jokatu zuen.

[[Kubako Iraultza|Kubako Iraultzaren]] ideologo eta komandanteetako bat izan zen, eta altxamendu armatutik 1965era arte parte hartu zuen Kubako Estatua antolatzeko prozesuan.<ref name=":5">{{erreferentzia|izena=Paco Ignacio|abizena=Taibo II|urtea=1999|izenburua=Guevara, Also Known as Che|argitaletxea=St Martin's Griffin|orrialdea=p. 31|orrialdeak=|ISBN=0-312-20652-6|hizkuntza=En}}</ref> Bertan, administrazioko eta gobernuko hainbat goi kargu bete zituen, batez ere arlo ekonomikoan. Banku Nazionaleko presidentea izan zen, Nekazaritza Erreformarako Institutu Nazionaleko (INRA) Industrializazio Saileko zuzendaria, eta Industria ministroa. [[Diplomazia]] arloan, nazioarteko hainbat misioren arduradun bezala jardun zuen.<ref name=":1">{{erreferentzia|izena=Douglas|abizena=Kellner|urtea=1989|izenburua=Ernesto "Che" Guevara (World Leaders Past & Present)|argitaletxea=Chelsea House Publishers (Library Binding edition)|orrialdea=p. 2331|orrialdeak=|ISBN=1-55546-835-7|hizkuntza=En}}</ref>

Ernesto Che Guevara, Ernesto Guevara Lynch eta Celia de la Serna y Llosaren semea zen, 1928ko ekainaren 14an jaioa, [[Rosario]]<nowiki/>n, [[Argentina]]<nowiki/>n. Espainiar jatorrizko (horien artean [[Araba]]<nowiki/>ko [[Gebara]] herriko euskaldunak) erdi mailako familia bateko bost seme-alaben artean zaharrena zen.<ref name=":3">{{erreferentzia|izena=Jon Lee|abizena=Anderson|urtea=1997|izenburua=Che Guevara : a revolutionary life (1st ed.)|argitaletxea=New York: Grove Pr|orrialdea=|orrialdeak=pp. 37-38|ISBN=0-8021-1600-0|hizkuntza=En}}</ref> Bazuen baita irlandar jatorria, bere aitaren Patrick Lynch arbasoaren aldetik.<ref name=":6">{{erreferentzia|izena=Ernesto|abizena=Guevara Lynch|urtea=2007|izenburua=The Young Che: Memories of Che Guevara by His Father|argitaletxea=Vintage Books|orrialdea=p. 26|orrialdeak=|ISBN=0307390446|hizkuntza=En}}</ref><ref>{{erreferentzia|izena=|abizena=|urtea=|izenburua=Los Guevara y los De La Serna del Che Guevara|argitaletxea=http://www.euskalnet.net/laviana/gen_bascas/guevaraelche.html|orrialdea=|orrialdeak=|ISBN=|hizkuntza=Es}}</ref> Guevararen jaiotza agiriaren izen juridikoa "Ernesto Guevara" izan arren, bere izena "de la Serna" edo / eta "Lynch" rekin batera ere agertzen da. Guevararen izaera "geldiezina" aipatuz, bere aitak esaten zuen "Kontutan hartu behar den lehenengo gauza da, nire semearen zainetan [[irlandar]] matxinoen odola isurtzen dela."<ref>{{erreferentzia|izena=Iosif|abizena=Lavretsky|urtea=1976|izenburua=Ernesto Che Guevara|argitaletxea=. translated by A. B. Eklof. Moscow: Progress|orrialdea=p. 5|orrialdeak=|ISBN=ASIN B000B9V7AW. OCLC 22746662|hizkuntza=En}}</ref>

Guevararen gurasoak 1927ko abenduan ezkondu ziren, Celia hiru hilabeteko haurdun zegoenean. Urte horietako moralarentzat gaitzesgarria zen egoera, baina gurasoen aldetik jarrera ez zen izan kontserbadorea.<ref>{{erreferentzia|izena=Ernesto|abizena=Guevara Lynch|urtea=1988|izenburua=Mi hijo el "Che"|argitaletxea=La Habana: Ed. Arte y Literatura|orrialdea=p. 123|orrialdeak=|ISBN=|hizkuntza=Es}}</ref> 1948an dibortziatu egin ziren, nahiz eta teilatu beraren azpian bizi, Argentinako goiko klasean ezohiko portaera izanik.<ref>{{erreferentzia|izena=André|abizena=Jouffe|urtea=2006|izenburua=«La compleja relación entre Ernesto Guevara Lynch y Celia de la Serna, los padres del Che»|argitaletxea=El Periodista, año 4, n.º 100|orrialdea=|orrialdeak=|ISBN=|hizkuntza=Es}}</ref> Ernestoren ondoren, beste lau seme-alaba izan zituzten: Celia, Roberto, Ana Maria eta Juan Martin. Guevararen haurtzaroan eta gaztaroan eragin handia izan zuen gurasoen ezaugarri batek: beraien etengabeko lekualdatzeak. Guevarak 1953an Argentina behin betiko utzi arte, bere familiak gutxienez hamabi helbide izan zituen [[Buenos Aires]]<nowiki/>en, Caraguatayn, San Isidron, Alta Gracian eta Kordoban.

Ama, Celia de la Serna, [[Buenos Aires]]<nowiki/>ko ganadutegi handi bat zuen familia tradizionalekoa zen. Aitak bere buruaz beste egin zuen bi urte zituenean, eta ama hamabost urte zituela hil zen. Ondorioz, bere arreba Carmen eta izeba baten kargu hartu behar izan zuen.<ref>{{erreferentzia|izena=William|abizena=Gálvez|urtea=2005|izenburua=«Ernesto "Che" Guevara. Primeros años»|argitaletxea=Web La Jiribilla|orrialdea=|orrialdeak=|ISBN=|hizkuntza=Es}}</ref> Feminismoa, askatasun sexuala eta emakumeen autonomia sustatu zituzten goi mailako emakume progresistetako belaunaldiko kidea zen.

Guevara Kordoban bizi izan zen 17 urtez, 1930etik 1947. urtera arte, haurtzaroaren eta nerabezaroaren zati handi bat bertan igaroz.<ref>{{erreferentzia|izena=|abizena=|urtea=1959|izenburua=Discurso sobre "Reforma universitaria y revolución"|argitaletxea=Web Filosofía, Cuba|orrialdea=|orrialdeak=|ISBN=|hizkuntza=Es}}</ref> Bere burua kordobartzat jotzen zuen, eta Kordobako doinuaren ezaugarriarekin hitz egiten zuen, nahiz eta gero Kuban azentu kubatar nabarmena hartu.<ref>{{erreferentzia|izena=Sorayda|abizena=Peguero|urtea=2017|izenburua=«El Che Guevara en palabras de su mejor amiga»|argitaletxea=El Espectador. Bogotá, Colombia|orrialdea=|orrialdeak=|ISBN=|hizkuntza=Es}}</ref> Guevara Buenos Airesen 1947ko urtarriletik 1952ko uztailera arte egon zen, Latinoamerikara joateko abiatu zuen lehen bidaia arte. 1948an Buenos Airesko Unibertsitateko [[Medikuntza]] fakultatean hasi zituen ikasketak, mediku bezala 1953k apirilean graduatu zela. Garai horretan, karrera egiteaz gain, asma [[ikerketa]]<nowiki/>rako klinika espezializatu baten laguntzaile bezala aritu zen lanean, Salvador Pisani doktorearekin. Medikuntza Fakultatean Berta Gilda ezagutu zuen, Kordobako unibertsitaria [[Aktibismo|aktibista]] komunista, eta berarekin adiskidetasun sendoa mantenduko zuen bizitza osoan.

[[Fitxategi:Che Guevara - ca. 1945.jpg|thumb|ezkerrera|150px|Ernesto Guevara gaztea 17 urterekin|alt=]]

Guevara 1954ko irailean iritsi zen [[Mexiko]]<nowiki/>ra, eta Ospitale Orokorreko eta Mexikoko Haur Ospitaleko alergien atalean lan egin zuen.<ref>{{erreferentzia|izena=Rosario|abizena=Manzanos|urtea=2012|izenburua="Documental sobre el Che Guevara, doctor en México"|argitaletxea=Proceso|orrialdea=|orrialdeak=|ISBN=|hizkuntza=Es}}</ref><ref>{{erreferentzia|izena=|abizena=|urtea=2016|izenburua="BIOGRAFIA DE ERNESTO CHE GUEVARA Fundación Che Guevara, FUNCHE" (PDF)|argitaletxea=educarchile.cl|orrialdea=|orrialdeak=|ISBN=|hizkuntza=Es}}</ref> GaineraHorrez gain, [[Mexikoko Unibertsitate Nazional Autonomoa|Mexikoko Unibertsitate Nazional]]<nowiki/>eko Medikuntza Fakultatean klaseak eman zituen, eta albiste-argazkilari bezala ere aritu zen ''Latina News'' agentzian.<ref>{{erreferentzia|izena=|abizena=|urtea=2016|izenburua="FIDEL Y HANK: PASAJES DE LA REVOLUCIÓN"|argitaletxea=lagacetametropolitana.com|orrialdea=|orrialdeak=|ISBN=|hizkuntza=Es}}</ref><ref name=":4" />

[[Castroren iraultza]] planaren lehen urratsa Mexikotik Kuba erasotzea izan zen, Granma antzinakoitsasontzi itsasontzianzaharkituan lehorreratuz. Horrela, 1956ko azaroan Kubara abiatu ziren. Lurrera ailegatu ala, [[Fulgencio Batista|Batistaren]] militarrek erasoraerasoa jo zutenzizkieten, eta ailegatu zirenabiatutako 82 iraultzailetatik asko erasoan bertan hil zituzten edo harrapatu ondoren fusilatuak izan ziren. Soilik 22k lortu zuten bizirik ateratzea.<ref name=":3" /> Guevararen hasierako liskar odoltsu hartan, mediku hornikuntzak baztertu eta ihesik alde egindako kide baten munizioa hartu zuen. "Che"ren bizitzako momentu [[sinboliko]]<nowiki/>a izan zela frogatu zen.[[Fitxategi:Che SClara.jpg|220px|eskuinera|thumb|Che, gerrillari Santa Claran (1958).]]

[[Aljeria]]<nowiki/>n, 1965eko otsailean, Guevarak nazioarteko agertokian bere azken agerraldi publikoa egin zuen, hitzaldi bat emanaz afro-asiar elkartasunari buruzko mintegi ekonomiko baten.<ref>{{erreferentzia|izena=Rolando E, Nelson P|abizena=Bonachea, Valdés|urtea=1969|izenburua=Guevara, Ernesto "Che"|argitaletxea=Che: Selected Works of Ernesto Guevara, Cambridge, Massachusetts: MIT Press|orrialdea=|orrialdeak=|ISBN=0-262-52016-8|hizkuntza=En}}</ref> Herrialde sozialisten betebehar morala zehaztu zuen, mendebaldeko herrialde ustiatzaileei isileko konplizitatea leporatuz.<ref>{{erreferentzia|izena=Che|abizena=Guevara|urtea=2018|izenburua="Che Guevara At the Afro-Asian Conference in Algeria"|argitaletxea=marxists.org|orrialdea=|orrialdeak=pp. 352-59|ISBN=|hizkuntza=En}}</ref>

1965. urte hasieran, Guevara [[Afrika]]<nowiki/>ra joan zen gerrillari bezala zuen ezagutza eta eskarmentua eskaintzeko [[Kongo]]<nowiki/>ko etengabeko gatazkan. [[Ahmed Ben Bella]] [[Aljeria]]<nowiki/>ko presidentearen arabera, Guevarak pentsatzen zuen Afrika inperialismoaren lotura ahula zela, eta beraz, potentzial iraultzaile izugarria zuela.<ref>{{erreferentzia|izena=Ahmed|abizena=Ben Bella|urtea=1997|izenburua="Che as I knew him"|argitaletxea=Le Monde diplomatique|orrialdea=|orrialdeak=|ISBN=|hizkuntza=En}}</ref> [[Gamal Abdel Nasser]] [[Egipto]]<nowiki/>ko presidenteak berriz, Guevararekin anaiarteko harremanak zituena 1959ko bisitaren ondoren, Guevarak Kongon borrokatzeko asmoa ausartegia zela ikusi zuen,<ref name=":3" /> eta "Tarzan" bezalako famatua bihurtuko zela ohartarazi zion, porrotera kondenatuta. Abisua jaso arren, Guevarak Kongora bidaiatu zen, Ramón Benítez ezizena erabiliz.

1966. urteko abenduan, Guevararen kokapena ez zen oraindik publikoki ezagutzen. Nahiz eta [[Mozambike]]<nowiki/>ko independentzia mugimenduko ordezkariek, [[FRELIMO]]<nowiki/>k, jakinarazi zuten Guevararekin 1966ko amaieran [[Dar es Salaam]]<nowiki/>en elkartu zirela, eta beraien proiektu iraultzailean laguntzeko eskaintza jaso arren, baztertu egin ziotela azkenean.<ref>{{erreferentzia|izena=James H|abizena=Mittleman|urtea=1981|izenburua=Underdevelopment and the Transition to Socialism – Mozambique and Tanzania|argitaletxea=New York: Academic Press|orrialdea=p, 38|orrialdeak=|ISBN=0-12-500660-8|hizkuntza=En}}</ref> 1967ko Langileen Nazioarteko Egunaren harira egindako agerraldian [[Habana]]<nowiki/>n, indar armatuen ministro Juan Almeidak jakinarazi zuen Guevara "iraultza zerbitzatzen ari zela nonbait [[Latinoamerika]]<nowiki/>n."

=== HarrapaketaAtxiloketa ===

Txuroko sakaneko borrokan, Guevara ezker hankan tirokatu ondoren preso eraman zuten Simeon Cuba Sanabriarekin batera La Higuera herrira, bertako eskolako ikasgela desberdinetan giltzapetuz. Eskolan sartu zituzten baita hildako gerrillarien gorpuak, eta militarrek konfiskatutako ondasunen artean Guevarak Bolivian gordetzen zuen egunerokoa zegoen.<ref name=":3" />

1967ko urriaren 9ko arratsaldean, Guevararen gorpua helikopteroz eraman zuten [[Vallegrande probintzia|Vallegrande]] aldera, eta Nuestro Señor de Malta ospitaleko garbitegian jarri zuten. Egun osoan eta hurrengo egunean egon zen ikusgai, deskonposizioa ekiditeko [[formaldehido]] kantitate handia sartuz.<ref>{{erreferentzia|izena=Michael|abizena=Casey|urtea=2009|izenburua=Che's Afterlife: The Legacy of an Image|argitaletxea=Vintage|orrialdea=p. 179|orrialdeak=|ISBN=0-307-27930-8|hizkuntza=En}}</ref>

Heriotzaren urtetik aurrera, Kubako gobernuak Guevararen eta haren laguntzaileen aztarnak aurkitzera zuzendutako [[ikerketa]] hasi zuen, emaitzarik lortu gabe. 1995. urtean Kubako Medikuntza Juridikoaren Institutuko zuzendaria zen Jorge González Pérez doktoreak Boliviara bidaiatu zuen, 1997an topatuko ziren gorpuzkien bilaketa prozesua hastera.<ref>{{erreferentzia|izena=Orlando, Freddy|abizena=Oramas León, Pérez Cabrera|urtea=2007|izenburua=«Revelador testimonio acerca de la búsqueda de los restos del Che.»|argitaletxea=Diario Granma, La Habana, Cuba: Prensa Cubana|orrialdea=|orrialdeak=|ISBN=|hizkuntza=Es}}</ref>

Guevara bi aldiz ezkondu zen eta sei seme-alaba izan zituen. Bere lehen emaztea [[Hilda Gadea]]<nowiki/>rekin 1955an ezkondu zen Mexikon[[Mexiko]]<nowiki/>n.<ref>{{erreferentzia|izena=Cecilia|abizena=Bustamante|urtea=2006|izenburua=Porque lo amo|argitaletxea=https://cavb.blogspot.com/2006/10/porque-lo-amo-cecilia-bustamante.html|orrialdea=|orrialdeak=|ISBN=|hizkuntza=Es}}</ref> Gadea Peruko[[Peru]]<nowiki/>ko ekonomialaria eta APRAko liderra zen,. eta Guatemalan[[Guatemala]]<nowiki/>n ezagutu ziren. Elkarrekin, eta 1956an Hilda Beatriz Guevara Gadea alaba izan zuten. 1959. urtean dibortziatu ziren. Kubako Iraultzaren ondoren, Hilda bertan kokatu zen, goi mailako karguak betez, eta senar ohiari buruzko liburu bat idatzi zuen ''Che Guevara: urte erabakigarriak'' izenburuarekin (Mexiko: Aguilar Editorea, 1972).

Sektore zabalak, munduko herrialde desberdinetan, Che Guevararen ekintzekin, nortasunarekin eta idealekin [[atxikimendu]]<nowiki/>a adierazi dute.

Guevara lan artistiko ugariren gaia izan da Argentinan, Kuban, eta bai munduko gainerako herrialdeetan. Inolako zalantzarik gabe, ezagunena Carlos Pueblak egindako ''"Beti arte komandante"'' abestia da, [[Latinoamerika]]<nowiki/>ko abesti klasiko bihurtu dena.