Elkarrekintza nuklear bortitz: berrikuspenen arteko aldeak
Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
t Irudi berriko testuan orrazketa bat. |
testua osatzen ari naiz. |
||
162. lerroa:
== Atomoen nukleoen barneko indarrak ==
Hogeigarren mendeko hogeita hamarreko urteen aurretik uste zen, nukleoaren barneko partikula bakarrak protoia eta neutroia zirela, eta horiek oinarrizko
Kromodinamika kuantikoaren arabera, nukleo atomikoa elkartuta mantentzen duen pioi-eremu hori hadroien barne-osagaietan —quarketan— eragiten duen benetako indar bortitzaren hondar-efektu bat baino ez da. Quarkak elkarri lotuta mantentzen dituzten indarrak neutroiak eta protoiak nukleoan elkartuta mantentzen dituztenak baino askoz indartsuagoak dira.
=== Quarkek kolore-karga ===
Quarkak, antiquarkak eta gluoiak dira kolore-karga ez-nulua duten oinarrizko partikula bakarrak, eta horregatik horietxek dira
Quarkek sei kolore-karga mota izan ditzakete: gorria, urdina, berdea, antigorria, antiurdina eta antiberdea. Kolore-karga antigorriak, antiurdinak eta antiurdinak dagozkien karga gorriarekin, urdinarekin eta berdearekin erlazionatuta daude, karga elektriko negatiboak eta positiboak elkarrekin erlazionaturik duden antzera. Gluoiek, bestalde, kolore-karga konplexuagoa dute: euren kolore-karga beti da kolore baten eta mota desberdinetako antikolore baten konbinazioa; adibidez, gluoi gorri-antiurdina edo gluoi berde-antigorria izan daiteke).
=== Indar nuklear sendoa hondar-indar gisa ===
Atomo-nukleoaren osagaiak elkartuta mantentzen dituen indarra elkarrekintza nuklear bortitzari lotuta dago, gaur egun badakigu protoiak eta neutroiak quarken eta gluoien arteko elkarrekintzaren hondar-indarra dela. Molekulak eratzeko atomoen artean agertzen diren lotura-indarren efektuaren antzekoa izango litzateke elkarketa hori, nolabait esateko molekuletako lotura-indar horiek karga elektrikoen indar elektromagnetikoari aurre egiten dieten antzera. Dena den, quarken arteko hondar-indarra oso izaera desberdinekoa da.Kromodinamika kuantikoaren aurretik, uste zen nukleoko protoiak elkartuta zituen hondar-indar ekintzaori elkarra nuklear bortitzaren funtsa zela. Ordea, gaur egun onartzen da protoiak lotzen dituen indarra quarken arteko kolore-indarraren bigarren mailako efektu bat dela, eta, beraz, quarken arteko elkarrekintzak indar bortitzaren funtsezko islatzat hartzen dira.
La fuerza nuclear fuerte entre nucleones se realiza mediante piones, que son bosones másicos, y por esa razón esta fuerza tiene tan corto alcance. Cada neutrón o protón puede "emitir" y "absorber" piones cargados o neutros, la emisión de piones cargados comporta la transmutación de un protón en neutrón o viceversa (de hecho en términos de quarks esta interacción se debe a la creación de un par quark-antiquark, el pión cargado no será más que un estado ligado de uno de los quarks originales y más un quark o antiquark de los que se acaban de crear). La emisión o absorción de piones cargados responden a alguna de las dos interacciones siguientes:
Nukleoien arteko indar nuklearra pioien bidez egiten da —masa-bosoiak dira—, eta horregatik du indar horrek hain irismen laburra. Neutroi edo protoi bakoitzak pioi kargatuak edo neutroak igorri eta xugatu egin ditzake; pioi kargatuak igorriz gero, protoi bat neutroi bihurtzen da; edo, alderantziz Kargatutako pioien emisioa edo xurgapena bi elkarrekintza hauetako bati dagokio:
<math display="block">p^+ + n^0 \to (n^0 + \pi^+) + n^0 \to n^0 + (\pi^+ + n^0) \to n^0 + p^+,</math><math display="block">n^0 + p^+ \to (p^+ + \pi^-) + p^+ \to p^+ + (\pi^- + p^+) \to p^+ + n^0.</math>
Ikus daitekeenez, lehen erreakzio-prozesuaren hasieran, protoi batek pioi positibo bat igortzen du, horrela protoia neutroi bihurtuta, eta gero, pioi positibo hori xurgatuz, neutroia protoi bihurtzen da. Jarraian, bigarren prozesuan, lehenik, neutroiak pioi negatibo bat igortzen du, eta horrela protoi bihurtzen da; ondoren, beste protoiak pioi negatiboa xurgatzen duenean, neutroi bihurtzen du, eta hasierako egorara itzultzen da. Etengabeko truke horren hondar-efektu garbia da protoiaren eta neutroiaren arteko indar erakarle bortitza da.
== Erreferentziak ==
| |||