Elkarrekintza nuklear bortitz: berrikuspenen arteko aldeak
Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
Testua osatzen ari naiz. |
Artikulua osatzen ari naiz. |
||
42. lerroa:
Quarkak leptoiak baino astunagoak dira, eta karga elektriko frakzionarioa dute, <math>2/3</math> edo <math>-1/3 </math> aldiz elektroiarena. Quarkek <math>1/2 </math> balioko spina duten partikulak dira, eta, ondorioz, [[Fermioi|fermioiak]]. Quarkak, pisuari eta tamainari dagokionez [[Gluoi|gluoien]] antzeko partikulak dira.
Quarkak dira lau oinarrizko elkarrekintzak jasaten dituzten oinarrizko partikula bakarrak.Leptoiekin batera, materia guztia osatzen dute. Sei motatako quarkak daude (<math>d</math>, <math>u</math>, <math>s</math>, <math>c</math>, <math>b</math> eta <math>t</math> sinboloez adierazten direnak) eta bakoitza bere antipartikula du (<math>\bar {d}</math>, <math>\bar {u}</math>, <math>\bar {s}</math>, <math>\bar {c}</math>, <math>\bar {b}</math> eta <math>\bar {t}</math> sinboloak, hurrenez hurren) antiquarka deritzona, eta ondoko taulan aderi diren izen eta ezaugarriak dituztenak.<ref name=":0" />.
{| class="wikitable"
|+
Quark eta antiquarken ezaugarriak
!Quark-mota
(izena)
66 ⟶ 67 lerroa:
|<math>+(2/3)</math>
|<math>1/2</math>
|<math>\text {2-8}</math>
|-
|<math>s</math> (strange, ("arraroa")
72 ⟶ 73 lerroa:
|<math>-(1/3)</math>
|<math>1/2</math>
|<math>\text {100-300}</math>
|-
|<math>c</math> (charm, "xarma")
78 ⟶ 79 lerroa:
|<math>+(2/3)</math>
|<math>1/2</math>
|<math>\text {1.000-1.600}</math>
|-
|<math>b</math> (bottom, "behea")
84 ⟶ 85 lerroa:
|<math>+(1/3)</math>
|<math>1/2</math>
|<math>\text {4.100-4.500}</math>
|-
|<math>t</math> (top, "gaina")
90 ⟶ 91 lerroa:
|<math>+(2/3)</math>
|<math>1/2</math>
|<math>\text {180.000}</math>
|-
|<math>\bar{d}</math>
96 ⟶ 97 lerroa:
|<math>+(1/3)</math>
|<math>1/2</math>
|<math>\text {5-15}</math>
|-
|<math>\bar{u}</math>
102 ⟶ 103 lerroa:
|<math>-(2/3)</math>
|<math>1/2</math>
|<math>\text {2-8}</math>
|-
|<math>\bar{s}</math>
108 ⟶ 109 lerroa:
|<math>+(1/3)</math>
|<math>1/2</math>
|<math>\text {100-300}</math>
|-
|<math>\bar{c}</math>
114 ⟶ 115 lerroa:
|<math>-(2/3)</math>
|<math>1/2</math>
|<math>\text {1.000-1.600}</math>
|-
|<math>\bar{b}</math>
120 ⟶ 121 lerroa:
|<math>-(1/3)</math>
|<math>1/2</math>
|<math>\text {4.100-4.500}</math>
|-
|<math>\bar{t}</math>
126 ⟶ 127 lerroa:
|<math>-(2/3)</math>
|<math>1/2</math>
|<math>\text {180.000}</math>
|}
=== Bosoiak ===
Mekanika kuantikoan, bosoiak dira Bose–Einsteinen estatistikei jarraitzen dieten partikulak. Bosoiak oinarrizkoak izan daitezke —hala nola ''fotoiak''— edo konposatuak —''mesoiak''—. Bosoi gehienak partikula konposatuak dira, baina Eredu Estandarrean bost motatako oinarrizko
* ''bosoi bektorialak'' (<math>1</math> balioko spina * ''bosoi eskalarra'', Teoriaren arabera, horiez gain seigarren ''bosoi tentsorial'' bat (<math>2</math> balioko spina lukeena) egon behar luke, elkarrekintza grabitatorioaren indar-bitartekaria litzatekeena, [[Grabitoi|''grabitoia'']] deritzona. Oinarrizko partikula hipotetiko bat izaten jarraitzen du, eredu estandarrean grabitazioa txertatzeko orain arteko saiakera guztiek porrot egin baitute.
==== Gluoiak ====
Elkarrekintza nuklear bortitzari dagozkion indar-bitartekariak dira. Elkarrekintza bortitzari dagozkion truke-partikulak dira, bereziki quarketan eragiten dutenak. Masa eta karga elektriko nulua dute eta <math>1</math> balioko spina.
[[Fitxategi:Bosons-Hadrons-Fermions-RGB-png2.png|thumb|400x400px|Eskema honetan erakusten da nola sailkatzen diren hadroiak beste bi partikula azpiatomikoekin batera, alegia, bosoi eta fermioien artean.|alt=]]
=== Hadroiak ===
==== Barioiak ====
Barioiak kolore-kargak desberdineko hiru quarkez osatuta daude. Guztira, kolore-karga "neutroa" edo "zuria" dutela esaten da, hiru kolore-kargak konpentsatuta baitauzkate. Protoiak et neutroiak barioak dira, eta nukleoi izena ere ematen zaie. Barioi isolatuek fermioien gisako portaera dute.
[[Fitxategi:Hadron colors.svg|thumb|455x455px|Hadroiek beti dute kolore-karga nulua.]]
==== Mesoiak ====
149 ⟶ 155 lerroa:
=== Quarkak protoi eta neutroiaren osagaiak ===
Quarken arteko ezaugarri bereizgarria elkarrekintza bortitza da, nahiz eta ekarrekintza elektromagnetikoan eta ahulean ere parte hartzen duten.<ref name=":0">{{erreferentzia|izena=https://zthiztegia.elhuyar.eus/terminoa/eu/quark|abizena=Antton Gurrutxaga, "Quark", Zientzia eta Teknologiaren Hiztegi Entziklopedikoa.|urtea=|izenburua=|argitaletxea=|orrialdea=|orrialdeak=|ISBN=|hizkuntza=eu}}</ref> Ez dira bakarka ageri, beste partikula batzuetan "konfinaturik" baizik. Badira hiru quarkez osatutakoak ([[hadroi]] deritze), hala nola protoiak edo neutroiak. Quark eta antiquark bat elkartzen direnean, [[Mesoi|mesoiak]] sortzen dira. Bi mota horiek ezin dira gaur egun oinarrizko partikulatzat hartu, partikula konposatutzat baizik.
<gallery widths="200" heights="160">
| |||