10:27, 13 abuztua 2020ko berrikusketa aldatu Jr.etxebarria (eztabaida \| ekarpenak) 1.165 edits Testua eta irudiak osatzen ari naiz. Etiketa: Ikusizko edizioa ← Aurreko ezberdintasuna		18:10, 14 abuztua 2020ko berrikusketa aldatu desegin Jr.etxebarria (eztabaida \| ekarpenak) 1.165 edits Testua osatzen ari naiz, zatika. Etiketa: Ikusizko edizioa Hurrengo ezberdintasuna →
12. lerroa: == Historia == Hogeigarren mendeko hirurogeita hamarreko hamarkada baino lehen, fisikariek ez zekiten egiazki zein mekanismok eusten zion nukleo atomikoaren batasunari. Bazekiten protoiek eta neutroiek osatzen zutela nukleoa; halaber zekiten ezen protoiek karga elektriko positiboa zutela eta neutroiak, berriz, elektrikoki neutroak zirela. Baina ezagutza hori kontraesanean zegoen une hartan onartutako fisikarekin, zeren protoien karga positiboaren kausaz, euren arteko aldaratze-indar izugarria agertu behar baitzen eta, horrek nukleoaren apurketa eragingo baitzuen; baina hori ez zen inoiz gertatzen, nukleoak egonkorrak baitziren (nukleo erradioaktiboen kasuaren salbuespenarekin). Beraz, teoria fisiko berri bat behar zen fenomeno hori azaltzeko. [[1970]]eko hamarkada baino lehen [[protoi]]a eta [[neutroi]]a [[funtsezko partikula]]k zirela uste zen. Garai hartan, '''elkarrekintza bortiz''' esaera gaur egun [[indar nuklear]] edo '''hondarreko elkarrekintza bortitz'''ari erreferentzia egiten zion. === Yukawa-ren eredua === [[Fitxategi:Hideki Yukawa 1951.jpg\|thumb\|Hideki Yukawa (1907-1981)]] Nukleoaren barruan zeuden indar elektromagnetiko aldaratzaileak konpentsatzeko, 1935ean [[Hideki Yukawa\|Yukawa]]-k eredu teoriko bat postulatu zuen nukleoaren barnean indar oso bortitz batek eragin behar zuela proposatuz, eta esanez ezen indar horren irismena ezin zela izan nukleoaren erradioa bera baino handiagoa, inguruko nukleoek jasan ez zezaten; bestela, unibertsoko nukleo guztiak kolapsatu egingo ziratekeen, masa nuklearreko konglomeratu handi bat eratzeko. Yukawa espezializaturik zegoen fisika atomikoan eta ohituta zegoen tresna kuantikoekin. Bere ereduan, teoria original bat proposatu zuen indar nuklear bortitzaren izaera azaltzeko, horretarako garai hartan ezagutzen ez zen partikula bitartekari bat erabiliz, ''[[mesoi]]'' izenekoa, zeinaren masa protoiaren eta elektroiaren masen balioen tartekoa baitzen. Horretan, ''elektrodinamika kuantikoa''n garai hartan karga elektrikoen arteko elkarrekintza azaltzeko erabilitzen zen fotoi-trukearen ideiaz baliatu zen. Hasieran proposamen teorikotzat hartu zen ideia, baina 1937an [[Erradiazio kosmiko\|izpi kosmiko]]<nowiki/>etan mota horretako partikula bat aurkitu ondoren —[[pioi]] izenekoa—, zientzialariek oso kontuan hartu zuten berak proposaturiko hipotesia. Dena den, gerora bestelako mesoiak aurkitzean, heren egokia desegokia zela ikusi zen; halere, mesoien bidezko teoria hark bultzada handia eman zion partikula azpiatomikoen arloko ikerketari. Nolanahi ere, 1947an pi mesoiaren aurkikuntza egn ondoren, Fisikako Nobel saria eman zioten 1949an. Garai haietan eginiko esperimentuetan ikus zitekeena indar horrek nukleoaren osagaien gainean zituen efektuak ziren, [[hadroi]]engan, hauek [[barioi]]ak zein [[mesoi]]ak izan, lana egiten duen elkarrekintza bortitzaren hondarreko efektuak. Elkarrekintza bortitz hau modu teorikoan proposatu zen nukleoaren barnean existitzen zela ezagutzen zen indar elektromagnetikoa konpentsatzeko, nukleoa karga elektriko positiboa zuten protoiz eta karga elektrikorik gabeko neutroiz osatua zegoela aurkitu zenean. Bere iritsiera nukleoaren erradioa baino handiagoa ezin zitekeela izan proposatu zen, gertuko beste nukleo batzuek nabari ez zezaten, iritsiera handiagoa izango balu unibertsoko nukleo guztiak masa nuklearrezko konglomeratu handi bat osatzeko kolapsatuko baitziren. Garai hartan ''elkarrekintza bortitz'' deitu zen. [[1963]]an [[quark]]ak aurkitu ondoren zientzialariek teoria indar honek bere lana protoiak eta neutroiak osatzen zituzten [[gluoi]] eta [[quark]]en gainean egin zezan egokitu zuten. Beranduago zenbait denboraz ''hondarrezko elkarrekintza bortitz'' aurretik ''elkarrekintza bortitz'' bezala ezagutzen zena deitua izan zen, elkarrekintza indartsu berria ''kolore indarra'' deituz.

Elkarrekintza nuklear bortitz: berrikuspenen arteko aldeak