Messina: berrikuspenen arteko aldeak

Gaurko Messina, [[Tuzidides]]en ustez, [[K. a. VIII. mendea|K.a. VIII. mendearen]] inguruan [[Kumas]]ko grekoek fundatu zuten (berharbada [[sikuloak|sikuloen]] ezarpen baten gainean) eta [[Kalkis|Kalzis]] eta beste [[Eubeako golkoa|Eubeako]] hirien kolonoek populatu zuten, KalziskoKalkisko Perieresek eta Kumasko Kratemenes zuzendatukoak. Hala ere, Scymnus[[Skimno KiusKioskoa]] eta [[Estrabon]]en ustez, Siziliako [[Naxos]]en kolonia zenez (kalzidiar kolonia), K.a. 735 urtearen ondoren fundatu zen.

Mende bat beranduago, bi hiri fundatu ziren irlarenuhartearen ipar-mendebaldean: [[Milas (MylaeSizilia)|Milas]] (''Milae'') eta [[Himera]]. Lehena Zankleren menpekoa zen bitartean, Himera hiri garrantzitsu bat bilakatu zen.

K.a. 494an, [[Mileto|miletarrek]] eta [[samos]]tarrek Zankleren kolonizazioa bultzatu zuten Himera eta [[Milazzo|Milasen]] artean ezarpen bat fundatuz. Anaxilok[[Anaxilao Reggiokoa|Anaxilaok]], [[Reggio di Calabria|Reggioko]] tiranoak (K.a. 493-476), konbentzitu zituen Zanklez jabetzeko. Garai hartan, Eszitas tiranoak ([[Herodoto]]ren arabera erregea zen) Zankle gobernatzen zuen. Honek [[Gela (Sizilia)|Gelako]] [[Hipokrates Gelakoa|Hipokratesi]] laguntza eskatu zion baina honek traizioa eginez, erasotzaileekin aliatu eta hiria menderatu zuten. Eszitas eta populazio zati bat espetxeratuta, hiria miletoarren eta samostarren esku geratu zen.

K.a. V. mendean, ReggiokoAnaxilao AnaxilokReggiokoak izena aldatu zion hiriari. Aurrerantzean ''Messana'' (grezieraz Μεσσήνη edo Μεσσάνα: "Messene" edo "Messana") izango zen, Messene greziar hiriaren oroimenez. Tiranoa hil ondoren, Mizitosek gobernatu zuen hiria eta honen ondoren AnaxilosenAnaxilaoren bi semeek. Hala ere, [[Hieron I.a|Hieron I.a Sirakusakoa]] hil zenean eta bere anaia [[Trasibulo]] kanporatua izan ondoren, Messanak egotzi zuen bere tiranoa eta K.a. 461ean burujabe bilakatu zen. Kolono berrien etorrerarekin, K.a. 460-426 arteko urteak oparotasunezkoak izan ziren.

Baina K.a. 426an Messanak atenastar aliantza utzi zuen Sirakusarekin aliatzekojoateko. Ordutik Sirakusa eta [[LokriLocri]] aliatuen portua izan zen. Messanak [[Naxos (Sizilia)|Naxos]] eraso eta menperatu zuen, baina itzultzean [[Sikuloak|sikuloek]] eta [[Lentini|leontinoak]] garaitu zuten. Ondoren, Messana setiatu zuten baina alperrik. K. a. 424an, bake orokorra sinatu zen, baina barneko liskarrak bukatu ez zirenbaziren bukatuere. Giro txar honek aukera eman zion [[Locri|Lokris Epizefiriari]] hiria kontrolatzeko, K.a. 415 arte. Urte honetan, Atenasko flota irlara etorri zenean ([[Atenastarren espedizioa|Atenasko espedizioa]]), Messana neutrala aldarrikatu zen atenastarren eta sirakusarren eskaerei jaramon egin gabe.

[[Kartago|Kartagotarrek]] K.a. 397an, hiria arpilatu zuten. Beranduago, [[Dionisio I.a Sirakusakoa]]k konkistatu zuen. K.a. 288an [[mamertinoak|mamertinoek]], traizio batez baliatuz, hirian sartu ziren eta gizon guztiak hil ondoren, emakumeak hartu zituzten beraien emazteak izateko. Hiria base moduan erabili zuten inguruak arpilatzeko. Azkenean, topo egin zuen Sirakusako espantsionismoarekin. [[Hieron II.a Sirakusakoa|Hieron II.ak]], Sirakusako tiranoak, mamertinoak garaitu zituen (K.a. 269) Milasen ondoan (gaurko [[Milazzo]]), [[Longanus]] ibaian, eta jarraian Messana setiatu zuen. Kartagok, mamertinoen aliatua zenez, Sirakusa lagundu zuen. Hieron II.ak Messina eraso egin zuenean K.a. 264an, mamertinoek erromatar errepublikari aliantza bat eskatu zioten.

Erromatar inperio desagertu eta gero, zenbait herrik, bata bestearen ondoren, hiria konkistatu zuten: [[Godo|godoek]], [[Bizantziar Inperioa]]<nowiki/>k 535ean, [[Aglabtar leinua|arabiarrek]] 842an eta 1061an [[normandiar]] anaiek Roberto Giskardok eta Roger Bossok (geroago [[Roger I.a Siziliakoa|Roger I.a Siziliako]] kondeak). K. o. 1189an, Ingalaterrako [[Rikardo I.a Ingalaterrakoa|Rikardo I.ak]] Messinan eten bat egin zuen Lurralde[[Lur Santua|Lur Santura]] zihoala. Hiri hau okupatu zuen tarte batez bere arrebaren doteari buruzko eztabaida batean, Siziliako Gilenekin ezkonduta zegoelako.

Seguruena, Messina portutik [[izurri Beltza|izurrite beltza]] Europan sartu zen 1347an. [[Kaffa]]tik ([[Krimeako penintsula|Krimea]] penintsula) zetozen [[Genova|genoar]] itsasontziek ekarri zuten. [[Ignazio Loiolakoa|Loiolako Inaziok]] 1548an, munduko lehen jesuslaguneko ikastetxea fundatu zuen, beranduago ''Studium Generale'' bilakatuko zenbilakaturik, eta gaurko Messinako Unibertsitatea dadena.

[[Lepantoko gudua|Lepanto Gudua]] (1571) irabazi zuten kristau itsasontziak Messinatik irten ziren. [[Miguel de Cervantes]] espainiar idazleak guda honetan parte hartu zuen eta hiriko ''Hospital Handian'' sendatu zen. Hiriak osperik handiena XVII. mendearen hasieran lortu zuen, espainiarren agintepean. Garai hartan, Europako hamar hiri handiren artean zegoen. Messina 1674an matxinatu zen, denbora batez burujabe izan zen frantziar [[Luis XIV.a Frantziakoa|Luis XIV.]]<nowiki/>ren laguntzarekin, baina [[Nimega]] Bake itunak espainiarren berreskurapena eta arpilatzea ahalbideratu zuen. Unibertsitatea, senatua eta erromatar garaitik izan zituzten pribilegio guztiak abolitu ziren. Espainiarrek izugarrizko gotorleku bat eraiki zuten eta ordutik Messinaren gainbehera joan zen. 1717 eta 1721aren artean, Espainiak eta [[Aliantza Laukoitza]]ren borrokan, aliatuek Messina setiatu eta konkistatu zuten. 1743an, hirian izandako izurri batek 48.000 lagun hil zituen<ref>"Epidemiology of the Black Death and Successive Waves of Plague" by Samuel K Cohn JR. ''Medical History''.</ref>. 1783ko lurrikarak hiria hondatu zuen eta zenbait hamarkada behar ziren Messina berreraikitzeko eta aurreko bizitza kulturala berreskuratzeko.

Messina, [[Italiako Erresuma (1861-1946)|Italiaren Batasuna]] lortzeko, lehengo momentutik matxinatu zen beste italiar hiri batzuekin. 1848an, borboien kontra asaldatu ondoren errukirik gabe zapalduta izan zen. Milazzo gudaren ondoren (1860), [[Giuseppe Garibaldi|Garibaldiren]] osteek hiria askatu zuten. Italia batasunaren pertsona garrantzitsu bat, [[Giuseppe Mazzini]], Messinan diputatu aukeratu zuten 1866ko hauteskunde orokorretan.

1908ko abenduaren 28an, beste lurrikara batek eta ondoriozko tsunamiak hiria suntsitu zuten. Hau zela bide, 60.000 biztanle hil eta arkitektura gehiena desagertu zen. Neurri handitan hiria hurrengo urtean berreraiki zen plan modernoago eta arrazionalago erabiliz. [[Bigarren Mundu Gerra]]n, 1943ko Estatu Batuetako airezko bonbardaketek kalte handiak eta milako hildako eragin zituzten. Edonola ere, hiriak bi domina lortu zituen; bata adore militarrengatik eta bestea gertatutakoa gogoratzeagatik eta hiria berreraikitzeagatik.