|
[[File:Il Fortino - Porta Garibaldi Catania.jpg|thumb|left|250px|<small><center>Garibaldi atea edo ''Porta Ferdinandea''</small></center>]]
{{esaera2|''Melior de cinera surgo' ([[Latin|lat]].)<br><small>Nire errautsetatik ederrago berpizten naiz</small><br>
Inskripzio Porta Ferdinandean dagoen inskripzioa</br>}}
Aragoiko garai berantiarretik aztarna gutxi geratzen dira, horien artean izen bereko plazan dagoen eta 1498an eraiki zen Jesusen Santa Maria eliza da, beharbada, adibiderik onena. Eliza, XVIII. mendean berritua izan zen, ataria, XVI. mendekoa den bitartean, eta soilik Paternó kaperak mantentzen du jatorrizko egitura gotikoa. ▼
▲Aragoiko garai berantiarretik aztarna gutxi geratzen dira, horien artean izen bereko plazan dagoenplazako, eta 1498an eraiki zen , Jesusen Santa Maria eliza da, beharbada, adibiderik onena. Eliza, XVIII. mendean berritua izan zen, ataria, XVI. mendekoa den bitartean, eta soilik Paternó kaperak mantentzen du jatorrizko egitura gotikoa.
1558an, Beneditar monasterioa eraikitzen hasi zen, beranduago San Nicolò l 'Arena elizaren alboetan egongo zena. 1669ko laba fluxuak eta 1693ko lurrikarak suntsitua, 1703an berreraikuntza hasi zen, baina sekula ez da berriro amaitu. Eraikin honetatik, oraindik, sukalde zaharrak, mendebaldeko klaustroa eta hegoaldeko korridoreko antzinako arkuaren aztarna geratzen dira. ▼
▲1558an, Beneditarbeneditar monasterioa eraikitzen hasi zen, beranduago San Nicolò l 'Arena elizaren alboetan egongo zena. 1669ko laba fluxuak eta 1693ko lurrikarak suntsitua, 1703an horren berreraikuntza hasi zen, baina sekula ez da berriro amaitu. Eraikin honetatikhorretaz, oraindik, sukalde zaharrak, mendebaldeko klaustroa eta hegoaldeko korridoreko antzinako arkuaren aztarna geratzen dira.
[[Karlos V.a Germaniako Erromatar Inperio Santukoa|Karlos V.a]]<nowiki/>ren harresiak deritzenak, erdigune historikoa ixten dutenak, XVI. mendean eraiki ziren, 1550 eta 1555 artean, Antonio Ferramolinoren hasierako proiektu baten gainean. Proiektua, Tiburzio Spannocchiren ekarpenaren ondoren ere ezin izan zen osatu, gotorlekuak, hego-mendebalderantz eta iparralderantz hedatzea planeatu zituenak, antzinako Erdi Aroko harresien kaltetan (1302ko Vescovoko dorrea barne). ▼
▲[[Karlos V.a Germaniako Erromatar Inperio Santukoa|Karlos V.a]]<nowiki/>ren harresiak deritzenak, erdigune historikoa ixten dutenak, XVI. mendean eraiki ziren, 1550 eta 1555 artean, Antonio Ferramolinoren hasierako proiektu baten gainean. Proiektua, Tiburzio Spannocchiren ekarpenaren ondoren , ere ezin izan zen osatu, gotorlekuak , hego-mendebalderantz eta iparralderantz hedatzea planeatu zituenak, antzinako Erdi Aroko harresien kaltetan (1302ko Vescovoko dorrea barne).
[[File:OldCatania.png|thumb|right|250px|<small><center>P. Mortier, Catania-Siziliako hiria, Amsterdam, 1575aren ostean</small></center>]]
''Zazpi kanalen iturria'', 1612an eraikia izan zen, [[Filipe III.a Espainiakoa]] eta Siziliakoa erregearen pean. 1621ean, SantSanta 'Agata iturria eraiki zen, eta, erregearen ordezkari zen Raffaele Lucadello ingeniariaren aholkuz, ''Di Gammazita'' izenekoa eraiki zen, gaur egun, San Calogero bidetik gertu, putzua baino geratzen ez denada geratzen<ref>LO PRESTI, Salvatore: ''Memorie storiche di Catania: fatti e leggende'', Catania, Giannotta, 1961, 44 orr.</ref>.
1669ko erupzioaren jarioak, hiriaren hegoalde eta hego-mendebaldeko defentsa- sistemaren zati bat bildukaltetu zuen, eta, alde horretatikhori babesdefentsarik gabe geratuutzi zenez, errezel-horma bat berreraiki zuenzuenez, oraindik bero zeuden labarenlaba batzuen gainean gortina horma bat partzialki berreraiki zuten, herritarrek gotorleku''fortino'' gisaizenarekin ezagutzen dutena,. zeinarenHonen gaineanatea oraindik atea irekitzen denda. (''Porta del Fortino Vecchio'' en via Sacchero, behin hemendikbatean, igarohori zenzeharkatu zuen Ligneko dukeari eskainia). Harresi hauen gainean Ferdinandeako atea sortu zen, gaur egun oraindik oker edo ''futtinu'' (gotorlekua) deitzen dena.
1693ko lurrikararekin eta ondorengo berreraikuntzarekin, asmoa zen hiriari, gotorlekuetatik libreago eta irekiago itxura ematea (egitatezko hondarrak, hiriaren garapenean sartu ziren), aurreko mendeetako piraten erasoaldien arriskuak ere, ''[[Espainiar Siziliaren historia|Regnum]]'' gotorlekua bultzatu zuen<ref>DATO, Giuseppe Dato (1983): ''Catania hiria. Forma eta egitura, 1693-1833,'' Erroma.</ref>.
==== Hiri barrokoa ====
Catania, neurri handi batean, Siziliako zati hau suntsitu zuten lurrikaren ondorioek eraldatu dute. Bere inguruko lurraldea, itsasora iritsi diren laba koladek estali dute behin baino gehiagotan. Baina Cataniako jendeak setati berreraiki zuen bereaurreko hondakinen gainean. Kondairak dio, hiria, bere historian zehar, zazpi aldiz suntsitua izan zela. Azken boladan, laba-fluxuen ondoriozfluxuak hirigunea suntsitusuntsitzearen izanaondorioz, historiografia irudimentsu baten emaitzabat eresortu badada<ref group="oh">1669ko laba fluxuak, soilik hiriaren harresiak kaltetu zituen mendebalde eta hegoaldean, tokiren batean zenbait metro sartuz eta kostaldetik gertu zegoen Ursino gaztelua inguratuz.</ref>.
Garai historikoetan, Catania, Etnaren produktu piroklastikoek kaltetu zuten K.a. 122an. Antzinako iturriek, errautsen gehiegizko pisuagatik, kolapsatutako sabaiei eta errautsek suntsitutako laboreei erreferentzia egiten diete<ref>Zizeron: ''De natura deorum'' II, 96.</ref>. Hala ereArkeologiakere, arkeologia lekukoa dalaba-korronteak korronteenaztertzen presentziazditu, antzinako hiriaren zati batean sartu zirenak<ref>Ikus, adibidez, HOLM, A.: ''Catania Antica,'' itzulpen hau: LIBERTINIk itzulita ''Catania 1925''; LIBERTINI, G.: ''Antzinako Kataniaren topografia eta azken berrogeita hamar urteetako aurkikuntzak'', «Archeologia e Storia della Sicilia Orientale» aldizkarian 19, 1922-23; C. 19, 1922-23; C. PATTI, Sciuto: Cataniako mapa geologikoa, Catania 1873 cit. en F. Andronico, ''Paesaggio sotterraneo'', Catania 2005, 45-47 orr.</ref>.
Catania,XVII. beranduagomendearen amaieratik, Catania siziliar barrokoko berantiarraren perla bihurtu zen. 1693ko urtarrilaren 9 eta 11aren bitartean gertatutako lurrikarak [[Val di Noto]] osoa, dardara handien ondorioz suntsitu zuen. HirianCAtanian ere, biktima ugari izan ziren, batez ere kale nagusien zabalera txikia zela eta, hiritarrak bertara babestea eragozten zutenakzutelako.
Berreraikitzean, arazo hau konpontzeko, Giuseppe Lanzak, Camastrako dukeak, kale nagusi zabalak diseinatu zituen: Via Etnea, Via Vittorio Emanuele II (une horretan "''corso reale"'' deitzen zenaizenekoa), Via Plebiscito eta Via Giuseppe Garibaldi (une horretan San Filippo bezalaizenez ezagutzen denaezagunagoa) kasu. Antzinako monumentu guztiak hiriko hiri-sarean berreraikiak izan ziren artista askori esker,. baitaArlo horretan, ospe nazionalekoaknazionaleko artistek parte hartu zuten ere, horien artean Giovanni Battista Vaccarini arkitektoaren lana nabarmentzen da, hiriari arrasto barroko argia eman ziona. Hiriaren berpizkundean lagundu zuten beste batzuk Francesco Battaglia, Stefano Ittar, Alonzo di Benedetto eta Girolamo Palazzotto izan ziren.
[[File:Etna eruzione 1669 platania.jpg|thumb|left|250px|<small><center>Hiria astindu zuen 1669ko erupzioa (Giacinto Plataniako freskoa, katedraleko sakristia)</small></center>]]
|
