09:59, 28 uztaila 2020ko berrikusketa aldatu Jr.etxebarria (eztabaida \| ekarpenak) 1.165 edits testua osatzen ari naiz. Etiketa: Ikusizko edizioa ← Aurreko ezberdintasuna		19:45, 28 uztaila 2020ko berrikusketa aldatu desegin Jr.etxebarria (eztabaida \| ekarpenak) 1.165 edits Testau osatzen ari naiz. Etiketa: Ikusizko edizioa Hurrengo ezberdintasuna →
55. lerroa: ===== Leptoiak ===== [[Leptoi\|Leptoiak]] fermioien familiako oinarrizko partikulen familia baten parte dira. Quark-ak bezala, fermioiak dira, baina, quarkak ez bezala, ez dute elkarrekintza bortitzik jasaten. [[Fitxategi:SatyenBose1925.jpg\|thumb\|160x160px\|Satyendra Nath Bose]] Leptoiek ez dute [[Hadroi\|karga hadronikorik]] edo kolorezkorik. Sei motatako leptoi existitzen dira, eta bakoitzak bere [[antipartikula]] du: [[Elektroi\|elektroia]], [[Muoi\|muoia]], [[Tau (partikula)\|tau]]<nowiki/>a eta horietako bakoitzari lotutako hiru [[neutrino]]. Elektroiak, muoiak, eta tauak karga elektrikoa dute eta <math>\pm1/2</math> balioko spina dute; neutrinoek ez dute kargarik eta <math>1/2</math> balioko spina dute. ==== Bosoiak ==== ~~Bosoien~~Eredu ~~familiak~~estandarraren arabera, oinarrizko ~~partikula~~lau ~~hauek~~[[Gauge bosoi\|gauge-bosoi]] ~~ditu~~daude: [[Fotoi\|fotoiak]], [[Gluoi\|gluoiak]], eta [[W eta Z bosoi\|<math>\text{Z}</math> eta <math>\text {W}</math> ~~bosoiak,~~bosoi]] izenekoak. Horia gain,berriki aurkitutako [[Higgs bosoi\|Higgs bosoia]] eta [[Grabitoi\|grabitoia]] (oraindik hipotesi modura proposatua), ~~baita~~ere ~~partikula~~hartu ~~konposatuak~~behar ~~ere~~dira kontuan. Bosoi izena [[Satyendra Nath Bose]] (~~deuterioa,~~1894-1974) ~~helioa~~fisikari 4bengalarraren ~~edo~~omenez ~~beruna~~jarri ~~bezalako~~zitzaien. ~~masa~~Bosoi ~~uniformeko~~horiek ~~soinuak~~dira oinarrizko lau elkarrekintzetan parte hartzen dutenak: fotoiek elkarrekintza elektromagnetikoan, gluoiek elkarrekintza nuklear bortitzean, Z eta ~~nukleoak)~~W bosoiek ekarrekintza ahulean; oraindik detektatu gabeko grabitoiak elkarrekintza grabitatorioan. [[Fitxategi:François Englert and Peter Higgs.jpg\|thumb\|220x220px\|François Englert eta Peter Higgs]] Aipamen berezia merezi du Higgs bosoiak. [[Peter Higgs\|Peter Higgs-]]<nowiki/>en omenez jarri zitzaion izena; izan ere, beste batzuekin batera 1964an berak proposatu zuen gaur egun Higgs-en mekanismoa deritzona, oinarrizko partikulen masaren jatorria azaltzeko. Askoz geroago, 2012ko uztailaren 4an, [[Ikerketa Nuklearrerako Europako Kontseilua\|Ikerketa Nuklearrerako Europako Kontseilua (CERN)]] izeneko erakundeak partikula berri baten behaketa lortua zela iragarri zuen, «''Higgs-en bosoiarekin bat zetorrena''». Baina oraindik denbora eta datu gehiago behar ziren hori baieztatzeko. Azkenik 2013ko martxoaren 14an, aurreko urteko uztaileko aurkikuntzan erabilitako datuak baino bi aldiz gehiago izanik, CERNek egiaztatu egin zuen partikula berria Higgs bosoiaren antz handia zuela. Eta 2013ko urriaren 8an, Fisikako Nobel Saria eman zioten Peter Higgs-i, [[François Englert]]-ekin batera, «''partikula subatomikoen masaren jatorria ulertzen laguntzen digun mekanismo baten aurkikuntza teorikoagatik, eta duela gutxi Hadroien Talka-eragingailu handian ATLAS eta CMS esperimentuek iragarritako oinarrizko partikularen detekzioari esker''».<ref>{{erreferentzia\|izena=https://zthiztegia.elhuyar.eus/terminoa/eu/Hadroien%20Talka-eragingailu%20Handia\|abizena=Zientzia eta Teknologiaren Hiztegi Entziklopedikoa\|urtea=\|izenburua=\|argitaletxea=\|orrialdea=\|orrialdeak=\|ISBN=\|hizkuntza=}}</ref> === Elkarrekintza ahularen azalpena eredu estandarrean ===

Elkarrekintza nuklear ahul: berrikuspenen arteko aldeak