Entziklopedia: berrikuspenen arteko aldeak
Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
43. lerroa:
[[Grezia]]n, [[K.a. VII. mendea]]z geroztik, [[filosofo presokratiko]]ekin ari zen hausnarketa- eta ikerketa-jarduera bizia. [[Platon]]ekin zabaldu zen (428-348), eta haren ''[[Timeo]]''k garaiko zientzien aurkezpena ematen du elkarrizketaren bidez: [[astronomia]], [[kosmogonia]], [[fisika]] eta [[medikuntza]]. Lan hori entziklopedia metodikotzat har daiteke.<ref name=":0" />
[[Aristoteles]]ek (384-322) hainbat gairi buruzko tratatuak egin zituen ([[poetika]], [[erretorika]], [[logika]], [[zientzia politikoa]], [[fisika]], [[psikologia]], [[biologia]], [[etika]]...), eta espiritu entziklopedikoa erakutsi zuen, baliokiderik gabea. Hala ere, zirriborro horiek hil eta 275 urtera baino ez dira zabalduko, hau da, K.a. 50. urtearen inguruan: "Corpus ikaragarri horren galera edo aldaketa partziala, entziklopedikoa zena terminoaren adiera puruenean, eta gero, pixkanaka-pixkanaka berreskuratzea, Islamari esker, entziklopedien historiak Mendebaldean bi mila urtean izan du eragina.»<ref name=":6">{{fr}} Alain Rey, ''Miroirs du monde. Une histoire de l'encyclopédisme'', Paris, Fayard, 2007, 262. or. (ISBN 978-2-213-63106-6)</ref>
[[Heraklides Pontiko]] (388-310), Platon, [[Espeusipo]] eta Aristotelesen ikaslea izan zena, bere lan filosofikoez gain, arte liberal nagusiei buruzko lanak (gramatika, erretorika, dialektika, musika eta geometria) konposatu zituen lehen autoreetako bat izan zen.<ref name=":1"> {{en}} William Harris Stahl, ''Martianus Capella and the Seven Liberal Arts : volume I. The quadrivium of Martianus Capella. Latin traditions in the mathematical sciences'', New York, Columbia University Press, 1971</ref>
97. lerroa:
[[XIII. mendea]] Erdi Aroko entziklopedismoaren urrezko aroa izan zen. Izan ere, garai honetan antzinateko lanak zabaltzen dira, grekozko edo arabierazko lanetatik latinera itzulita. Unibertsitateak ere agertu ziren, eta [[eskolastika]] garatu zen.
[[Arnold Sajoniakoa]]k ''De floribus rerum naturalium'' idatzi zuen, bost zatiko ezagutzen bilduma, 1220 eta 1230 artean osatua, [[Alberto Handia]] inspiratuko duena. Gilaume Auverniakoak ''De universo creaturarum'' (1231) argitaratu zuen. [[Gautier Metzekoa]]k ''L’Image du monde'' (1246) izeneko poema bat konposatu zuen, Honorius Augustodunensisen lanari berrekiten diona, fantasiazko elementuak gehituz. Thomas Cantimprékoak ''Natura rerumeko Lixa'' (1256) argitaratu zuen, eta mende bat geroago nederlanderara eta alemanera (''Das Buch der Natur'') itzuli zen.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Le livre de la nature|data=1481-08-20|url=https://www.wdl.org/fr/item/3158/|aldizkaria=www.wdl.org|sartze-data=2020-07-06}}</ref> [[Brunetto Latini]]k frantsesez idatzi zuen Li Livres dou Trésor, latinarekin hautsi zuen Erdi Aroko lehen entziklopedia; autorea [[Dante]]ren maisua izan zen, eta infernuan kokatu zuen.<ref name=":7">Alain Rey, ''Miroirs du monde. Une histoire de l'encyclopédisme'', Paris, Fayard, 2007, 262 p. (ISBN 978-2-213-63106-6)</ref> Bartholomeus Anglicus izan zen 1230 eta 1240 artean idatzitako ''Lier de proprietatibus rerum'' delakoaren egilea.
Vincent Beauvaiskoak ekoiztu zuen ''Speculum Majus''. Lan hau, 1258an bukatua, Erdi Aroko ezagutzen bilduma garrantzitsuena da. Ondo orekatutako hiru zati ditu: ''Speculum Naturale'' (naturaren ispilua): garai hartako historia naturaleko ezagutzak laburbiltzen ditu, eta gizakiaren tokia naturan kokatzen du, autore latindar, greko, arabiar eta are hebraikoen aipamenen mosaikoa eskaintzen du, eta Vincentek iturri horiek ematen ditu; ''Speculum Doctrinale'' (edo Doktrinaren Ispilua), ikasleentzako eskuliburu-espeziea, arte mekanikoak, eskolastika, taktika militarra, ehiza, logika, erretorika, poesia, geometria, astronomia, anatomia, kirurgia, medikuntza eta zuzenbidea estaltzen dituena; ''Speculum Historiale'' (Historiaren Ispilua), sorkuntzatik 1250. urtera bitarteko gertaera historikoen kontakizuna aurkezten duena. Lan hau XVII. mendearen hasiera arte berrargitaratuko da maiz, eta frantsesez, gaztelaniaz, alemanez eta nederlanderaz itzuliko da. 4.500.000 hitzekin, mendebaldeko entziklopedia garrantzitsuena izaten jarraituko du XVIII. mendearen erdialdera arte.<ref>{{en}} Ann M. Blair, ''Too much to know : Managing Scholarly Information before the Modern Age'', New Haven, Yale University Press, 2010, 397 or. (ISBN 978-0-300-16539-5)</ref>
144. lerroa:
[[IX. mendea|IX]]. eta [[XIII. mendea|XIII.]] mendeen artean, juduen kultura oso aktiboa loratu zen [[Espainia]]n, orduan musulmana baitzen. Gune nagusiak [[Granada (Espainia)|Granada]], [[Kordoba]], [[Toledo]] eta [[Bartzelona]]n daude. Egoera hori aldatu egiten da [[XIV. mende]]tik aurrera, [[Judu]]ak herrialdetik kanporatzen direnean, kristauek herrialdearen [[errekonkista]]n aurrera egin ahala.
[[Abraham bar Hiyya Hanassi]] 1136. urtean hil zen, eta Bartzelonan idatzi zuen ''Fundamentos de la razón y calabozo de la fe'' lana. Matematikari, geometriari, astronomiari eta abarri buruzko kapituluak ditu liburu honek.<ref name=":6" />
Toledon, Judah ben Salomón ha-Cohen ibn Matkak (XIII. mendea) ''Adimenaren Erakusketa'' bat idatzi zuen, logika, fisika eta metafisika jorratuz.<ref name=":7" />
Shem Tov Falaquerak (c. 1225 - c. 1295) [[Hebreera|hebreeraz]] idatzi zuen De'ot haFilosofim (Filosofoen iritziak) izeneko lan entziklopedikoa.
| |||