Esklabotza: berrikuspenen arteko aldeak
Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
No edit summary |
No edit summary |
||
104. lerroa:
=====Korea=====
[[Korea]]<nowiki/>ko esklabotza [[Hiru Erresumak|Hiru Erresum]]<nowiki/>ak baino lehenagotik existitzen zen, duela 2.000 urte ingurutik.<ref name=":5">{{erreferentzia|izena=Junius P.|abizena=Rodriguez|urtea=1997|izenburua=The Historical Encyclopedia of World Slavery|argitaletxea=ABC-CLIO|orrialdea=p. 392|orrialdeak=|ISBN=978-0-87436-885-7|hizkuntza=En}}</ref> Erdi Aroko Korean esklabotza oso garrantzitsua bezala hartua izan da, ziur asko [[Ekialdeko Asia]]<nowiki/>ko beste edozein herrialdetan baino handiagoa zelako. Baina XVI. menderako, biztanleriaren hazkunde nabarmenak alferrikakoa egin zuen bere premia.<ref name=":17">{{erreferentzia|izena=Martin A.|abizena=Klein|urtea=2014|izenburua=Historical Dictionary of Slavery and Abolition|argitaletxea=Rowman & Littlefield Publishers|orrialdea=p. 13|orrialdeak=|ISBN=978-0-8108-7528-9|hizkuntza=En}}</ref> Esklabotzaren gainbehera X. mendean hasi zen, baina ''Goryeo''ren bukaeran itzuli zen, esklaboen matxinada ugarien eraginez.<ref name=":4" />
[[Joseon]] garaian, esklabo mailako kideak ''nobi'' bezala ezagutzen ziren. ''Nobi''ak sozialki ez ziren bereizten klase ertain eta arrunteko pertsona askeengandik, baina bai ''yangban'' elitetik. Eta batzuek jabetza eskubideak, erakunde legalak eta eskubide zibilak ere bazituzten.<ref>{{erreferentzia|izena=Young-hoon, Donghyu|abizena=Rhee, Yang|urtea=|izenburua="Korean Nobi in American Mirror: Yi Dynasty Coerced Labor in Comparison to the Slavery in the Antebellum Southern United States"|argitaletxea=Working Paper Series. Institute of Economic Research, Seoul National University|orrialdea=|orrialdeak=|ISBN=|hizkuntza=En}}</ref> Hori dela eta, aditu batzuek "esklabo" deitzea ez dela egokia argudiatzen dute, eta egokiagoa dela [[Morroi (argipena)|morroi]] [[Feudalismo|feudal]] bezala deskribatzea.<ref>{{erreferentzia|izena=Kim|abizena=Bok Rae|urtea=2004|izenburua="Nobi: A Korean System of Slavery". In Gwyn Campbell (ed.). Structure of Slavery in Indian Ocean Africa and Asia|argitaletxea=Routledge|orrialdea=|orrialdeak=pp. 153–157|ISBN=978-1-135-75917-9|hizkuntza=En}}</ref><ref>{{erreferentzia|izena=James B|abizena=Palais|urtea=1998.|izenburua=Views on Korean social history|argitaletxea=Institute for Modern Korean Studies, Yonsei University|orrialdea=p. 50|orrialdeak=|ISBN=978-89-7141-441-5|hizkuntza=En}}</ref> ''Nobi''ak 1858an Koreako biztanleria osoaren% 1,5 inguru ziren.<ref name=":5" /><ref>{{erreferentzia|izena=Youngmin, Michael J|abizena=Kim, Pettid|urtea=2011|izenburua=Women and Confucianism in Choson Korea: New Perspectives|argitaletxea=SUNY Press|orrialdea=p. 141|orrialdeak=|ISBN=978-1-4384-3777-4|hizkuntza=En}}</ref><ref>{{erreferentzia|izena=Gwyn|abizena=Campbell|urtea=2004|izenburua=Structure of Slavery in Indian Ocean Africa and Asia|argitaletxea=Routledge|orrialdea=p. 163|orrialdeak=|ISBN=978-1-135-75917-9|hizkuntza=En}}</ref>
300. lerroa:
1570. urte aldera, kolonoek urrezko meategiak agortu zirela ikusi zuten, eta uhartea igarotzen zuten [[itsasontzi]]<nowiki/>ak hornitzen hasi ziren. merkataritza indartuz. [[Tabako]]<nowiki/>a, [[kotoi]]<nowiki/>a, [[kakao]]<nowiki/>a eta [[jengibre]]<nowiki/>a bezalako laboreak ekonomiaren ardatz bilakatu ziren.<ref name=":14">{{erreferentzia|izena=Guillermo A|abizena=Baralt|urtea=2007|izenburua=Slave Revolts in Puerto Rico: Conspiracies and Uprisings, 1795–1873|argitaletxea=Markus Wiener Publishers|orrialdea=|orrialdeak=pp. 5–6|ISBN=1-55876-463-1, 978-1-55876-463-7|hizkuntza=En}}</ref> Nazioarteko merkatuan azukrearen eskaera gero eta handiagoa zenez, plantazio garrantzitsuek [[azukre-kanabera]]<nowiki/>ren [[laborantza]]<nowiki/>ra eta [[Prozesu (argipena)|prozesu]]<nowiki/>ra bideratu ziren. Azukre plantazioak Puerto Ricoko industria nagusi bezala ustiatu zuten, Afrikako esklabotzaren premia goian mantenduz.<ref name=":14" />
[[Espainiako koroa|Espainiako Koroa]]<nowiki/>k "''1789ko Grazia Errege Dekretua''" eman zuen, esklaboen merkataritzari lotutako arau berriak ezartzen zituena, murriztapenak gehituz. Dekretuak, merkatariei esklaboak erosteko eta Karibeko merkataritzaren loratzean parte hartzeko eskubidea ematen zien. Urte hartan, esklaboen kode berria aurkeztu zen, ''Kode Beltza'' izenarekin ere ezaguna zena.<ref name=":15">{{erreferentzia|izena=|abizena=|urtea=2007|izenburua="El 'Bando Negro' o "Código Negro"|argitaletxea=Government Gazette of Puerto Rico. fortunecity.com|orrialdea=|orrialdeak=|ISBN=|hizkuntza=Es}}</ref>
[[Fitxategi:Jacques Etienne Arago - Castigo de Escravos, 1839.jpg|thumb|Zigortutako esklaboa, 1839an.]]
Kodearen ondorioz, esklabo batek bere [[Askatasuna (argipena)|askatasuna]] eros zezakeen, beti ere jabea saltzeko prest bazegoen, eskatutako prezioa ordainduta. Esklaboei denbora librean dirua irabazteko baimena eman zitzaien, [[zapatari]] lanetan, arropak garbitzen, edo beraien [[baratze]]<nowiki/>tan hazten zituzten produktuak salduz. [[Haur jaioberri]]<nowiki/>aren askatasuna zela eta, oraindik bataiatu gabe zeudenean bataiatutako haurren prezioaren erdia ordaintzen zuten. Askatutako askok Cangrejos, Carolina, Canóvanas, Loíza eta Luquillo bezala ezagutzen ziren lurraldeetan kokatu ziren, eta batzuk, esklaboen jabe izatera ailegatu ziren.<ref name=":15" /> Hala ere, askatasunerako bide horiek gorabehera, 1790etik aurrera Puerto Ricon esklaboen kopurua [[bikoiztu]] egin zen, uharteko azukrearen industriaren hedapen ikaragarriaren ondorioz.<ref name=":14" />
310. lerroa:
[[Herbehereak|Herbehere]]<nowiki/>tako kolono [[holandar]] askok [[Surinam]]<nowiki/>en bereziki Afrikako esklaboak erabili zituzten [[Kafearen historia|kafea]]<nowiki/>ren, [[kakao]]<nowiki/>aren, [[azukre-kanabera]]<nowiki/>ren eta [[kotoi]]<nowiki/>zko plantazioetan produktuak landatzeko, uzta batzeko eta prozesatzeko. Kolonoek esklaboekin oro tratamendua txarra izaten zuten.<ref>{{erreferentzia|izena=Tom|abizena=Streissguth|urtea=2009|izenburua=Suriname in Pictures|argitaletxea=Twenty-First Century Books|orrialdea=|orrialdeak=pp. 23–|ISBN=978-1-57505-964-8|hizkuntza=En}}</ref> C. R. Boxer historialariak idatzi zuen "gizakiak gizakiengandik jaso duen ankerkeria, Surinamen bere mugetara iritsi da."<ref>{{erreferentzia|izena=C.R|abizena=Boxer|urtea=1990|izenburua=The Dutch Seaborne Empire|argitaletxea=Penguin|orrialdea=|orrialdeak=pp. 271–272|ISBN=|hizkuntza=En}}</ref>
Esklabo askok ihes egiten zuten plantazioetatik. Hango basoetan bizi ziren bertako [[Hego Amerika|hegoamerikar]]<nowiki/>ren laguntzarekin, eta esklabo iheskor hauek bere barnean zimarroien kultura berri eta bakarra ezarri zuten, arrakasta handiz. Pixkanaka hainbat [[tribu]] independente garatu zituzten etnogenesi prozesu baten bidez, Afrikako [[etnia]] desberdinetako esklaboek osatzen zituztenak, hala nola Saramakak, Paramakak, Ndyukak edo Aukanak, Kwintiak, Alukuak edo Boniak eta Matawaiak.
Zimarroiak maiz joaten ziren plantazioetara esklaboen artetik kide berriak biltzeko eta emakumeak harrapatzeko. Baita armak, janariak eta hornigaiak eskuratzeko ere. Inoiz, plantazioetako ugazabak eta haien familiak ere hil zituzten erasoetan.<ref>{{erreferentzia|izena=Simon M|abizena=Mentelle|urtea=2013|izenburua="Extract of the Dutch Map Representing the Colony of Surinam", c.1777|argitaletxea=Digital World Library via Library of Congress|orrialdea=|orrialdeak=|ISBN=|hizkuntza=En}}</ref> Ondorioz, kolonoek aurkako kanpaina armatuak antolatzen zituzten, baina normalean zimarroiak basoetatik ihes egitea lortzen zuten, kolonoek baino asko hobeto ezagutzen zituztelako. Liskarrak amaitzeko, XVIII. mendean Europako agintari kolonialek hainbat [[Bake-itun|bake itun]] sinatu zituzten tribu ezberdinekin. Zimarroiei [[subiranotasun]] egoera eta merkataritza eskubideak eman zizkieten barnealdeko lurraldeetan, [[Autonomia (argipena)|autonomia]] aitortuz.<ref>{{erreferentzia|izena=Michael J|abizena=Douma|urtea=2015|izenburua="The Lincoln Administration's Negotiations to Colonize African Americans in Dutch Suriname,"|argitaletxea=Civil War History 61#2 online|orrialdea=|orrialdeak=pp. 111–37|ISBN=|hizkuntza=En}}</ref>
320. lerroa:
Esklabutza Asia osoan egon da, eta gaur egun ere badira esklabotza [[Mota (argipena)|mota]] desberdinak.
'''
Esklabotzak [[Txinako Herri Errepublika|Txina]]<nowiki/>ko historian zehar hainbat forma hartu ditu.<ref>{{erreferentzia|izena=Zhou|abizena=Gang|urtea=1986|izenburua=Man and Land in Chinese History: an Economic Analysis|argitaletxea=Stanford University Press (Stanford)|orrialdea=p. 158|orrialdeak=|ISBN=0-8047-1271-9|hizkuntza=En}}</ref> Legez aitortutako instituzio bezala indargabetu egin zuten 1910ean,<ref>{{erreferentzia|izena=Philip C|abizena=Huang|urtea=2001|izenburua=Code, Custom, and Legal Practice in China: the Qing and the Republic Compared|argitaletxea=Stanford University Press|orrialdea=p. 17|orrialdeak=|ISBN=0-8047-4110-7|hizkuntza=En}}</ref> erabat onartutako lege batean barne, nahiz eta praktikan gutxienez 1949. urte arte iraun zuen.<ref>{{erreferentzia|izena=Nicole|abizena=Hallet|urtea=2007|izenburua="China and Antislavery". Encyclopedia of Antislavery and Abolition, Vol. 1|argitaletxea=Greenwood Publishing Group|orrialdea=|orrialdeak=pp. 154–156|ISBN=0-313-33143-X|hizkuntza=En}}</ref><ref name=":16">{{erreferentzia|izena=Junius|abizena=Rodriguez|urtea=1997|izenburua="China, Late Imperial". The Historical Encyclopedia of World Slavery, Vol. 1|argitaletxea=ABC-CLIO|orrialdea=p. 146|orrialdeak=|ISBN=0-87436-885-5|hizkuntza=En}}</ref>
332. lerroa:
'''India'''
[[India]]<nowiki/>ko esklabotza K.a.ko VI. mendean hedatuta zegoen eta, agian, antzinako [[vediko]]<nowiki/>en garaitik zetorren. Indiako iparraldea musulmanek menderatu zutenean XI. mendean esklabotza areagotu egin zen.<ref>{{erreferentzia|izena=Scott C|abizena=Levi.|urtea=2002|izenburua="Hindus Beyond the Hindu Kush: Indians in the Central Asian Slave Trade"|argitaletxea=Journal of the Royal Asiatic Society. 12 (3)|orrialdea=|orrialdeak=pp. 277–288|ISBN=doi:10.1017/S1356186302000329. JSTOR 25188289|hizkuntza=En}}</ref> Bestalde, Portugalek bazituen esklabo indioak XVI. mendearen ondoren. Herbeheretarrak ere abisiar esklaboak inportatu zituzten 1660ko hamarkadara arte, neurri handi batean behartutako lanerako.<ref>{{erreferentzia|izena=|abizena=|urtea=2002|izenburua="Windows – Slice of history"|argitaletxea=The Tribune|orrialdea=|orrialdeak=|ISBN=|hizkuntza=En}}</ref>
[[Fitxategi:68383-Haur esklabotza munduan.svg|ezkerrera|thumb|Haur esklabotza munduan]]
1626 eta 1662 artean, herbeheretarrek batez beste 150-400 esklabo esportatu zituzten urtero [[Arakan]]-[[Bengalera|Bengale]]<nowiki/>ko kostaldetik. [[Batavia]]<nowiki/>ren lehen 30 urteetan, Indiako eta [[Arakan]]<nowiki/>eko esklaboak herbeheretarren konpainian lan-indar nagusia izan ziren. Gosete garaian, [[Coromandel]]<nowiki/>eko esklaboak areagotu egin ziren, [[Nayala probintzia|Nayaka]]<nowiki/>ko agintariek Bijapurreko jaunaren aurka egindako matxinadaren ondoren (1645). Eta Bijapurreko armadak [[Thanjavur]] llurraldea suntsitu zuenean, 150.000 pertsona baino gehiago eraman zituzten.
Tanjavuren 1659 eta 1661. urteen artean, beste esklabotza harrapaketa batzuk gertatu ziren, Bijapuritarren hainbat erasoren ondorioz. Nagapatnamen, Pulicat trafikatzaile konpainiak 8.000-10.000 esklabo erosi zituen, gehienak Zeilanera bidaliz.<ref>{{erreferentzia|izena=S|abizena=Subrahmanyam|urtea=1997|izenburua="Slaves and Tyrants: Dutch Tribulations in Seventeenth-Century Mrauk-U,"|argitaletxea=Journal of Early Modern History 1, no. 3|orrialdea=|orrialdeak=|ISBN=|hizkuntza=En}}</ref> Azkenik, Madurai eta Coromandel hegoaldeko 1673ko lehorte luzearen ondoren,[[Thanjavur]]<nowiki/>reko milaka pertsona, gehienak [[haur]]<nowiki/>rak, esklabo bezala saldu zizkieten Asiako merkatariei, Nagapattinam, [[Aceh]], [[Johor]] eta beste merkatu batzuetara eramateko.<ref>{{erreferentzia|izena=A|abizena=Toussaint|urtea=1967|izenburua=La Route des Îles: Contribution à l'Histoire Maritime des Mascareignes|argitaletxea=|orrialdea=|orrialdeak=|ISBN=|hizkuntza=Fr}}</ref>
1687ko irailean, 665 esklabo esportatu zituzten ingelesek [[Madras]]<nowiki/>eko Fort St Georgetik. Eta, 1694-96an, gerrak berriro Indiako hegoaldea suntsitu zuenean, merkatariek 3.859 esklabo esportatu zituzten Coromandeletik Zeilanera. Herbehereetako Indiako Ozeanoetako esklaboen salerosketen bolumena Atlantikoko esklaboen salerosketaren %15-30 ingurukoa izan zela kalkulatu da, [[Sahara]]<nowiki/>z gaindiko esklaboen salerosketa baino zertxobait txikiagoa. Sir Henry Bartle Frereren arabera (erregeordetzaren kontseiluan zegoen), Indian 1841. urtean gutxi gorabehera 8tik 9ra milioi esklabo zeuden. Adibidez, [[Malabar]]<nowiki/>reko biztanleen %15a esklaboak ziren. Esklabotza 1843. urtean indargabetu zen, Indiako Esklabotza Legearekin .
'''
[[Indotxina]]<nowiki/>ko mendi leinuetako jendea "etengabe ehizatzen zuten, esklabo bezala eramateko Siamesek ([[Thailandia|tailandia]]<nowiki/>rrak), Anamitarrek ([[vietnam]]<nowiki/>darrak) eta Kanbodiarrek".<ref>{{erreferentzia|izena=|abizena=|urtea=|izenburua=Slavery in Nineteenth-Century Northern Thailand. Colquhoun 1885:53|argitaletxea=Kyoto Review of South East Asia|orrialdea=|orrialdeak=pp. 4-6"|ISBN=|hizkuntza=En}}</ref> Siamesek 1876an Laosen egindako kanpaina militar baten, britainiar behatzaile militar baten esanetan "eskala handiko esklaboen ehiza saiakuntzara mugatu da dena". 1879an hartutako erroldak erakutsi zuen, malaysiako Perakeko sultanerriko biztanleen %6 esklaboak zirela.<ref>{{erreferentzia|izena=W.G|abizena=Clarence-Smith|urtea=2006|izenburua=Islam and the Abolition of Slavery|argitaletxea=Oxford University Press|orrialdea=p. 13|orrialdeak=|ISBN=978-0-19-522151-0|hizkuntza=En}}</ref> Eta 1880ko hamarkadan, Ipar [[Borneo]]<nowiki/>ko biztanleen bi heren inguru esklaboek osatzen zuten.
'''
Portugaldarrek 1543an [[Japonia]]<nowiki/>rekin harremanetan jarri ondoren, eskala handiko esklaboen merkataritza garatu zuten, eta japoniarrak erosten zituzten, hainbat mekatuetan esklabo bezala saltzeko, Portugal barne, XVI eta XVII. mendeetan zehar.<ref>{{erreferentzia|izena=Michael|abizena=Hoffman|urtea=2013|izenburua="The rarely, if ever, told story of Japanese sold as slaves by Portuguese traders"|argitaletxea=Japan Times|orrialdea=|orrialdeak=|ISBN=|hizkuntza=En}}</ref> Dokumentuak daude esklaboen salerosketa handia aipatzen dutenak, japoniar esklaboen aurkako protestekin batera. Europan bukatu zuten lehen esklaboak zirela uste da, eta portugaldarrek [[sexu]] esklabotzarako emakume japoniar asko erosi zituzten, [[Eliza (argipena)|Eliza]]<nowiki/>k 1555ean adierazi zuen bezala.<ref>{{erreferentzia|izena=Ralf, Michael|abizena=Hertel, Keevak|urtea=2017|izenburua=Early Encounters between East Asia and Europe: Telling Failures|argitaletxea=Routledge|orrialdea=|orrialdeak=|ISBN=978-1-317-14718-3|hizkuntza=En}}</ref> Japoniako esklabo emakumeak [[Amorante (argipena)|amorante]] bezala ere salduak izaten ziren Indiako ''laskar'' [[marinel]]<nowiki/>ei zein tripulazioetako kide afrikarrei. Eta baita portugaldar merkataritza itsasontzietako europar marinelei, Luis Cerqueira portugaldar [[jesuita]]<nowiki/>k 1598ko agirian aipatu zuenez.<ref>{{erreferentzia|izena=Michael|abizena=Weiner|urtea=2004|izenburua=Race, Ethnicity and Migration in Modern Japan: Imagined and imaginary minorites|argitaletxea=Taylor & Francis|orrialdea=p. 408|orrialdeak=|ISBN=978-0-415-20857-4|hizkuntza=En}}</ref> Bestalde, portugaldarrek japoniar esklaboak [[Macao]]<nowiki/>ra ere eramaten zituzten, eta bertan, portugaldarren esklabo bilakatzen ziren edo beste esklabo batzuen esklabo.<ref>{{erreferentzia|izena=Kwame Anthony, Henry Louis|abizena=Appiah, Gates|urtea=2005|izenburua=Africana: The Encyclopedia of the African and African American Experience|argitaletxea=Oxford University Press|orrialdea=p. 479|orrialdeak=|ISBN=978-0-19-517055-9|hizkuntza=En}}</ref>
350. lerroa:
Portugaldarrek [[korear]] esklaboak ere erosten zituzten Japonian, hain zuzen, Japoniak Koreako [[inbasio]] deserdinetan (1592-98) gatibu hartutako hamarnaka milaka presoetako batzuk.<ref>{{erreferentzia|izena=Robert, Ben|abizena=Gellately, Kiernan|urtea=2003|izenburua=The Specter of Genocide: Mass Murder in Historical Perspective|argitaletxea=Cambridge University Press|orrialdea=p. 277|orrialdeak=|ISBN=978-0-521-52750-7|hizkuntza=En}}</ref> Historialariek adierazi dutenez, Hideyoshi [[erregeorde]]<nowiki/>ak haserrea adierazi zuenean japoniar esklaboen merkataritzagatik, aldi berean gerrako preso korearrak esklabo bezala saltzen ari zen.<ref>{{erreferentzia|izena=Olof G|abizena=Lidin|urtea=2002|izenburua=Tanegashima – The Arrival of Europe in Japan|argitaletxea=Routledge|orrialdea=p. 170|orrialdeak=|ISBN=978-1-135-78871-1|hizkuntza=En}}</ref> Fillippo Sassettik 1578an Lisboan txinatar eta japoniar esklabo asko ikusi zituela adierazi zuen, esklabo komunitate handiak sortuz, nahiz eta gehienak beltzak ziren. Afrikako Sahara azpiko esklaboekin alderatuta, portugaldarrek "oso estiman" zituzten Txinako eta Japoniako esklaboak, beraien inteligentzia eta lanerako grina onetsiz.<ref>{{erreferentzia|izena=Amy|abizena=Stanley|urtea=2012|izenburua=Selling Women: Prostitution, Markets, and the Household in Early Modern Japan. Volume 21 of Asia: Local Studies / Global Themes|argitaletxea=University of California Press|orrialdea=|orrialdeak=|ISBN=978-0-520-95238-6|hizkuntza=En}}</ref>
Portugalgo Sebastian erregeak, beldurra zuen esklabotzak proselitismo katolikoan eragin negatiboa izango zuela eta, 1571an debekatzea agindu zuen.<ref>{{erreferentzia|izena=Nelson|abizena=Thomas|urtea=2004|izenburua="Monumenta Nipponica (Slavery in Medieval Japan)"|argitaletxea=Monumenta Nipponica|orrialdea=|orrialdeak=pp. 463–492|ISBN=JSTOR 25066328|hizkuntza=En}}</ref> Hideyoshi erregeordea lotsatuta zegoen japoniar jendea [[Kyushu]]<nowiki/>n esklabo bezala masiboki saltzen zelako, eta gutun bat idatzi zion Gaspar Coelho probintziako Jesuitari 1587ko uztailean. Bertan esaten zion debekatu egiten ziela portugeseik, tailandiarrei eta kanbodiarrei japoniarrak erostea esklabo egiteko. Eta eskatzen zion Indiaraino eramandako esklabo japoniarrak itzularazteko.<ref>{{erreferentzia|izena=Joseph Mitsuo|abizena=Kitagawa|urtea=2013|izenburua=Religion in Japanese History|argitaletxea=Columbia University Press|orrialdea=p. 144|orrialdeak=|ISBN=978-0-231-51509-2|hizkuntza=En}}</ref><ref>{{erreferentzia|izena=Donald|abizena=Calman|urtea=2013|izenburua=Nature and Origins of Japanese Imperialism|argitaletxea=Routledge|orrialdea=p. 37|orrialdeak=|ISBN=978-1-134-91843-0|hizkuntza=En}}</ref> Hideyoshik portugesei eta jesuitei leporatu zien esklaboen saleroska, eta ondorioz kristauen proselitismoa debekatu zuen.<ref>{{erreferentzia|izena=J.F|abizena=Moran|urtea=2012|izenburua=Japanese and the Jesuits|argitaletxea=Routledge|orrialdea=|orrialdeak=|ISBN=978-1-134-88112-3|hizkuntza=En}}</ref> 1595ean, Portugalek lege bat onartu zuen Txinako eta Japoniako esklaboak saltzea eta erostea debekatuz.<ref>{{erreferentzia|izena=Gopal|abizena=Kshetry|urtea=2008|izenburua=Foreigners in Japan: A Historical Perspective|argitaletxea=Xlibris Corporation|orrialdea=|orrialdeak=|ISBN=978-1-4691-0244-3|hizkuntza=En}}</ref>[[Fitxategi:Gesang School (i.e. kisaeng school).jpg|thumb|Esklaboen familietako edo leinu baxuko Kisaeng neska korearrak, goi mailako gizonezkoei entretenimendua, solasaldia eta sexu zerbitzuak eskaintzeko prestakuntza jasotzen,
[[Joseon]] dinastiaren garaian, esklaboak (''nobi'') biztanleriaren herena izan zitezkeen, baina orokorrean esklaboak [[Korea]]<nowiki/>ko biztanleria osoaren %10 inguru osatzen zuten.<ref name=":16" /> Nobi sistemak behera egin zuen XVIII. mendean.<ref>{{erreferentzia|izena=Gwyn|abizena=Campbell|urtea=2004|izenburua=Structure of Slavery in Indian Ocean Africa and Asia|argitaletxea=Routledge|orrialdea=p. 157|orrialdeak=|ISBN=978-1-135-75917-9|hizkuntza=En}}</ref> Joseon dinastia sortu zenetik kritika gogorrak izan ziren pentsalari ospetsuen artean, esklabotza mota horren inguruan.<ref>{{erreferentzia|izena=Youngmin, Michael J|abizena=Kim, Pettid|urtea=2011|izenburua=Women and Confucianism in Choson Korea: New Perspectives|argitaletxea=SUNY Press|orrialdea=|orrialdeak=pp. 140–41|ISBN=978-1-4384-3777-4|hizkuntza=En}}</ref> Yeongjo erregeak pixkanaka emantzipatzeko politika ezarri zuen 1775. urtean,<ref name=":17" /> eta berak eta bere ondorengo Jeongjo erregeak proposamen eta garapen ugari egin zituzten nobien gaineko [[zama]] gutxitzeko, 1801ean gehiengoaren [[Emantzipazio (argipena)|emantzipazioa]] ekarri arte. Gainera, biztanleriaren hazkundeagatik, esklabo ugarik ihes egin zutelako, eta [[nekazaritza]]<nowiki/>ren komertzializazioak nekazari klase independente txikien gorakada ekarri zuelako, 1858rako nobi kopurua biztanleria osoaren % 1,5era gutxitu zen.<ref>{{erreferentzia|izena=Rae Kim|abizena=Bok|urtea=2004|izenburua="Nobi: A Korean System of Slavery". In Gwyn Campbell (ed.). Structure of Slavery in Indian Ocean Africa and Asia|argitaletxea=Routledge|orrialdea=|orrialdeak=pp. 162–63|ISBN=978-1-135-75917-9|hizkuntza=En}}</ref> Nobi sistema [[Hereditario (argipena)|hereditario]]<nowiki/>a, ofizialki 1886-87an abolitu zen. Hala ere, esklabotza ez zen erabat desagertu Korean 1930 arte, [[Japoniar Inperioa|Japoniar Inperio]]<nowiki/>aren garaian abian egon zelako.<ref>{{erreferentzia|izena=|abizena=|urtea=2004|izenburua=Korean History: Discovery of Its Characteristics and Developments|argitaletxea=Hollym|orrialdea=p. 14|orrialdeak=|ISBN=978-1-56591-177-2|hizkuntza=En}}</ref>
[[Bigarren Mundu Gerra]]<nowiki/>ren aurretik, Japoniako inperioak Korea okupatu zuenean, korear asko lan behartuetan erabili zituzten, esklabotzarekin alderatu zitezkeen baldintzetan. Horien barnean, Japoniako [[Armada]] Inperialak, gerraren aurretik eta ondoren, sexu esklabotzara behartutako emakumeak zituen, "[[konfort]] emakumeak" bezala ezagutzen zirenak.<ref>{{erreferentzia|izena=Helen|abizena=Tierney|urtea=1999|izenburua=Women's Studies Encyclopedia|argitaletxea=Greenwood Publishing Group|orrialdea=p. 277|orrialdeak=|ISBN=978-0-313-31071-3|hizkuntza=En}}</ref>
'''Ozeania'''
[[Australia]]<nowiki/>n, ondasun esklabotza ez zen inoiz inplementatu eta ondorioz esklabotza ez zen legez zigortu. Baina lau motatako behartutako langileak egon ziren, esklabotzat har zitezkeenak: kondenatuak,Txinako eta Indiako ''kooli'' langileak, australiar aborigen indigenak, eta Pazifikoko uharteetako ''kanaka'' langileak.
[[Fitxategi:Chinese coolies.jpg|thumb|Txinatar ''kooli'' langileak.]]
- ''Kondenatuak'': [[Britainia Handia]]<nowiki/>k kondenatuak [[Ameriketako Estatu Batuak|Amerike]]<nowiki/>tako kolonietara bidaltzen zituen atzerriratuta, baina AEBko iraultza amaitu zenean, destino alternatibo bat behar zen, eta Australia aukeratu zuen zigor [[Kolonia (argipena)|kolonia]] gune bezala.<ref>{{erreferentzia|izena=Laura|abizena=Del Col|urtea=1988|izenburua="The Life of the Industrial Worker in Ninteenth-Century [sic] England"|argitaletxea=The Victorian Web|orrialdea=|orrialdeak=|ISBN=|hizkuntza=En}}</ref> 1787an, lehenengo hamaika kondenatu bidali zituzten, eta ondoren [[Sydney]] hiria sortu zen, kontinenteko lehen finkapen europarra. 1788 eta 1868 artean, 162.000 kondenatu inguru Britainia Handitik eta [[Irlanda]]<nowiki/>tik Australiako hainbat zigor kolonia penaletara eraman zituzten. Kondenatu asko esklabo bezala tratatu zituzten.<ref>{{erreferentzia|izena=Simon|abizena=Barnard|urtea=2016|izenburua=Convict Tattoos: Marked Men and Women of Australia, famous convicts seem to thank Miss Zoe Nguyen for their fame|argitaletxea=Text Publishing, Melbourne|orrialdea=|orrialdeak=|ISBN=9781925410235|hizkuntza=En}}</ref> Hasieran "esleitutako zerbitzu" sistemaren menpe jarri zituzten, herritar pribatuei errentamenduan utziaz. Baina, erabateko kontrolpean egoten ziren, eta askotan [[kate]] gangetan lan egitera behartuta. Lur jabe aberatsek lan iturri merke horri uko ez egiteagatik, kondenatuak Australiara bidaltzen jarraitu zuten denbora luzez, 1850. hamarkadara arte.<ref>{{erreferentzia|izena=|abizena=|urtea=2015|izenburua="Convicts and the British colonies in Australia"|argitaletxea=Government of Australia|orrialdea=|orrialdeak=|ISBN=En|hizkuntza=}}</ref>
[[Fitxategi:Seizure of blackbirder Daphne.jpg|thumb|HMS Rosario armadako itsasontziak trafikatzaileen Daphne harrapatu zuen, esklabo beltzak askatuz, 1869an.]]
- ''Kooli langileak'': 1830eko hamarkadan kondenatuen etorrera jaitsi zenean, koloniek lan modu merkea ordezkatu behar zuten. 1837an, irtenbidea [[India]]<nowiki/>ko eta [[Txinako Herri Errepublika|Txina]]<nowiki/>ko kooli langileak inportatzea zela erabaki zuten. Kontratuek 5 edo 6 urteko iraupenekoak ziren, bertan janaria, arropak, soldata eta aterpea sartzen zirela.<ref>{{erreferentzia|izena=Tony|abizena=Ohlsson|urtea=2019|izenburua="The origins of a white Australia"|argitaletxea=The free library. Journal of the Royal Australian Historical Society|orrialdea=|orrialdeak=|ISBN=|hizkuntza=En}}</ref> Kontratua ez betetzearen aurka protesta egin zutenak [[espetxe]]<nowiki/>an sartu zituzten sarritan, eta askok ihes egin zuten.<ref>{{erreferentzia|izena=W.L|abizena=Distant|urtea=1874|izenburua="Eastern Coolie Labour"|argitaletxea=The Journal of the Anthropological Institute of Great Britain and Ireland. 3|orrialdea=p. 145|orrialdeak=|ISBN=doi:10.2307/2841301. JSTOR 2841301|hizkuntza=En}}</ref> Bestalde, kooliak denetik jasaten zituzten, hala nola, erasoak, esklabotza eta bahiketa. Asko hil egin ziren erasoengatik. Halaber, Txinatik eta Indiatik egindako bidaia luzetan gaixotu edo hil egiten ziren, itsasontzietan ez zutelako ontzirik, oherik, komunik edo osasun baliabiderik.<ref>{{erreferentzia|izena=|abizena=|urtea=2019|izenburua="CHINESE IMMIGRATION". Empire (2, 344). New South Wales, Australia. 10 July 1858|argitaletxea=National Library of Australia|orrialdea=p. 4|orrialdeak=|ISBN=|hizkuntza=En}}</ref>
- ''Aborigen indigenen esklabo lana'': Australiako kolonizazioaren hastapenetatik eta 1960ko hamarkadara arte, [[aborigen]]<nowiki/>ak ordaindu gabeko eskulangile bezala erabili zituzten hainbat sektoretan, hala nola plantazioetan, arrantzan, [[perla]]<nowiki/>k biltzen, seboa egiten, [[Marsupialia|marsupial]]<nowiki/>ak ehizatzen, eta prostituzioan.<ref>{{erreferentzia|izena=Henry|abizena=Reynolds|urtea=2006|izenburua=The other side of the frontier: Aboriginal resistance to the European invasion of Australia|argitaletxea=University of New South Wales Press|orrialdea=|orrialdeak=|ISBN=978-0-86840-892-7|hizkuntza=En}}</ref> Sarri, etxeko zerbitzari bezala ere hartzen zituzten. Lan horien [[truke]], indigenei [[opari]] merkeak ematen zitzaizkien, hala nola tabakoa, rona, jantziak, irina eta erraiak. Ume eta nerabe aborigenen merkataritza ere askotan ematen zen.<ref>{{erreferentzia|izena=Timothy|abizena=Bottoms|urtea=2013|izenburua=The conspiracy of silence: Queensland's frontier killing-times|argitaletxea=Allen & Unwin|orrialdea=|orrialdeak=|ISBN=978-1-74331-382-4|hizkuntza=En}}</ref> Zigor espedizioen ondoren, maiz haurrak bahitu eta aborigenen kanpalekuetatik eramaten zituzten, kolonizatzaileek beraien zerbitzari pertsonal edo langile bezala erabiltzeko. Halaber, australiar indigenak, [[Malaysia]]<nowiki/>rrak, [[Timor]]<nowiki/>ekoak eta [[Mikronesia]]<nowiki/>rrak bahitu eta esklabo bezala saltzen zituzten ipar mendebaldeko plantazioetan.<ref>{{erreferentzia|izena=Mary|abizena=Durack|urtea=1983|izenburua=Sons in the saddle, Constable|argitaletxea=Australia. Hutchinson|orrialdea=|orrialdeak=|ISBN=978-0-09-148420-0|hizkuntza=En}}</ref>
- ''Pazifikoko uharteetako kanaka langileak'': Kanakak (''Txori beltzak'') engainuaren edo bahiketaren bidez bere jaioterritik urrun zegoen Australiara eramandako langile beltzak ziren. Ordaindu gabe edo gaizki ordainduta egiten zuten lan, estimatuenak nerabe gizonezkoak izanik.<ref>{{erreferentzia|izena=|abizena=|urtea=2019|izenburua="EXPORTS". Sydney Chronicle. 4 (370). New South Wales, Australia. 21 April 1847|argitaletxea=National Library of Australia|orrialdea=p. 2|orrialdeak=|ISBN=|hizkuntza=En}}</ref> XIX eta XX. mendeetan, [[Ozeano Barea|Ozeano Bare]]<nowiki/>ko uharte ugaritan hartutako biztanleak ziren, hala nola, [[Salomon Uharteak|Salomon uharte]]<nowiki/>ak, [[Vanuatu]], [[Niue]], [[Pazko uhartea|Pazko uhartea,]] [[Gilbert Uharteak|Gilbert uhartea]]<nowiki/>k, [[Tuvalu]] eta [[Bismarck uhartedia]]<nowiki/>tik.<ref>{{erreferentzia|izena=Rober|abizena=Towns|urtea=1863|izenburua=South Sea Island immigration for cotton culture : a letter to the Hon. the Colonial Secretary of Queensland|argitaletxea=|orrialdea=|orrialdeak=|ISBN=|hizkuntza=En}}</ref> Txori beltzen trafikoa bereziki XIX. mendean eman zen, eta zenbait kasutan trafikatzaileek (ikaragarrizko irabaziak lortzen zituztenal) herri osoak eramaten zituzten ontzi barrura, merkataritzako edo erlijioko zerbitzu bat zela esanda, ondoren ohartarazi gabe itsasoratzeko. Behin Australian, asko plantazioetan hil ziren, lan gogorra zela eta. Kalkulatzen da guztira 55.000tik 62.500era izan zirela Australiara eramandakoak.<ref>{{erreferentzia|izena=Tracey, Meredith, Susanna|abizena=Flanagan, Wilkie, Iuliano|urtea=|izenburua="Australian South Sea Islanders: A Century of Race Discrimination under Australian Law"|argitaletxea=Australian Human Rights Commission|orrialdea=|orrialdeak=|ISBN=|hizkuntza=En}}</ref>
[[Zeelanda Berria]]<nowiki/>n bestalde, esklaboek onetsitako eginkizun soziala zuten Maori tradizionaleko gizartean.<ref>{{erreferentzia|izena=Martin A|abizena=Klein|urtea=2014|izenburua="Maori". Historical Dictionary of Slavery and Abolition. Historical Dictionaries of Religions, Philosophies, and Movements Series (2 ed.)|argitaletxea=Lanham, Maryland: Rowman & Littlefield|orrialdea=p. 253|orrialdeak=|ISBN=9780810875289|hizkuntza=En}}</ref>
[[Fitxategi:360Niklas Stör Entführung in die Sklaverei.jpg|thumb|Otomandarrek Europako gerretatik gatibu asko eraman zituzten esklabotzarako.]]
'''Otomandar Inperioa eta Itsaso Beltza'''
[[Konstantinopla]]<nowiki/>n, biztanleriaren bostena inguru esklaboek osatzen zuten, eta XV. eta ondorengo mendeetan esklaboen salerosketaren gune garrantzitsua izan zen. Esklaboek [[Tartaro (herria)|Tartaro]]<nowiki/>en erasoen bidez lortzen zituzten, bereziki herrixka [[eslaviar]]<nowiki/>retan. Baina baita konkisten eta matxinaden bidez. Hauen ondoren, matxinatutako biztanleria osoa esklabo bihurtzen zuten, eta Inperio guztian sakabanatuta saldu, etorkizuneko matxinaden arriskua murriztuz. [[Otomandar]]<nowiki/>rek, merkatariei Europako eta Afrikako esklaboak ere erosten zizkieten.<ref>{{erreferentzia|izena=W.G|abizena=Clarence-Smith|urtea=2006|izenburua=Islam and the Abolition of Slavery|argitaletxea=Oxford University Press|orrialdea=p. 13|orrialdeak=|ISBN=978-0-19-522151-0|hizkuntza=En}}</ref> 1800 eta 1909. urteen artean, Otomandar Inperiora 200.000 esklabo inguru, batez ere [[Zirkasiarrak|zirkasiar]]<nowiki/>rak, inportatu zirela kalkulatzen da. Bestalde, oraindik 1908an, emakume esklaboak salduak izan ziren Inperioan.<ref>{{erreferentzia|izena=Mikhail|abizena=Kizilov|urtea=2007|izenburua="Slave Trade in the Early Modern Crimea From the Perspective of Christian, Muslim, and Jewish Sources"|argitaletxea=Journal of Early Modern History. 11 (1)|orrialdea=|orrialdeak=pp. 1–31|ISBN=10.1163/157006507780385125.|hizkuntza=En}}</ref><ref>{{erreferentzia|izena=|abizena=|urtea=2009|izenburua="Sexual slavery – the harem"|argitaletxea=BBC – Religion & Ethics|orrialdea=|orrialdeak=|ISBN=|hizkuntza=En}}</ref>
XVIII. mendearen amaierara arte, [[Krimeako Errepublika|Krimea]]<nowiki/>ko Khanatek ([[Tartaria]]<nowiki/>ko estatu musulman bat) esklaboen salerosketa izugarria mantendu zuen Otomandar Inperioarekin eta [[Ekialde Hurbila]]<nowiki/>rekin. Esklaboak [[Errusia]] hegoaldean, [[Polonia]]-[[Lituania]], [[Moldavia]], [[Wallachia]] eta [[Zirkasia]]<nowiki/>n harrapatzen zituzten zaldunek, Krimeako [[Kaffa]] portuan saltzeko.<ref>{{erreferentzia|izena=Orest|abizena=Subtelny|urtea=2000|izenburua=Ukraine: A History|argitaletxea=University of Toronto Press|orrialdea=|orrialdeak=pp. 106–|ISBN=978-0-8020-8390-6|hizkuntza=En}}</ref> Bi milioi inguru [[kristau]] esklabo esportatu zituzten, Errusiako Inperioak 1783an Khanatea suntsitu zuen arte.<ref>{{erreferentzia|izena=Darjusz|abizena=Kołodziejczyk|urtea=2007|izenburua="Slaves, Money Lenders, and Prisoner Guards:The Jews and the Trade in Slaves and Captivesin the Crimean Khanate"|argitaletxea=The Journal of Jewish Studies: 2|orrialdea=|orrialdeak=|ISBN=|hizkuntza=En}}</ref>
Errusiako eta persiar esklaboen merkatua Asiako Erdialdeko [[Khiva]]<nowiki/>n zegoen. 1840ko hamarkadaren hasieran, [[Uzbekistan]]<nowiki/>go [[Bukhara]] eta Khiva estatuen artean, 900.000 esklabo inguru biltzen zituzten.<ref>{{erreferentzia|izena=Darrel P|abizena=Kaiser|urtea=2006|izenburua=Origin & Ancestors Families Karle & Kaiser Of the German-Russian Volga Colonies|argitaletxea=Darrel P. Kaiser|orrialdea=|orrialdeak=|ISBN=978-1-4116-9894-9|hizkuntza=En}}</ref>
=== XX. mendea ===
| |||