XVII. mendea: berrikuspenen arteko aldeak
Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
No edit summary Etiketa: 2017 wikitestu editorearekin |
No edit summary Etiketa: 2017 wikitestu editorearekin |
||
1. lerroa:
{{lanean}}
{{HezkuntzaPrograma|Geografia eta Historia}}
{{mendea|
6 ⟶ 7 lerroa:
urte_hasiera=16
}}
'''XVII. mendea''' [[1601]]
Kontinente guztien arteko konexioa, XVI. mendean hasi zena, merkataritza sare global bat barne, areagotu egin zen mende honetan. Holandarrak potentzia komertzial global bat bezala agertu ziren eta iberiar inperioak bultzatu zituzten. Frantzia eta, gero eta gehiago, Ingalaterra ere munduko merkataritzan sartu ziren. Europarren eragina mundu mailan mugatua izaten jarraitu zuen, Txina eta India munduko ekonomiarik handienak baitziren eta Otomandar Inperioak bere posizio indartsuari eusten zion. Beraz, munduko merkataritzaren ezaugarria munduko eskualdeen arteko oreka moderno goiztiarra izan zen.
Izotz Aro Txikiaren goreneko baldintza klimatikoek uztak galtzea ekarri zuten, ondoren goseteak eta epidemiak etorri zirelarik. Galera handiak izan zituzten gerra ugari ere gertatu zirenez, garaikide askok, baita ondorengo historialariek ere, XVII. mendea krisi mendea izan zela uste izan zuten. Hala ere, krisi fenomenoen intentsitatea asko aldatzen zen eskualde batetik bestera eta denboran zehar. Botere politikoaren gatazkak antagonismo konfesional eta erlijiosoek gogor kargatzen zituzten, eta are gehiago areagotu zituzten. Horietatik, Hogeita Hamar Urteko Gerra, Erdialdeko Europako zati handiak suntsitu zituena eta biztanleria nabarmen murriztu zuena, gatazkarik bortitzenetako bat izan zen. Barne gatazka politikoak, askotan muga konfesionaletan zehar, biktima ugari izan ziren Ingalaterran, Polonian eta Frantzian. Inperio askotan, erregeek, botere politikoa gero eta gehiago zentralizatu eta burokratizatu nahi zutenak, estamentuen aurka borrokatu zuten. Borroka honek oso emaitza ezberdinak izan zituen eskualde ezberdinetan. Frantzia Europako absolutismo eredu bihurtu zen bitartean, Ingalaterran parlamentuak botere handia lortu zuen erregeengan.
Viena konkistatzeko bere ahaleginean porrot egin ondoren, Otomandar Inperioa gero eta gehiago ahuldu zen, Austriako Habsburgotarrak Balkanetan hedatzen hasi ziren bitartean, bere inperioa etnia anitzeko estatu bihurtu zen. Errusiak eta Indiako Mogol Inperioak euren inperioen hedapena jarraitu zuten aurreko mendean hasitako euroasiar inperioetan. Txinak ere bere hedapen prozesua hasi zuen, aurretik Mantxuriako Qing dinastiak boterea hartu zuenean asaldatze prozesu bat izan ondoren, gerraren biktima ugari eta gainbehera ekonomikoa eragin zituena. Aldez aurretik bateratutako Japonia lurraldekako status quo-ra mugatu zen, eta neurri handi batean atzerriarekiko harremanak murriztu zituen.
Karibeko eta Latinoamerikako landaketen eskulanaren eskaria gero eta esklabo afrikar gehiagok bete zuten. Holandarrek euren inperio koloniala hedatu zutenean, bereziki Asiako hego-ekialdean, Ingalaterra eta Frantzia Ipar Amerika kolonizatzen hasi ziren.
== Kanpo estekak ==
| |||