Vittorio Emanuele II galeria: berrikuspenen arteko aldeak
Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
10. lerroa:
Duomo eta Scala enparantzak bat egiteko ideia 1839koa da: Carlo Cattaneo intelektualak bota zuen, katedralaren aurrean zegoen espazioak (txikia, irregularra, kale estu eta bihurriz osatua) Duomoa gutxiesten zuelakoan. Eraikina Vittorio Emanuele II erregeari eskaini nahi izan zitzaion, batetik Austriarengandik independentziarekiko poza adierazteko, eta bestetik obran egin behar izango ziren desjabetze-baimenak errazago eskuratzeko. Halere, lehen proiektuek ez zuten pasabide estalirik ikusten, baizik eta arkupedun kale bat. Proiektu asko aurkeztu ziren, eta aukeratu ziren 176ak Brerako Pinakotekan ikusgai izan ziren, eta Giuseppe Mengoni-renak irabazi zuen.<ref>{{Erreferentzia|abizena=Gioeni, Laura, 1966-|izenburua=L'affaire Mengoni : la Piazza Duomo e la Galleria Vittorio Emanuele di Milano : i concorsi, la realizzazione, i restauri|argitaletxea=Guerini|data=1995|url=https://www.worldcat.org/oclc/34691567|edizioa=1. ed|isbn=88-7802-557-7|pmc=34691567|sartze-data=2020-06-06}}</ref>
Galeria 1865-1877 artean eraiki zen, [[Londres]]<nowiki/>ko [[Burlington Arcade]] (1819) eta [[Paris]]<nowiki/>ko Galerie Vivienne (1826) galerien ereduari jarraituz; [[Vittorio Emanuele III.a|Vittorio Emanuele II]] [[Italia]] bateratuaren lehen erregearen agintaldian alegia.
Ireki zenean, garaiko teknologia modernoena erabili zen: gas argiztapena, esate baterako. Oktogonoko lanparak sistema automatiko baten bidez iziotu eta igotzen ziren, eta prozedura ikustea publikoarentzat ia erritual bat bihurtu zen. Erritual hori argiztapen elektrikoarekin batera amaitu zen: 1880ean Gnocchi kafetegian instalatu zen (gaurko Savini), eta 1883an galeria osoan.<ref name=":0" />
16. lerroa:
Garai berean beirateko beste galeria komertzial handiak ere egin ziren, hala nola Saint-Hubert Erret Galeriak [[Brusela]]<nowiki/>n (1847koa), [[San Petersburgo]]<nowiki/>ko "''Passage''"a (''Пассаж'', 1848koa), [[Napoli]]<nowiki/>ko [[Hunberto I.a Italiakoa|Umberto I]] galeria (1890koa) edo [[Budapest]]<nowiki/>eko galeria.
[[XX. mendea|XX. mende]] hasieran "Artisten Galeria" bezala ezagutzen zen, Scala inguruan mugitzen ziren musikarien aisialdi lekua zenez; [[euskaldun]]<nowiki/>ak barne (adibidez [[Antonio Paoli]] edo [[Isidoro Fagoaga]]); garai horretan [[Karl Baedeker|Baedeker]] bidai-gidetan "Vittorio Emanuele II galeria" izenarekin aipatzen hasi zen.<ref>{{Erreferentzia|abizena=Fagoaga, Isidoro de.|izenburua=Retablo vasco : Huarte, Ravel, Paoli, Gayarre, Eslava|argitaletxea=Editorial La Gran Enciclopedia Vasca|data=1975|url=https://www.worldcat.org/oclc/2332617|isbn=84-248-0194-6|pmc=2332617|sartze-data=2020-06-06}}</ref> Inauguraziotik gutxira galeriak ''Il salotto di Milano'' (Milango saloia) ezizena irabazi zuen, hiriko burgesiak hango dendetan eta saltokietan biltzeko zaletasuna hartu zuelako.<ref name=":0" />
[Fitxategi:Milano,_Galleria_Vittorio_Emanuele_II_(bombardata)_01.jpg|thumb| ]]
Historian zehar, galeria Milaneko bizitza politiko eta sozialaren nondik norakoen lekuko izan da: 1867an, gazte talde batek [[Giuseppe Garibaldi]]<nowiki/>ren atxiloketaren aurka protestatu zuen, eta bertan poliziarekin istiluak izan zituen.<ref name=":1">{{Erreferentzia|izena=Francesco|abizena=Ogliari|izenburua=Milano e la sua galleria : storia, storie e curiosità del "salotto di Milano" / di Francesco, Giacomo e Rachele Ogliari|hizkuntza=ITALIANO|data=2020-06-01|url=https://opac.sbn.it/bid/LO11309727|aldizkaria=opac.sbn.it|sartze-data=2020-06-06}}</ref> Horrelakoetan kristal asko hautsi ohi ziren; halere [[Bigarren Mundu Gerra]]<nowiki/>ra arteko triskantzarik handiena 1874ko udako [[txingor]] ekaitz batek ekarri zuen. 1890ko [[Maiatzaren Lehen|maiatzaren 1]]<nowiki/>ean ere langileen eta poliziaren arteko liskar handia izan zen; eta 1898ko maiatzeko "Milaneko mutinean" ere bai, non poliziak eta armadak, lan baldintzen eta ogiaren prezioaren kontura protestan ari ziren langileei [[kanoi]]<nowiki/>kadaka erantzun zieten.<ref name=":0" /> [[Lehen Mundu Gerra]]<nowiki/>n, galerian mugimendu politiko handia izan zen, interbentzionisten eta neutralisten arteko talkarekin; eta gerra ostean manifestazioen lekua ere bai, [[faszismo]]<nowiki/>aren sorreran. Bigarren Mundu Gerran, Italiaren parte hartzearekin, aliatuen bonbardaketek kalte handiak eragin zituzten.<ref name=":1" />
== Ezaugarriak ==
24 ⟶ 26 lerroa:
== Dendak, jatetxeak eta hotelak ==
[[Fitxategi:Brogi,_Giacomo_(1822-1881)_-_n._4608_-_Milano_-_Ottagono_della_Galleria_Vittorio_Emanuele_ca._1880.jpg|thumb| Galeria 1880an. ]]XX. mende hasieran, galeriak lau solairu zituen; eta haietan luxuzko dendak (''[[Joskintza|haute couture]]'', [[Bitxigintza|bitxiak]], [[Liburu-denda|liburuak]], [[arte galeria]]<nowiki/>k...), ostalari guneak ([[jatetxe]]<nowiki/>ak, [[kafetegi]]<nowiki/>ak, [[taberna]]<nowiki/>k...) eta hotel bat zeuden (Town House Galleria, hiriko garestiena). Galerian hiriko [[saltoki]] zaharrenak daude, hala nola Campari kafetegia,<ref>{{Erreferentzia|izenburua=CAMPARINO IN GALLERIA|hizkuntza=it|url=https://www.camparino.com/it|aldizkaria=Camparino|sartze-data=2020-06-06}}</ref> Savini jatetxe sofistikatua<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Savini Caffe {{!}} Savini Ristorante|hizkuntza=it-IT|url=https://www.savinimilano.it/savini-caffe/|sartze-data=2020-06-06}}</ref> edo Biffi kafetegia, 1867an Paolo Biffi erret [[gozogile]]<nowiki/>ak sortua.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Galleria Vittorio Emanuele II, Milán|hizkuntza=es|data=2017-10-22|url=https://www.alacartaparados.es/galleria-vittorio-emanuele-ii-milan/|aldizkaria=A la carta para dos|sartze-data=2020-06-06}}</ref> Bernasconi [[zilar]]-denda edo Zucca taberna [[Art Nouveau|modernista]] .▼
▲XX. mende hasieran, galeriak lau solairu zituen; eta haietan luxuzko dendak (''[[Joskintza|haute couture]]'', [[Bitxigintza|bitxiak]], [[Liburu-denda|liburuak]], [[arte galeria]]<nowiki/>k...), ostalari guneak ([[jatetxe]]<nowiki/>ak, [[kafetegi]]<nowiki/>ak, [[taberna]]<nowiki/>k...) eta hotel bat zeuden (Town House Galleria, hiriko garestiena). Galerian hiriko [[saltoki]] zaharrenak daude, hala nola Campari kafetegia,<ref>{{Erreferentzia|izenburua=CAMPARINO IN GALLERIA|hizkuntza=it|url=https://www.camparino.com/it|aldizkaria=Camparino|sartze-data=2020-06-06}}</ref> Savini jatetxe sofistikatua<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Savini Caffe {{!}} Savini Ristorante|hizkuntza=it-IT|url=https://www.savinimilano.it/savini-caffe/|sartze-data=2020-06-06}}</ref> edo Biffi kafetegia, 1867an Paolo Biffi erret [[gozogile]]<nowiki/>ak sortua.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Galleria Vittorio Emanuele II, Milán|hizkuntza=es|data=2017-10-22|url=https://www.alacartaparados.es/galleria-vittorio-emanuele-ii-milan/|aldizkaria=A la carta para dos|sartze-data=2020-06-06}}</ref> Bernasconi [[zilar]]-denda edo Zucca taberna [[Art Nouveau|modernista]] .
Badira beste era bateko kate famatuak ere (Prada, [[Massimo Dutti]], [[Gucci]], Armani), baita ''[[fast food]]'' erako jatetxeak ere (Autogrill).
| |||