Wikipedia

Gaztelania: berrikuspenen arteko aldeak

Nabigazio historia interaktiboa
← Aurreko ezberdintasunaHurrengo ezberdintasuna →
Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
IkusizkoaWikitestua
t Autoritate kontrola jartzea
No edit summary
1. lerroa:
{{Wikipedia1000}}
{{HezkuntzaPrograma|Hizkuntzak}}
{{Hizkuntza infotaula automatikoa
|izena = Gaztelania, espainiera
| familiaren kolorea = Indoeuroparra
| maparen testua =
{{legend|#000080|Gaztelania hizkuntza ofizialtzat duten herrialdeak.}}
{{legend|#0000ff|[[Ameriketako Estatu Batuak|Estatu Batuetako]] estatuotan, biztanleriaren %25 edo gehiago gaztelaniazko hiztunak dira.}}
{{legend|#0080ff|[[Ameriketako Estatu Batuak|Estatu Batuetako]] estatuotan, biztanleriaren % 10-20 artean gaztelaniazko hiztunak dira.}}
{{legend|#78c0ff|[[Ameriketako Estatu Batuak|Estatu Batuetako]] estatuotan, biztanleriaren % 5-9,9 artean gaztelaniazko hiztunak dira.}}
| estatuak = [[Argentina]], [[Bolivia]], [[Txile]], [[Kolonbia]], [[Costa Rica]], [[Kuba]], [[Dominikar Errepublika]], [[Ekuador]], [[Ekuatore Ginea]], [[Espainia]], [[Guatemala]], [[Honduras]], [[Mexiko]], [[Nikaragua]], [[Panama]], [[Paraguai]], [[Peru]], [[Puerto Rico]], [[El Salvador]], [[Uruguai]], [[Venezuela]] <small>talde esanguratsuak non: [[Andorra]], [[Aruba]], [[Belize]], [[Brasil]], [[Kanada]], [[Gibraltar]], [[Israel]], [[Maroko]], [[Holandarren Antillak|Holandar Antillak]], [[Trinidad eta Tobago]], [[Ameriketako Estatu Batuak]], [[Filipinak]]
| eskualdea = [[Europa]]ko gune batzuk, [[Erdialdeko Amerika]]ko eta [[Hego Amerika]]ko gehiengoa, [[Ipar Amerika]]ko gune batzuk eta [[Karibe (argipena)|Karibea]]; halaber, etorkinen taldeek hitz egiten dute, kontinente guztietan
| hiztunak = 407 milioi, [[lehen hizkuntza]]tzat;<ref name=Parkvall2010>Mikael Parkvall, «Världens 100 största språk 2010» (munduko 100 hizkuntza handienak, 2010ean), in ''Nationalencyklopedin''.</ref> beste 90 milioi, bigarren hizkuntzatzat
| rankina = 2
| nazioa = [[Argentina]], [[Bolivia]], [[Txile]], [[Kolonbia]], [[Costa Rica]], [[Kuba]], [[Dominikar Errepublika]], [[Ekuador]], [[Mendebaldeko Sahara]], [[Ekuatore Ginea]], [[Espainia]], [[Guatemala]], [[Honduras]], [[Mexiko]], [[Mexiko Berria]] ([[Ameriketako Estatu Batuak|AEB]]), [[Nikaragua]], [[Panama]], [[Paraguai]], [[Peru]], [[Puerto Rico]], [[El Salvador]], [[Uruguai]], [[Venezuela]]
}}
'''Gaztelania''' edo '''espainiera'''<ref name="Euskaltzaindia">{{erreferentzia|url=https://www.euskaltzaindia.eus/dok/arauak/Araua_0038.pdf|egilea=[[Euskaltzaindia]]|izenburua=38. araua: Munduko estatu-izenak, herritarren izenak, hizkuntza ofizialak eta hiriburuak}}. [[Euskaltzaindia]]k [[Hiztegi Batua]]n izen biak onartzen ditu. [[Sinonimo]]ak dira. '''Gaztelera''' hitza onartu arren, '''gaztelania''' hobesten du.</ref> ({{lang|es|''castellano, español''}}) [[hizkuntza erromantzeak|hizkuntza erromantzeetariko]] bat da, iberiar taldekoa. Erdi Aroko [[Gaztelako Erresuma]]n sortu zen, [[latin]] arruntak bertako hizkuntzekin izandako ukipen-egoeraren ondorioz. Horrela bada, [[euskara]]ren hainbat ezaugarri fonetiko bereganatu ditu (bost bokaleko sistema, hasierako ''f''-a galtzea...).
 
<br />
[[Mundu]]an 407 milioi pertsonak [[lehen hizkuntza]] dute.<ref name=Parkvall2010/> [[Espainia]]n eta [[Hispanoamerika]]ko ia estatu guztietan ofiziala da. Ama hizkuntza moduan, munduko [[bigarren hizkuntza]] erabiliena da, [[txinera]]ren atzetik. Bigarren hizkuntzatzat dutenak ere kontuan hartuta (guztira, 600 milioi pertsona), munduko laugarrena da, [[txinera]], [[ingeles]]a eta [[hindi]]aren ondoren. [[Frantses]]arekin batera, [[Euskal Herri]]ko bi [[erdara]] nagusietako bat da.
 
== Historia ==
[[Fitxategi:Linguistic map Southwestern Europe-en.gif|thumb|ezkerrera|Europako hego-mendebaldeko hizkuntzen garapena, tartean gaztelaniarena, erakusten duen mapa kronologikoa.]]
[[Antzinako gaztelania]] [[Erdi Aroa]]n [[Kantabria]] aldeko [[latin]]aren aldaera izan zen. Beste hizkuntza batuen eragina jaso zuen, batik bat [[arabiera]]rena, baina baita [[bisigodo]]en [[germaniar hizkuntza]]rena eta aurreko iberiar sustraiarena ere. [[Euskara]]k ere eragina izan omen zuen, fonologian batik bat (bost bokal izatea, ''b'' eta ''v'' kontsonanteen arteko nahasketa, hasierako ''f''-aren galera...), baina hori finkatzeke dago.
 
En espanol de basque?
[[Errekonkista]]ren garaian, [[Iberiar penintsula]]n zehar zabaldu zen [[Gaztelako Erresuma]] bera hedatu ahala. [[Kontsonante]]en birdoitze baten ondoren, egungo egitura sortu zuen.<ref>{{erreferentzia|abizena= Cano |izena= Rafael |izenburua= Historia de la lengua española|lekua= Bartzelona |argitaletxea= Ariel Lingüística |urtea= 2005|hizkuntza= es}}</ref> [[XVI. mendea|XVI. mendetik]] aurrera, [[Espainiar Inperioa]] [[Amerika|Ameriketara]] eta [[Asia]]ra hedatzean, gaztelania ere zabaldu zen. Hastapenean tokian tokiko hizkuntzak errespetatu baziren ere, [[XVIII. mendea|XVIII. mendetik]] aurrera gaztelaniaren erabilera inposatuz joan zen. [[XIX. mendea]]n, Ameriketako herrialdeek independentzia lortu zutenean, elite berriek gaztelania areago zabaldu zuten, herrialde bakoitzean nazio batasuna indartzearren.
 
Lehen gramatika [[1492]]koa da, [[Antonio de Nebrija]]k idatzia, [[Europa]]ko hizkuntza moderno baterako aurrenekoa. Hizkuntzaren Errege Akademia [[1713]]an sortu zen, "gaztelaniaren hitzak eta esapideak erarik zuzenenean, dotoreenean eta garbienean finkatzeko".
 
Egungo egoerari dagokionez, gaztelania 21 herrialdetan ofiziala da, hiru kontinentetan (Europan: [[Espainia]]; [[Afrika]]n: [[Ekuatore Ginea]]; eta gainerakoak, Amerikan). Mundu osoan, 407 milioi lagunek dute [[lehen hizkuntza]]tzat.<ref name=Parkvall2010/>
 
== Gaztelaniaren lurralde eremua ==
 
Hona hemen gaztelaniazko hiztun gehien dituzten estatuen zerrenda:
 
{| class="wikitaula"
"https://eu.wikipedia.org/wiki/Gaztelania"(e)tik eskuratuta