Droga-trafiko: berrikuspenen arteko aldeak
Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
135. lerroa:
==== 2010 - Gaur egun ====
Horren ondorioz, gaur egun indarkeria areagotu egin da herrialdeko hainbat estatutan, hala nola, Chihuahuan, Sinaloan, Nuevo Leonen, Nayariten, Michoacanen eta Tamaulipasen, kontrol-lurraldeen ondorioz. Gatazka dagoen estatu horietan, droga-trafikoa kontrolatzeko borroka handia dago, eta herrialdeko gobernuak indarkeria geldiarazteko “ahaleginari” ekiten dio, "Narkotrafikoaren aurkako gerra" izeneko barne-gatazka baten bidez. Gatazka horrek, 2006tik gaur egunera arte, krimen-olde etengabea eragin du, 50.000 hildako eragin dituena, eta indarkeriaren maila eta krudelkeria areagotu egin dira, baita erasoak ere. Muturreko indarkeriarik edo ezohiko indarkeriarik ez duten estatuak Estatu zentralak dira (Mexikoko Estatua izan ezik), gehienak kartel bakar batek kontrolatzen zituenak ("Michoacana familia"), Mexikoko Estatuaren Ekialdearen zati handi bat hartzen zuena (Chalco, Nezahualcoyotl, Texcoco, La Paz eta Ecatepec), eta, beraz, ez zuten kartel inbaditzaileekin lehiatu. Gaur egun, hilketa ugari izan dira, eta 2010eko urriaren amaieran Tijuana hirian 135 tona marihuana konfiskatu ondoren, gazteen sarraskiak izan ziren, eta horien sikarioek poliziaren irrati-seinaleak oztopatu zituzten, 135 hilketarekin mehatxu egiteko.<ref>http://eds.a.ebscohost.com/eds/detail/detail?vid=5&sid=c4b64787-fe06-4a37-a87d-042f61e0bfa8%40sdc-v-sessmgr02&bdata=JkF1dGhUeXBlPXNoaWImbGFuZz1lcyZzaXRlPWVkcy1saXZl#AN=139359170&db=edb</ref>
Barne gatazka amaitzetik urrun dago oraindik, ez zaio konponbide azkarrik ikusten, eta ONUk adierazi du mehatxu eta hilketa mota horiek herritarrak beldurtu eta desmoralizatu nahi dituztela agintariak mendean hartzeko. Bien bitartean, Janet Napolitano AEBetako segurtasun idazkariak ohartarazi zuen Los Zetas taldeak lotura izan zezakeela Al Kaidako zelularekin. Hau, Mexikoko ezkerreko politikari batzuk aitzakia gisa hartu zuten, geroago Mexikon inbasio militarra egiteko, AEBetako historian gatazkak pizteko armamentu ugaritzearen bidez egindako beste gerra eta inbasio batzuen antzekoa, Panama edo Nikarahan gertatu bezala. Mexiko beste herrialde batzuetara arma gehien esportatzen duen herrialdeetako bat da. === Kolonbia ===
146 ⟶ 148 lerroa:
Ipar Amerikan eta Kolonbiako diasporan zituzten sare oparoek negozio ia guztia kontrolatzea eta etekin ekonomiko handiak lortzea ahalbidetu zieten. Lopezen Administraziotik aurrera, kokaren lurrazpiko ekonomiak bere goraldia hasiko zuen. Turbay-en gobernuak honen aurkako lehen ekintzei ekin zien, Estatu Batuek presionatuta, Ipar Kostan marihuana-laboreen aurkako erasoaldi gogor bat eginez (Ipar Amerikan sortutako etxeko landaketen aurrean, balio estrategikoa galdu zuten laboreak), eta gainera, [[1979|1979ko]] amaieran, Extradizioko Itun ospetsua sinatu zuen [[Jimmy Carterren]] Administrazioarekin.<ref name=":5">{{Erreferentzia|izena=James D.|abizena=Henderson|izenburua=Víctima de la globalización: La historia de cómo el narcotráfico destruyó la paz en Colombia|argitaletxea=Siglo del Hombre Editores|hizkuntza=es|data=2012-03-29|url=https://books.google.es/books?hl=es&lr=&id=1SEsDwAAQBAJ&oi=fnd&pg=PT4&dq=+historia+de+colombia+droga&ots=muQyb-zLgo&sig=0eXPS0XyJDCVPhV5VHYbMl0rkr0#v=onepage&q=historia%20de%20colombia%20droga&f=false|isbn=978-958-665-299-5|sartze-data=2020-05-29}}</ref>
M-19ko kideek [[Martha Nieves Ochoa]] bahitu zuten [[Antioquia (departamendua)|Antioquian]] 1981ean, Medellingo karteleko narkotrafikatzaileen, [[Ochoa Vásquez]] anaien, arreba zena. Kapoek "MAS" taldea sortuz erreakzionatu zuten (Muerte a Secuestradores), Kolonbian egungo paramilitarismoaren hazia izango zena. Bakoitzak armak, dirua eta gizonak ekarri zituen Pablo Escobar Gaviriaren agindupean. Bere bilaketan 200 pertsona baino gehiago hil ondoren, miliziano, laguntzaile eta hauen senideen artean, Martha Nieves Ochoa 1982ko lehen hilabeteetan askatu zuten. Laster, erakunde paramilitarra, Indar Publikoko kideen babes aktiboa izan zuena, Magdalena Erdiko eskualdean aplikatuko zen, non ACDEGAM (Magdalena Erdiko Abeltzainen eta Nekazarien Elkarte Kanpesinoa) sortu zen, autodefentsa legaleko indar bat, gerrillaren presentziari armadaren laguntzarekin aurre egiteaz arduratzen zena. Hilketa eta sarraskiak ugaritu egin ziren 1982tik aurrera.<ref>file:///Users/jonbabarro/Downloads/Dialnet-ElNarcotraficoEnColombiaPionerosYCapos-4015471.pdf</ref> Gerrillako kide aktiboak hiltzetik ezkerreko politikariak hiltzera pasa ziren. Hain zuzen ere, [[1983|1983ko]] [[Abuztuaren 4|abuztuaren 4tik]] [[Abuztuaren 12|12]]<nowiki/>ra, [[Remedios Gomez-Paraiso|Remedios]] udalerriko (Antioquia) Cañaveral eta Altos de Manila bidezidorretan izandako prozesu paramilitarraren exazerbazioaren lehen froga izan zena, [[Fidel Castaño Gilen]] soldadu-patruila misto eta paramilitar batek 20 nekazari hil zituen. Aldi berean, [[Aliantza Amerikar Antikomunista]] (AAA) eratu zen, talde matxinatuen aurkako "gerra zikina" egiten zuten armadako kideez osatutako gorputz paramilitar bat, era guztietako tortura fisiko eta psikologikoekin esperimentatuz.
Talde hau, gatazka nazionalaren parte izateaz gain, Condor Operazioaren parte zen, Ameriketako Estatu Batuek planifikatua kontinentean komunisten aurrerapena eragozteko. Jarduera horiei hasiera batean uko egin ondoren, eskualdean dauden [[FARC eta Santosen gobernuaren arteko bake elkarrizketak|FARC]]-EPko fronteek txertoak, estortsioak eta "gramaje" ospetsua kobratuko liekete kapotei, laborariei eta karrakatxinei. Hori izango litzateke [[Gonzalo Rodríguez Gacha|Gonzalo Rodríguez Gachak]], [[Medellingo kartela|Medellingo Kartelaren]] kapo zenak, gerrillako kideekin 1983an izandako liskarraren jatorria, kokaina prozesatzeko laborategiak suntsitu zizkioten, kargamentuak eta eskudirua lapurtzeaz gain. Gachak kontrainsurgentziaren banderak hartu zituen eta [[Puerto Boya|Puerto Boyako]] paramilitarrei erabiliz, entrenamendu eta arma ugarirekin laguntzen hasi zen.<ref name=":5" /><ref>{{Erreferentzia|izena=A.|abizena=Pérez Gómez|izenburua=Transiciones en el consumo de drogas en Colombia|orrialdeak=81–88|hizkuntza=ES|data=2009|url=https://medes.com/publication/47557|aldizkaria=Adicciones|alea=1|zenbakia=21|issn=0214-4840|sartze-data=2020-05-29}}</ref> ==== Betancurren Gobernua, 1982-1986 ====
1983ko zerga-erreformak harreman berri bat planteatu zuen narkotrafikoaren eta Estatuaren artean, diru beroak Kolonbiako ekonomia legalean sartzeko aukera eskainiz. Gainera, drogak legeztatzeko eta kokaren baroiei herrialdeko bizitza sozialean, legalean eta politikoan parte hartzea ahalbidetuko zien lege-esparru bat emateko aukera aztertu zen. Carlos Lehderren Mugimendu Latino Nazionalaren eta Pablo Escobarren Martxan Civismoaren sorrera, Ordezkarien Ganberan postu bat izan zuena, prozesu honen adierazpen bat izan zen. Baina zirriborro horrek porrot egin zuen, sektore tradizionalek gertaera horiek onartzeko aurka egin zutelako. Liberalismo Berria, [[Luis Carlos Galan]] eta [[Rodrigo Lara Bonilla]] (Betancur Justizia ministro izendatua) buru zituen mugimendua, narko-politikaren aurkako gurutzada honen gidari izan zen, bere kritiken helburu nagusi Pablo Escobar bilakatu zuen.<ref>{{Erreferentzia|izena=Jonathan D.|abizena=Rosen|izenburua=La Guerra contra las Drogas y la Cooperación internacional: el caso de Colombia|orrialdeak=63–84|abizena2=Zepeda Martínez|izena2=Roberto|data=2016-04|url=http://www.scielo.org.co/scielo.php?script=sci_abstract&pid=S2011-03242016000100004&lng=en&nrm=iso&tlng=es|aldizkaria=CS|alea=18|issn=2011-0324|doi=10.18046/recs.i18.1848|sartze-data=2020-05-29}}</ref>
177 ⟶ 181 lerroa:
1989ko abuztuak 23an, “Los Extraditables”-ek gobernuari erantzun zioten gutun baten bidez, erabateko gerra onartuz. 3.000 sikario zituzten armetan, banda paramilitarren elkartea eta gutxienez kokaina trafikoaren % 80ren kontrola ematen zion finantza-giharra, Medellingo kartela Kolonbiako Estatuaren aurka borrokatu zen. Terrorismoa biderkatu egin zen 1989ko iraila eta abendua bitartean, 100 lehergailuk baino gehiagok eztanda egin zuten Bogota, Medellin, Cali, Bucaramanga, Cartagena, Barranquilla eta Pereiran, gobernuaren, bankuen, merkataritzaren, zerbitzuen eta azpiegitura ekonomikoen aurka.
Alfonso Lopez Michelsen presidente ohiak [[Narkoterrorismo|narkoterroristekin]] negoziatzeko Batzorde bat osatzea proposatu zuen. 1990eko urtarrilaren 17an, proposamen horri erantzun zioten. Berehala askatu zituzten bahituak, dinamita tona bat zeraman autobus bat eta droga prozesatzeko laborategi bat entregatu zituzten Chocon. Kontraparte bezala, narkoek gobernuaren aldetik goi mailako batzordea sortzea espero zuten, bere errenditzea ahalbidetuko zuten lege prozedurez arduratuko zena. Hala ere, hori ez zen inoiz gertatu, eta elkarrizketarako eta negoziaziorako saiakera terrorismo bolada berri batean amaitu zen; Envigadoren, Harold Bedoya jeneralaren agindupeko Armadaren IV. Brigadaren operazio-gunean, eraso militar bati aurre eginez, Estatuarekin zuten tregoari amaiera ematen ziotela iragarri zuten “Los Extraditables” taldekoek, eta hildako polizia bakoitzeko 2 milioi peso eskaini zituzten. Ordutik aurrera, Medellin eta bere metropoli-eremua, hiri gerra batean murgildu ziren, uniformedunen exekuzioekin eta Elite Taldearen aurkako atentatuekin. Horietako lehena, Itaguiko zubi batean gertatu zena apirilaren 11n.<ref name=":7" /> Eraso horrek 13 hildako eta 100 zauritu utzi zituen, eta uztailaren amaierara arte gertatu ziren 18 erasoetatik lehena izan zen. 1990eko apirila eta uztaila bitartean hildako 215 polizien hilketagatik errepresalia gisa, agintariekin lotutako kaputxadunen eskuadroiek "garbiketa operazio" odoltsuak hasi zituzten komunetan, eta hamarnaka gazte hil zituzten. Kartelak bere erara erantzun zuen, gero eta zakarrago: maiatzaren 12an, Bogotako bi merkataritza-gunetan 21 hildako utzi zituzten bonbak lehertu ziren; egun berean, Calin, beste ekintza terrorista bat izan zen, eta 9 zibil hil ziren.
Hilaren amaieran, Medellingo Intercontinental hotelaren aurrean izandako atentatu batek 12 hildako utzi zituen, Federico Estrada Velez senataria eta haren gidaria hil zituzten. John Jairo Arias Tascón Escobarreko buruzagi militarra, 'Pinina' ezizenez ezaguna, 1990eko ekainaren 14an hil zuten agintariek El Pobladon, eta outiarren aurkako eliteko 17 gazte Oporto tabernan sarraskitu zituzten, eta bonba-auto batek eztanda egin zuen Poliziaren Geltoki askatzailearen aurrean, 13 hildako. Uztailaren amaieran, Magdalena Medio Antioqueñon beste behin ere Escobarrek ihes egin zuen operatibo baten ondoren, “Los Extraditables”-ek beste su-eten bat ezarri zuten Zesar Gaviriaren administrazio berriak har zitzakeen erabakien zain.<ref>{{Erreferentzia|izena=Casa Editorial El|abizena=Tiempo|izenburua=BLOQUE DE BÚSQUEDA|hizkuntza=spanish|data=1993-12-05|url=https://www.eltiempo.com/archivo/documento/MAM-271303|aldizkaria=El Tiempo|sartze-data=2020-05-29}}</ref> Medellingo kartela zibilen, indar publikoko kideen eta pertsona ospetsuen aurka egindako hilketa batzuen arduraduna izan zen, Luis Carlos galan politikaria eta presidentegaia, hauteskunde kanpainan hil zuten Kolonbiar Alderdi Liberalaren izenean. Pablo Escobarri egotzitako beste eraso bat DAS eraikinaren aurkako atentatua izan zen, 1989an gertatutako eraso terrorista bat, hirurogeita hamar hildako eta bostehun zauritu baino gehiago utzi zituena. Honek eta beste eraso batzuek, bilaketa blokea sortzea bultzatu zuten, Escobar harrapatzeko asmoz. Bestalde, karteleko buruzagiak nazionalitate ezberdinetako mertzenarioak errekrutatzen hasi ziren estatuko indarrei aurre egiteko, herrialdea 20.000 heriotza baino gehiago eragin zituen gerra batera eraman zuena.<ref name=":7" />
204 ⟶ 210 lerroa:
Justiziari men egiteko politikaren emaitzak zuhurtziaz aztertu zituen Estatu Batuetako gobernuak, narkotrafikoaren nagusi berrien aurkako ekintzetan irmotasun handiagoa eskatzen hasi zitzaion Kolonbiari, eta Bilakuntzako Blokeak Jaime Orejuela eta Ivan Urdinola harrapatzean zenbait arrakasta lortu zituen arren. Gainera, orain ekuazioari osagai berri bat gehitzen zitzaion: legez kanpoko laboreak euren muga azkar hedatzen hasi ziren Gaviria laurtekoaren amaieran. Kokaina trafikoaren plaka birakaria izatetik munduko lehen ekoizlea izatera pasa zen, bere postutik Peru eta Bolivia kenduz. Caliko kartelaren bultzadarekin eta, batez ere, FARC-EPk eta paramilitarrek negozioan gero eta gehiago parte hartzearekin, fenomenoa azkar hedatu zen lurraldearen zati handi batean, hegoaldeko oihanetan batez ere, baina baita beste eremu batzuetan ere, hala nola Catatumbo eta Antioquian. Nahiz eta Estatu Batuek arkotikoen aurkako borrokari egindako ekarpenak murriztu, gobernuak koka eta babaz ereindako eremuen erauzketa biderkatu zuen, 1992an glifosatoarekin fumigatze polemikoak hasiz, laboreak ordezteko programak garatuz.<ref>https://www.redalyc.org/pdf/996/99617827006.pdf</ref>
Bestalde, Magdalena Ertaineko paramilitarrak euren bazkide narkotrafikatzaile izandakoekin borrokan aritu ziren 1990etik aurrera. Henry Perez, bere lehen komandantea, pistolari batek hil zuen 1991ko uztailean, eta Ariel Otero, Caliko kartelarekin lerrokatu zen bere oinordekoa, zorte bera izango zuen 1992ko hasieran. Bizirik atera zen indarra banatu egin zen, eta bere gorpuzki batzuk Escobarren zerbitzura sartu ziren, Ramon Isaza buru zuen beste talde batzuk ingurutik atzera egin zuten bitartean. Bien bitartean, eskualdearen hegoaldean, Hondatik (Tolima) gertu, Jaime Eduardo Rueda Rocha izan zen protagonista, Luis Carlos Galanen hiltzailea, duela urtebete kartzelatik ihes egin zuena eta orain 150 gaizkileko partida bateko burua. Buruzagi nagusi izateko asmoz, Puerto Boyako alkatea hil zuen 1992ko martxoan. Baina bere igoera Operazio Berezien Taldeko patruila batek moztu zuen, bera eta bere segurtasun kidegoko 6 kide hil zituena urte bereko apirilak 23an, Hondan. Bere heriotzaren ondoren, autodefentsen jarduerak nabarmen egin zuen behera zonaldean, hauek euren delinkuentzia jarduerak mimetizatzea erabaki baitzuten.
1993ko abenduan Escobar kanporatuta, Ramón Isazak lurralde estrategikoaren kontrolari berrekingo zion.<ref>http://www.mamacoca.org/docs_de_base/Consumo/El_consumo_de_droga_en_colombia.pdf</ref> Hala ere, azkenean, egitura boteretsuenen desintegrazioa lortzeko laurogeita hamarreko hamarkadaren lehen urteetan egindako ahaleginak gorabehera, talde paramilitarrek bultzada berri bat izan zuten Gaviria laurtekoaren amaieran. Horrela, Escobar hil ondoren, Kordobako eta Urabako Autodefentsa Campesinoek (ACCU), Fidelen eta Carlos Castañoren agindupean, hedapen esanguratsu bat izan zuten, hau EPLko ehunka desmobilizaturen laguntzarekin, FARC-EPk metodikoki sarraskituak eta Francisco Caraballoren disidentziarekin. Azkenik, eta huts egindako bakearen albo-ondorio gisa, paramilitarrak liskar latzetan trabatu ziren gerrillarekin, eta horrek gutxienez 600.000 lagunen desplazamendu behartuan eta sarraskiak biderkatzen lagundu zuen, Manuel Cepeda Vargas senataria sikarioen biktima erori zen Bogotan 1994an. UPko beste kideen hilketak bezala, krimen hori gizateriaren aurkako delitutzat jo zuen Fiskaltzak 2014an. ==== Samperren Gobernua, 1994-1998 ====
231 ⟶ 239 lerroa:
==== Uriberen Gobernua, 2002-2010 ====
Gobernuak emandako bermeak gorabehera, paramilitar askok ez zuten beren burua entregatu narkotrafikoaren negozio onuragarriak eskaintzen duen abantaila ekonomiko eta militarraren babespean eta legez kanpoko lotutako jarduera guztien babespean (estortsioa, legez kanpoko meatzaritza, kontrabandoa, ausazko jokoak, etab.), narkotizazio eta kriminalizazio ia erabatekoaren esparruan, gerora banda kriminal edo kriminal gisa ezagutuko zena osatuz. Nahiz eta herrialdeko erakunde narkotrafikatzailerik handiena bihurtu, 2002.<ref>https://www.researchgate.net/profile/Ricardo_Rocha14/publication/31723048_La_economia_colombiana_tras_25_anos_de_narcotrafico/links/5465195a0cf2f5eb17ff367f.pdf</ref> urtearen ondoren Haranaren Iparraldeko Kartelaren barne gatazkek bere haustura eta zatikatzea eragiten dute. Lehenik eta behin, 2002ko otsailean, Ivan Urdinola Grajales kartzelan pozoitu zuten, eta horrek erakundearen buru historikoetako bat desagerrarazi zuen.
Bigarren eta are garrantzitsuago, narkotikoen esportazioagatik AEBko gorteetan salatutako zenbait kapo hasi ziren Estatu Batuetako justiziarekin akordioak lortzeko aukera aztertzen, bazkideak salatuz. Bi faktoreek biziraun zuten klanen eta klanen artean liskarrak sortzeko aukera eman zuten: Diego León Montoya, 'Don Diego' eta Wilber Varela, 'Jabón', alderdi beligeranteenak zuzentzen zituztenak; Luis Hernando Gómez Bustamante, 'Rasguño'; Víctor Patiño Fómeque, 'El Químico' eta Juan Carlos Ramírez. Tirabirak, kapotetako bat, Víctor Patiño Fómeque, 2002ko apirilaren 9an atxilotu zutenean iritsi ziren. Urte bereko urrian estraditatu zuten, eta, ondoren, KDArekin lankidetzan jardun zuen. Errepresalia gisa, Chupetak Patiñoren senide eta gertukoen aurkako sarraski-kanpaina odoltsu bati ekin zion. 2002ko urriak 16 eta 17an, Orion operazioa egin zen, Medellingo 13. komunan eraso militar bat eta hilarri bat utzi zuen, desagertuak. 2002ko abenduan, On Diegoren aliatuetako bat, Miguel Solano, Jabonek informazioa ematea ere leporatzen ziona, bere aginduz hil zuten Cartagenan. Erabateko gerraren eta kartelaren hausturaren hasiera izan zen. Bi taldeek berehala armatu zituzten euren armada pribatuak, 1.200 pistolari baino gehiago mugiarazi zituztenak: Jabonen Rastrojoak, Comba anaien komandoa (Javier Antonio eta Luis Enrique Calle Serna), eta Don Diegoren Los Machos, 'Capachivo' ezizenez zuzendutakoak. Sikarioen erasoak, hasiera batean, haranaren iparraldeko eta Caliko herrietan gertatu ziren, baina ugaritu egin ziren 2003ko urriaren 13aren ondoren, Varelaren gizonek 'Don Diego' klaneko 7 kide hil zituztenean Grill Cañandonga diskotekan.<ref>http://eds.a.ebscohost.com/eds/detail/detail?vid=5&sid=c4b64787-fe06-4a37-a87d-042f61e0bfa8%40sdc-v-sessmgr02&bdata=JkF1dGhUeXBlPXNoaWImbGFuZz1lcyZzaXRlPWVkcy1saXZl#AN=139359170&db=edb</ref> Ordutik aurrera, gerra areagotu egin zen eta Kafetero Ardatzera, Antioquiara eta Bogotara hedatu zen, nekazal eremuen nagusitasunagatik sarraskiak, zatiketak eta liskarrak eraginez. 2003tik 2004ra bitartean, gatazkak 1.000 hildako utzi zituen taldeetako kideen, kapotarren gertuko pertsonen eta zibil errugabeen artean. 2004ko martxoaren 25ean, pistolariek Danilo Gonzalez koronel erretiratua hil zuten. 2004ko urriaren 3an, komando armatu bat La Cascada finkara iritsi zen, Candelaria (Valle del Cauca) eta 10 pertsona sarraskitu zituen.<ref>http://eds.a.ebscohost.com/eds/detail/detail?vid=5&sid=c4b64787-fe06-4a37-a87d-042f61e0bfa8%40sdc-v-sessmgr02&bdata=JkF1dGhUeXBlPXNoaWImbGFuZz1lcyZzaXRlPWVkcy1saXZl#AN=139359170&db=edb</ref> Aldi berean, gatillari taldeak benetako armada bezala lan egitera pasa ziren, batez ere Garrapaten arroilaren kontrolagatik Chocó ibaiaren mugetan, eta Ozeano Bareko narkotrafikoko korridore garrantzitsuenetako bat zena; han, borroka bortitz batek, Los Machos eta Los Rastrojos hirien 200 pistolari baino gehiagoren aurka borrokatu zuen 2004ko abenduaren 26an. 'Jabon 'ezizenez ezagutzen diren Rastrojoek aliantza bat osatu zuten Kolonbiako Autodefentsa Batuekin (AUC); desmobilizazio prozesuan parte hartzen saiatu ziren, euren izena Rondas Campesinas Populares (RCP) izenagatik aldatuz, arropa politikoekin inbestitzeko eta eskainitako estatu-onuretatik abantaila hartzeko. Bere aldetik, Don Diego ezizenez, bederatziehunetan Trujilloko sarraskia egin zuten talde paramilitarren babeslea izan zena, armadako agintari batzuk infiltratu eta erosi zituen bere lurraldean seguru egoteko. 2006ko maiatzean, Byron Carvajal koronelaren aginduz, Hirugarren Brigadako tropek 10 poliziaz osatutako komando bat sarraskitu zuten.<ref>http://frph.org.mx/bdigital/uploads/585_documento_355.pdf</ref>
260 ⟶ 270 lerroa:
FARC gerrillak 1980ko hamarkadaren hasieran hasi zituen lehen mugimenduak drogen laborantza eta trafikoari dagokionez, nahiz eta 1998 arte, huts egindako bake-elkarrizketetarako Despeje gunea hasi zenean, zuzenean legez kanpoko drogekin trafikatzen hasi ziren. Gerrilla narkotrafikoan sartzeak beste arazo bat ekarri zuen, ez bakarrik erakunde narkogerrillari gisa sendotu zelako, baita "txertoak" edo zerga iraultzaileak ezarri zituelako ere. Hainbat segurtasun txostenen arabera, talde armatuak 40.000 dolar kobratu ditu hilean laborategien funtzionamenduagatik, eta 20 dolar inguru banatzen den kilogramo bakoitzeko, lehorretik zein ibaitik. 2016an Habanan (Kuba) egin ziren bake-elkarrizketen esparruan gobernuarekin hitzartutako desmobilizazioarekin, narkotrafikoarekin egiten dituen jarduerak desaktibatuta edo murriztuta geratzea espero da, kontuan hartuta 1. frontearen zati batek, komunikatu baten bidez, Juan Manuel Santosen gobernuarekin bake-prozesuan parte hartuko ez duela adierazten duela eta disidentzian deklaratzen dela.
Fundación Paz y Reconciliación gobernuz kanpoko erakundeak egindako ikerketa baten arabera, 2017an gutxi gorabehera 400 borrokalari daude "FARCen disidentziak" deiturikoetan, lurralde nazionaleko 8 departamentutan banatuta, eta buruzagi nagusien artean talde insurgenteko agintari ohiak daude, hala nola, Ivan Mordisco, Calarcá, Rodrigo Cadete, Gentil Duarte, Julián Chollo, Giovanny Chusny Chusny. (Batez ere narkotrafikoarekin lotutakoak) FARCek Disidentziek ez dute aginte bateratu batean jarduten, independenteak dira beren ekintzetan, eta, Nariño eta Cauca departamentuetan daudenen kasuan, elkarren aurka borrokatzen dira lurralde- eta narkotrafiko-kontrolagatik; zonako disidentziarik sutsuenetako bat Guacho goitizena duen disidentzia da, zeina, barne, Ekuadorreko agintariek bilatzen duten, herritarren eta bertako indar armatuetako kideen aurka egindako krimenengatik. 400 kideetatik, 310 FARCeko kide ohiak dira, eta desertatu egin zituzten bake-akordioak arlo tekniko, juridiko eta legalean ezartzeko izandako zailtasunengatik, gerrillari ohiak hiltzeaz eta haien senideen aurkako atentatuez gain, eta antzeko ekintzak egitera behartu zituzten.
Gobernuz Kanpoko Erakundeak 2018ko martxoan egindako ikerketa berri batek disidenteen kopurua 800era igo dela eta hazten jarraituko duela adierazten du, baina Indar Militarren datuek 1.200 kide direla esaten dute. Hala ere, Defentsa Ministerioak, 2018ko maiatzean, harrapaketen eta heriotzen artean 300 disidentzia gizon baino gehiago eta 80 borondatezko entrega neutralizatuko ditu, Cauca eta Nariñoko disidentzien aurkako Herkules operazioaren esparruan. Metaren, Vichadaren, Putumayoren, Guainiaren, Caquetaren eta Vaupesen disidentziei aurre egiteko eta desegiteko, Zeus Operazioa deritzona garatzen ari da, eta emaitza gisa, 2018ko uztailera arte, FARCen gerrilla birsortu nahi duten Gao 's horietako 500 kide baino gehiago harrapatu eta/edo hiltzea izan da. ELNko gerrillari dagokionez, honek hainbat hamarkadatan ukatu egin du narkotrafikoarekin lotutako jarduerekin finantzatzen dela, baina gobernuak 2014an jakitera eman zuen informazioaren arabera, gerrillari talde hau Los Rastrojos talde kriminalarekin lotzen duten dokumentu eta mezu elektronikoak daude, gaur egun desagertuta daudenak, non azken hauek ELNri droga kargamentuak finantzatzea proposatzen zioten herrialdearen Mendebaldeak (zehazki, herrialdeko departamenduetan). Nariño, non Frontea aktibo dagoen Catatumbo eskualdean 2016an kokaina prozesatzeko laborategiak suntsitu zituen Armadak, ustez ELNren jabetzakoak direnak, fabrikatzen dutenak eta EPLri ematen diotenak, beste talde matxino bat (banda Kriminal bat edo Bacrim bezala ikusia Alvaro Uriberen gobernutik eta Juan Manuel Santosen gobernuan Los Pelusos bezala deitua) narkosoaren jarduera guztia kontrolatzen duena. Koka-hostotik nekazariengana, kokaina prozesatu eta banatu arte, Venezuelako mugako ibilbideak kontrolatu eta zaintzea barne, Mexikoko kartelekin aliantzan. Kokaina, urrutitik, herrialdean nagusiki legez kanpo ekoitzitako alkaloidea den arren, Kolonbiako inteligentzia datuen arabera, Cauca eta Nariño departamentuen artean, amapola edo apaindura landatutako 450 hektarea baino gehiago ere badaude, Estatu Batuetako merkatua helburu duen legez kanpoko heroina ekoizteko. Espero du 2017an gobernuaren eta ELNren artean hasitako bake-elkarrizketekin, ondo amaitzen badute, haren ustezko jarduera narkotrafikatzailea amaitzea.
356 ⟶ 368 lerroa:
=== AEB ===
[[Fitxategi:Coast-guard-cutter-paul-clark-crew-members-offloads-contraband -- .VHh5A8m w6w.jpg|thumb|264x264px|Kokaina inkautazioa Floridan]]
[[AEB]]<nowiki/>ei drogaren negozioak [[CIA]]<nowiki/>ren jarduera subertsiboak finantzatzeko balio izan die, beste estatu batzuen aurka. Ameriketako Estatu Batuetako Inteligentzia Zerbitzuak (CIA) eta [[DEA]]<nowiki/>k (Venezuelan eta Bolivian kanporatua) elkarlanean eta munduko droga trafikoan laguntzeko armada gisa jardun dute, herrialde hori Narkotrafikoaren Inperio bihurtuz.CIAk Narkotrafikoarekin baliabideak lortzeko egin zuen operazioaren urteak 50eko hamarkadakoak dira, non [[Thailandia]]<nowiki/>n eta [[Asia]]<nowiki/>ko beste herrialde batzuetan jardun zuen, droga kopuru handiko operazioak finantzatuz. AEBko jarduera hauen klimaxa 80ko hamarkadan nabarmendu zen arren, Afganistandik Mendebaldeko Europara ateratako [[heroina]]<nowiki/>tik lortutako [[Diru|dirua]]<nowiki/>rekin, Estatu Batuek Osama Bin Ladenek (1980) zuzendutako erakundea finantzatu zutenean. Era berean, Erdialdeko Amerikan ere gertatu zen, Ameriketako Estatu Batuek, CIAren bidez, [[Nikaragua]]<nowiki/>ren kontra finantzatzen zutenean (1986), Kolonbia, Peru eta Boliviatik ateratzen zuten kokainaren diruarekin, eta euren lurraldean sartzen zutenean.
AEBetako Kongresuak argitaratutako txostenek eta desklasifikatutako dokumentuek baieztatzen dute CIAk eta DEAk narkotrafikatzaileekin lan egin zutela eta laguntza materiala ematen zutela, baita banku-kontuak erabiltzen zituztela ere (Kreditu Bankua eta Nazioarteko Merkataritza, BCCI) droga saltzetik zetorren dirua garbitzeko, eta horrekin finantzatzen zituztela munduan egiten zituzten jarduera sekretuak.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Estados Unidos: el imperio del narcotráfico – Rebelion|hizkuntza=es|url=https://rebelion.org/estados-unidos-el-imperio-del-narcotrafico/|sartze-data=2020-05-29}}</ref> === Afganistan ===
[[LSD]]<nowiki/>aren urteak dira, psikodeliarenak, desfasearenak eta desfrontenoarenak. Hippyak, planetako bazter guztietatik iritsiak, [[Afganistan]]<nowiki/>en lehorreratzen dira, [[Marco Polo|Marko Polo]] hilezkorraren eta bere Sedaren Ibilbidearen pausoei jarraituz.
| |||