Lintxamendu: berrikuspenen arteko aldeak
Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
«Lynching» orriaren itzulpena eginez sortua |
No edit summary |
||
1. lerroa:
'''Lintxamendua''' taldean egindako hilketa estra-judiziala da. Ustezko gaizkile bat zigortzeko aitzikiaz eta
Historiako gizarte guztietan aurki daitezke lintxamenduaren bezalako talde bortizkerien adibideak. Terminoa lotu izan da batez ere [[Ameriketako Estatu Batuak|Ameriketako Estatu Batuetako]] [[Hegoaldeko Estatu Batuak|Hegoaldean]] [[Afro-amerikar|Afro-amerikarrek]] pairatutako injustizia jarraituarekin. [[Ameriketako Estatu Batuetako Gerra Zibila|Sezesio gerra]] amaitzean areagotu ziren han, eta XX. mendera arte jarraitu zuten.
21. mendean ere ohikoak dira gaur egungo gizarte askotan, bereziki delitu tasa handia duten herrialdeetan, esaterako, [[Brasil|Brasilen]], [[Guatemala|Guatemalaan]] eta [[Hegoafrika|Hegoafrikan]] .
Etimologia
Ingelesez Lynching edo Lynch Law (Lynch legea, edo Lynchen legea) erabiltzen da, eta Ameriketako Independentzia Gerrako garaiarekin lotzen da. Garai harta, Charles eta William Lynch anaiak bizi izan ziren Virginian, 1780ko hamarkadan; eta haiekin lotzen da "Lynch-en legea". Bada gutun bat Charles Lynchen espreski aipatzen duena "Lynchen legea" eman ziela britianiar loialista batzuei "beltzekin tratatzeagatik". Ez dago frogarik, ordea, heriotza zigorrik aplikatu zutenik gizon horiek.
Euskaltzaindiaren hiztegian lintxatu aditza eta lintxamendu izena jasoak daude<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Euskaltzaindiaren Hiztegia|url=https://www.euskaltzaindia.eus/index.php?sarrera=lintxamendu&option=com_hiztegianbilatu&view=frontpage&Itemid=410&lang=eu&bila=bai|aldizkaria=www.euskaltzaindia.eus|sartze-data=2020-05-31}}</ref>.
Lintxatzeak AEBetan
Estatu Batuetako lehenengo lintxamenduak komunak izan ziren Hegoaldean 1830, 1840 eta 1850eko hamarkadetan, biktima gehienak gizon zuriak zirenean. [2] Beltzen lintxamenduak ugaritu egin ziren Gerra Zibil Amerikarraren ondoren Berreraikuntzan; gutxitu egin ziren 1930eko hamarkadan. [2] Lintxamendu gehienak gizon afroamerikarrenak ziren Estatu Batuetako hegoaldean, baina emakumeak eta ez-beltzak ere lintxatuak izan ziren, ez beti hegoaldean.
Joaneko B-ren arabera. Wells eta Tuskegee Unibertsitatean, lintxamenduaren biktima gehienei hilketa edo hilketa-saiakera leporatu zieten. Bortxaketa edo bortxaketa-saiakera izan zen bigarren akusaziorik ohikoena; akusazio horiek aitzakiak izaten ziren maiz Jim Crow-en etiketa hausten zuten edo zuriekiko lehia ekonomikoan aritzen ziren lintxatzaile beltzentzat. Arthur F. Raper soziologoak ehun lintxamendu ikertu zituen 1930eko hamarraldian, eta biktimen herena, gutxi gorabehera, faltsuki salatuak izan zirela kalkulatu zuen - Per capita oinarri baten gainean, lintxamenduak ere ohikoak ziren Kalifornian eta Mendebalde Zaharrean, bereziki latinoetan, nahiz eta nazio osoaren %10 baino gutxiago izan. Amerikar natiboak, asiar amerikarrak eta italiarrak ere maiz lintxatu ziren.
Tuskegee Institutuaren arabera, 4.743 pertsona sartu ziren Estatu Batuetan 1882 eta 1968 artean, 3.446 afroamerikar eta 1.297 zuri barne. Gerra Zibilaren ondorengo aldiko lintxamenduen% 73 baino gehiago Hegoaldeko estatuetan gertatu ziren. [10] Justizia Berdintasunerako Ekimenaren arabera, 4.084 afroamerikar 1877 eta 1950 artean lintxatu ziren Hegoaldean. [11] [11]
Leuntzeak ohikoagoak izan ziren 1890etik 1920ko hamarkadara bitartean, eta gailurra 1892an izan zen. Lintxamenduak, askotan, zohikatz-ekintza handiak izaten ziren, ehunka edo milaka begiraleren laguntzarekin. Lintxamendu baten estereotipoa zintzilikatua da, gortinak jende askok ikusi zituenak direlako eta argazkiak ateratzeko errazak direlako. [12] Pertxa batzuei argazkiak atera zizkieten profesionalki, eta postal gisa saldu, Estatu Batuetako leku batzuetan oroitzapen ezagunak zirenak
Hala ere, 20. mendearen amaieran, lintxamenduak jariakorragoak bihurtu ziren, eta pertsona-talde txikiagoek gidatu zituzten.
1950eko hamarkadarako, Eskubide Zibilen Mugimenduak bultzada hartu zuen. . Emmett Till, Chicagoko 14 urteko mutikoarena, izan zen injustiziagatik jendaurrean haserretu zen 1955eko lintxamendu bat.
1960ko hamarkadan, Eskubide Zibilen Mugimenduak herrialde osoko hegoaldeko ikasleak erakarri zituen boto-emaileen erregistroan eta integrazioan lan egitera. Komunitateetatik kanpoko pertsonen esku-hartzeak eta gizarte-aldaketaren mehatxuak beldurra eta erresumina piztu zituen zuri askoren artean. 1964ko ekainean, eskubide zibiletako hiru langile desagertu ziren Neshobako Mississippi konderrian. Handik sei astera, gorpuak aurkitu zituzten.' Iraganeko lintxamendu eta hilketen biktima anonimo ugarien gorpuak ere lurpetik atera zituen ikerketak.
2020an, lintxamendua Estatu Batuetan gorroto delitu federal bihurtu zen. <ref>https://www.nytimes.com/2020/02/26/us/politics/anti-lynching-bill.html</ref>
| |||