Mekanika klasiko: berrikuspenen arteko aldeak

Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
Testua osatzen ari naiz.
Testua osatzen eta zuzentzen ari naiz oraindik.
177. lerroa:
 
==== Mekanika klasikoan aztertzen diren indarrak ====
Newtonen bigarren legean aipatzen den indarra jatorri desberdinetakoa izan daiteke. Hiru multzo nagusietan bil daitezke indarrak: distantziarako indarrak, ukipen-indarrak eta inertzia-indarrak:
 
===== Distantziarako indarrak. =====
Eguneroko bizitzako makromunduan ezagutzen ditugun bi elkarrakzio nagusien ondorioz sortuak: elkarrazio[[Grabitazio|elkarrekintza grabitatorioa]] eta elkarrakzio[[Interakzio elektromagnetiko|elkarrekintza elektromagnetikoa]].
 
* '''Grabitazio-indarra.''' Jadanik XVII. mendearen bigarren partean, Newtonek eginiko lanari esker, finkaturik geratu zen grabitazio-indarraren izaera. HarenGrabitazio unibertsalaren legearen arabera, masadun gorputz orok indar erakarle bat jasaten du beste edozein gorputzetatik, dagoen lekuan dagoela, elkarrekintza grabitatorioak irismen infinitua baitu. Beste elkarrekintzekin konparatuz, intentsitatez oso txikia den arren, masa oso handien kasuan izugarriizugarr<nowiki/>i handia da, <nowiki/>hala nola [[Eguzkia]]<nowiki/>ren eta [[Lurra]]<nowiki/>ren artekoa, indar horri esker ari baikara biraka Eguzkiaren inguruan.
 
* '''Indar elektromagnetikoa.''' Partikula elektrikoek jasaten duten interakzioa da, [[atomo]]<nowiki/>en eta [[Molekula|molekulen]] arteko aldaketen eragile nagusia. Indar honek ere distantzia infiniturainoko helmena du, baina indar grabitatorioa ez bezala, kontuan izan behar da [[karga elektrikoa]] bi motatakoa dela (negatiboa eta positiboa), eta halaber, [[Eremu elektriko|eremu elektrikoa]] eta [[Eremu magnetiko|eremu magnetikoa]] izan behar direla kontuan. Batetik, ''<math>q''</math> karga elektrikoa daukan partikula geldi dagoenean, <math>q \boldsymbol E</math> baliobalioko indar elektrostatikoa  jasaten du, <math>\boldsymbol E</math> [[Eremu elektriko|eremu elektrikoaelektri]]<nowiki/>[[Eremu elektriko|koa]]<nowiki/>ren kausaz. Baina partikula hori <math>\boldsymbol v</math> abiaduraz higitzen badabil, [[Eremu magnetiko|eremu magnetikoa]]magneti<nowiki/>renkoaren eragina ere jasaten du, <math>q \boldsymbol v \times \boldsymbol B</math> indarra hain zuzen, <math>\boldsymbol B</math> hori [[Indukzio magnetiko|indukzio magnetikoa]] izan. Bi eremuon eragina batera kontsideratuz, partikulak ''Lorentz-en indarra''  jasaten du, <math>q(\boldsymbol E + \boldsymbol v \times \boldsymbol B)</math> formulaz kalkulatzen dena.
 
OharDistantziarako indarrak direla eta, ohar bat egin behar da oinarrizko indar nuklearrei dagokienez. [[Elkarrekintza nuklear bortitza|Indar nuklear bortitzakbortitza]]<nowiki/>k da [[Atomo nukleo|atomoen nukleoa]] elkartuta mantentzen du, [[protoi]]<nowiki/>ak eta [[neutroi]]<nowiki/>ak elkarrekin bilduz, baina oso distantzia laburretara baino ez du eragiten; hain zuzen ere, nukleoen barrukoa da. Era berean, [[Elkarrekintza nuklear ahula|indar nuklear ahula]] ere atomoen nukleoaren barnekoa da [[Desintegrazio erradioaktibo|desintegrazio erradioaktiboa]]<nowiki/>ren arduraduna izanik. Ahul esaten zaio aurrekoa baino 10<supmath>10^{13}</supmath> aldiz txikiagoa delako. Nolanahi ere, mekanika klasikoan indar hauek ez dira kontuan hartzen, nukleoen barnekoak direlako.
 
Ohar bat egin behar da oinarrizko indar nuklearrei dagokienez. Indar nuklear bortitzak da [[Atomo nukleo|atomoen nukleoa]] elkartuta mantentzen du, [[protoi]]<nowiki/>ak eta [[neutroi]]<nowiki/>ak elkarrekin bilduz, baina oso distantzia laburretara baino ez du eragiten; hain zuzen ere, nukleoen barrukoa da. Era berean, indar nuklear ahula ere atomoen nukleoaren barnekoa da [[Desintegrazio erradioaktibo|desintegrazio erradioaktiboa]]<nowiki/>ren arduraduna izanik. Ahul esaten zaio aurrekoa baino 10<sup>13</sup> aldiz txikiagoa delako. Nolanahi ere, mekanika klasikoan indar hauek ez dira kontuan hartzen, nukleoen barnekoak direlako.
 
===== Ukipen-indarrak =====
Bi gorputz solidok elkar ukitzen daudenean, [[Akzio-erreakzioaren legea|akzio-erreakzioaren printzipioa]] betetzen duten indarrak egiten dizkiote elkarri. Honela''',''' <math>A</math> gorputzak <math>B</math> gorputzar'''i''' <math>\boldsymbol F</math> indarra egiten badio''',''' <math>B</math> gorputzak <math>-\boldsymbol F</math> indarra egiten dio <math>A</math> gorputzari. Oro har, ukipen-indarraindarrak bi osagaitan banatu ohi dadira: ''indar normala'' (ukipen-gainazalaren perpendikularra) eta ''indar tangentziala'' (ukipen-gainazalaren tangentziala). Indar normala sortzen da ukipen-gainazalean gorputz bakoitzak besteari egiten dion konpresioaren kausaz, eta indar tangentziala bi gainazalen arteko ''[[Marruskadura-indar|marruskadura]]''ren kausaz'''.'''
 
Bestalde, solidoak [[fluido]] baten barnean higitzen ari direnean, kontuan hartu behar dira bestelako ukipen-indarrak ere: ''[[Arkimedesen printzipioa|Arkimedesen indarra]]'' eta ''[[Biskositate|biskositatea]]''ren kausazko marruskadura-indarrak ere.
 
===== Inertzia-indarrak  =====
Erreferentzia-sistema ez-inertzialeko behatzaileak gorputz baten [[dinamika]] aztertzean Newtonen legeak modu egokian aplikatzeko, sistema inertzialekiko duen azelerazioaren ondorioz, kontuan eduki behar dira sistema inertzialetan agertzen ez diren indar batzuk. Indar horiei ''inertzia-indarrak edo indar irudikariak'' deritze. Mota desberdinetako inertzia-indarrak daude: [[Indar zentrifugoa|''indar zentrifugoa'']], [[Coriolisen indarra|''Coriolisen indarra'']] eta ''[[Azelerazio angeluar|azelerazio angeluarra]]''ren ondoriozkoa.
 
==== Lana eta energia ====
201 ⟶ 202 lerroa:
 
:<math> \Delta W = \mathbf{F} \cdot \Delta \mathbf{s} </math>.
 
 
Partikularen masa konstantea eta Δ''W''<sub>total</sub> indarraren lan totala bada (indar bat baino gehiago badago, indar guztien lan totala), Newtonen bigarren legea jarraitu ezkero: