Droga-trafiko: berrikuspenen arteko aldeak

Legez kanpoko drogen merkatuak munduko ekonomian duen pisua zehazterakoan gertatzen den akatsetako bat zera da, kalkulatzen den guztia delinkuentzia-erakunde boteretsuenen esku dagoela; hala ere, erakunde handienen finantza kriminalak elikatzen dituena eskala handiko droga-trafikoa da. [[Mikrotrafikoa|Mikrotrafikoaren]] katea edo txikizkako salmenta, oro har, narkotrafikoaren ekonomiaren segmentu bat da, gutxi gorabehera independenteak diren saltzaile-sare txikiek menderatzen dutena, eta oso metatzeko gaitasun txikia duena termino adierazgarrietan. Zalantzarik gabe, handizkako banaketa-katearen estimazioan aurkitu dira pista fidagarrienak, delinkuentzia antolatuaren botere ekonomikoa esponentzialki igo delako.

Eskala handiko trafikoari dagokionez, [[Onudd|Onudden]] txostenaren arabera, merkatu honen balioa mundu mailan 94.000 milioi [[Dolar|dolarrekoa]] izan zela kalkulatzen da. Horren ondorioz, [[heroina]] 20.000 milioi eurokoa izan zen, eta [[kokaina]], berriz, 19 500 milioi dolarrekoa. Zifra hori nahiko zuzena dirudi, gaiari buruzko beste azterlan batzuekin alderatzen bada. Adibidez, Caballerok eta Amayak argitaratutako lanaren arabera (2011), [[Kolonbia|Kolonbian]] eskala handiko [[Kokaina|kokainaren]] trafikoak 2008rako gutxi gorabehera 7.000tik 9.000ra milioi dolarreko diru-sarrerak eragin zituela kalkulatzen da. Jakina denez, [[Kolonbia]] aktualki kokaina puruaren %50 baino gehiago ekoizten du [[Andeetako eskualdea (Kolonbia)|Andeetako Eskualdean]] eta munduan.

Baina finantza kriminaletan narkotrafikoaren (bereziki kokainaren) botere ekonomiko hori ez da arazo estatikoa; aitzitik, azken hamarkadan, bakoitzak aldaketa garrantzitsuak izan ditu, eta horrek eragina izan du eskualdeko legez kanpoko merkatu horren dinamikan.

Tradizioz, [[Mikrotrafiko|mikrotrafikoa]] izan da narkotrafikoak bere botere ekonomikoa erreproduzitzeko aukera. Herritarrekin kontaktuan egoteko gunea denez, mikrotrafikoak potentzialtasun estrategiko handiak ditu narkotrafikoaren industria oro har arautzeko. Uste dena ez bezala Narkotrafikoaren erregulazio-ahalmena ekoizpenaren kontrolean dago, legez kanpoko drogen merkatuaren erregulazioa ez dago ia batere trafikoaren mende, eskala handian. Horren adibide da narkotrafikoaren ekonomiak tradizionalki elastikoak ez diren jokabideak izan dituela, nazioarteko kantitatea/prezioa erlazioaren aldean. Adibidez, munduko kokaina ekoizpenak behera egin duen arren, [[Europa]] eta [[Ameriketako Estatu Batuak|Estatu Batuak]] bezalako kontsumo zentro handietako kaleetan jarritako gramoaren prezioak egonkor mantendu dira eta beheranzko joera izan dute hamar urte hauetan ([[Unodd]], 2011).

Izan ere, [[Kokaina|kokainaren]] narkotrafikoaren diru-sarrerak mundu osoan banatzean, ekoizpen-kateak kontsumo-zentro handietan saldutako [[kilogramo]] baten balioaren %1 baino ez du jasotzen. %49 tokiko eta nazioarteko handizkako banaketa-sareen artean banatzen dira, bai eta logistika-zerbitzuei eta kartel handien aldeko zerbitzuei ordaintzeko ere. Gainerako %50 mikrotrafikatzaileen esku geratuko da errenta handiko herrialdeetako kontsumo-zentro handietako kaleetan. [[Ameriketako Estatu Batuak|Ameriketako Estatu Batuetako]] kaleetan jarritako kokaina kilo baten handizkako prezioa txikizkako prezioen laurdena da gutxi gorabehera. Fernandezen arabera, narkomandoaren prezioa handizkako prezioa baino 10 aldiz gorago egon daiteke. Gainera, badira beste aukera batzuk kokainaren eta horren deribatuen merkatua mikrotrafikoa erregulatzeko, haren efektuaren ahalmena murriztuz eta kontsumitzailearen maiztasuna handituz.

[[Mikrografia-praktika|Mikrografia-praktikak]] sare kriminal antolatuen eskuetan ikusi dira [[Mexiko|Mexikon]] azken hamarkadan. Hain zuzen ere, [[Ameriketako Estatu Batuak|Estatu Batuetan]] [[2001|2001eko]] irailaren 11tik aurrera izandako muga-kontrolaren pitzaduraren ondorioz, lehen iparraldeko herrialdera pasatzen zen droga asko kontsumitzen eta herrialdearen barnealdera saltzen hasi zen. Horren ondorioz, mikrografikoaren lurralde-kontrolaren alde borrokatzen duten erakunde nar- kotrafikatzaileak agertu dira, eta horrek, neurri batean, [[Mexiko|Mexikoko]] indarkeriaren hazkundea azaltzen du, kartelen arteko gerraren ondorioz.

Horren beste adibide bat kaleetan droga-trafikoa egiten duen [[Cordillera erakundea]] izan da. Talde horrek [[Kolonbia|Kolonbiako]] txikizkako droga-trafikoaren %90 baino gehiago kontrolatzen du, eta adarrak ditu [[Hego Amerika|Hego Amerikako]] hainbat hiritan. Erakunde hauek, horrela, munduko beste metropoli batzuetan ere territorioak kontrolatzeko eztabaidak sortu dituzte. Deskribatutakoak, lurralde-eragina areagotzeaz gain, indarkeriaren erabilera eta, ondorioz, hiriko dinamika kriminala ere areagotu ditu. Hori dela eta, Avila ([[2011]]) bezalako egileek narkotrafikoari "hiriko kriminalitatearen lokomotora" izena eman diote.

Narkotrafikoaren [[Diru sarrera|diru-sarrerak]] kateetan zehar nola banatzen diren asko aztertu bada ere, irabazien banaketari buruzko egitura mikroekonomikoa ez da oso ondo ezagutzen parte-hartzaileen artean, bereziki iragaitzazko etapetako parte-hartzaileei dagokienez. Drogaren irabaziak parte-hartzaileen artean banatzea garrantzitsua da, hainbat arrazoirengatik. Zaila da ebaluatzea eta kalkulatzea zeintzuk izango diren drogen irabaziak, [[Hondar-erreklamatzaile|hondar-erreklamatzaileak]] nortzuk diren ez badakigu. [[Diru-zuritze|Zuritzen]] diren drogen merkatuko irabazien ehunekoa kalkulatzeak ere eskatzen du irabaziak parte-hartzaile guztiei nola banatzen zaizkien ebaluatzea.

Narkotrafikatzaileen erakundeen antzeko tamaina duten enpresa legitimoek, oro har, gerenteak, [[Akziodun|akziodunak]] eta soldatapeko langileak izaten dituzte, irabazi gehienak akziodunei mesede eginez. Drogen legez kontrako negozioan diharduten erakundeentzat, oraindik informazio gutxi dago langileen konpentsazioari buruz eta gastu finkoak (soldatak, eroskeriak, produktuen eta ekipoen erosketak, etab.) ordaindu ondoren irabazien hondar-erreklamatzailea nor den jakiteko. Droga-frankizia edo plaza batzuetarako soilik daude [[Kontabilitate-erregistro|kontabilitate-erregistroak]], eta ez plazaren mailatik gora jarduten duten finantzatzaileen eragiketa zentralei buruzkoak, baina oraindik maila ezezagun eta zalantzagarrian jarraitzen dute.

[[Mexiko|Mexikoko]] gobernuak konfiskatutako narkotrafikatzaileen erakundeen kontabilitate-liburuek informazio-bolumen handia eskaintzen dute [[Mexiko|Mexikoko]] droga-plazaren mailan diru-sarrerak banatzeko moduari buruz. Lehenik eta behin, narkotrafikatzaile mexikarren erakundeak handiak dira Mexikoko beste enpresa batzuekin alderatuta, nahiz eta plaza bakarra aztertu funtsezko unitate operatibo gisa. Plazek, oro har, hiri edo eskualde jakin bateko narkotrafikatzaileen erakunde baten eragiketak hartzen dituzte, eta langileen nominan bi langile mota dituzte: barneko langile erregularrak eta lege-langileak; azken horiek, funtsean, gobernuko [[Funtzionario|funtzionarioak]] dira, eroskeriak ordainduz narkoak antolatzeko zerbitzuak ematen dituzten ordenaren kontura. Plaza bakoitzeko barne-langileen kopurua 61etik 600 ingurura aldatzen da, eta eroskeria jasotzen dutenen kopurua 109tik 1.000 ingurura. Mexikoko enpresen %99k 50 langile baino gutxiago ditu; beraz, barneko langile erregularrak bakarrik kontuan hartuz gero, lanpostu bakoitzak Mexikoko enpresa gehienek baino langile gehiago ditu.

Bigarrenik, erakunde horietako langileak nahiko konpentsatuta daude. Langile erregularren batez besteko soldata (hilean gutxi gorabehera us $1.650) Mexikoko sektore formaleko batez besteko soldata baino 1,3 aldiz handiagoa da, eta gutxieneko soldata baino 6 aldiz handiagoa. Okupazioari eta Enpleguari buruzko Inkesta Nazionalak adierazten duen soldatei buruzko informazioak %50eko akatsa duela onartzen bada, narkotrafikatzaileen erakundeen batez besteko barne-soldata, hala ere, eskalako 75. pertzentilean dago. Barruko langileen soldatak nahiko antzekoak dira plaza baten eta bestearen artean. Soldata horiek askoz handiagoak dira ikertzaileek [[Chicago]] eta [[Washington]] hirietako txikizkako droga-saltzaileen artean dokumentatu dituztenak baino. Datu estatistiko horiek [[Mexiko|Mexikoko]] droga-trafikoaren eskala sistemikoa eta iraunkorra ulertzen laguntzen dute, arrisku larriak eta zigor penalak aztertuz.

Soldatak, eroskeriak eta bestelako gastuak (drogak, armak eta abar egiteko ekipoak) ordaintzeko erabiltzen diren plazen operazio-funtsen %70 baino gehiago atzerriko iturrietatik eta identifikatu gabeko iturri nazionaletatik dator. Atzerriko osagaia operazio-funtsen %65 da, eta, ustez, narkotrafikatzaileen erakundeek atzerrian drogak salduz lortutako irabaziak dira. Gainerako eragiketa-funts gehienak tokiko iturrietatik sortzen dira, tokiko delitu-jardueretatik barne. Batez beste, eragiketa-funtsen ia erdiak soldatak eta eroskeriak ordaintzeko erabiltzen dira. Makineria, ziurrenik [[metanfetamina]] bezalako [[Droga|drogak]] egiteko erabiltzen dena, gastu handia da, nahiz eta hori plaza batzuei bakarrik dagokien. Plazek ez dituzte irabaziak atxikitzen, eta eragiketa-aldia amaitzean, batez beste, eragiketa-funtsen %18 itzultzen diote erakunde zentralari.