Gorri: berrikuspenen arteko aldeak

'''Gorria''' giza [[Begi|begiak]] ikus dezakeen [[kolore]] [[Espektro (argipena)|espektroko]] lehenengo kolorea da, eta baita ostadarraren lehenengo kolorea ere. Argi bidez sortutako kolore sisteman ([[RGB kolore-eredua|RGB]]) kolore primarioetako bat da, eta [[RAL]] kolore sisteman gorriak 3001 eta 3099 artekoak dira. Batezbesteko [[uhin-luzera]] 700 [[nanometro|nm]] da eta maiztasun hau baino txikiagokoak ''[[infragorri]]'' izena hartzen dute eta ez dira [[argi ikusgai|ikusgai]].

“Gorri” hitzaren jatorria argi ez dagoen arren, gehien zabaldu den [[Hipotesi|hipotesiak]] dioenez hitza [[sardinia]]<nowiki/>rrek ekarritakoa da. Izan ere, baliteke euskal zibilizazioaren jatorria [[Grezia]]<nowiki/>tik datozen [[Neolitoa|neolito]]<nowiki/>ko nekazarietan egotea. Sardiniarrek ere jatorri berdina omen dute (ez dago argi). “Gorri” hitzaren erroa “gor*” da<ref name=":0">{{Erreferentzia|izena=Manuel|abizena=Agud|izenburua=Materiales para un Diccionario Etimológico de la Lengua Vasca (XVII)|orrialdeak=613–692|hizkuntza=es|abizena2=Tovar|izena2=Antonio|data=2013-03-30|url=https://www.ehu.eus/ojs/index.php/ASJU/article/view/8367|aldizkaria=Anuario del Seminario de Filología Vasca "Julio de Urquijo"|alea=2|zenbakia=27|issn=2444-2992|sartze-data=2020-05-27}}</ref>. Hainbat hitz eratorri sortu ditu ([[gorringo]], [[ilegorri]]…) baina, bere esanahi nagusia beti egon da kolorearekin lotuta.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=gorri - Diccionario etimológico vasco-español-francés-inglés|url=http://projetbabel.org/basque/diccionario.php?q=gorri|aldizkaria=projetbabel.org|sartze-data=2020-05-27}}</ref> 

[[Kuatrikromia]] bidezko inprimatze-prozedurak (adibidez, koloretako liburuak eta aldizkariak inprimatzeko erabiltzen dena) lehen mailako koloreak eta [[Beltz|beltza]] erabiltzen ditu. Horregatik, kuatrikromian kolore bat zehazteko, bere konposaketan sartzen den lau kolore horietako bakoitzaren tinta-portzentajearen bidez egiten da. Gorria magenta eta horia nahastuz eratzen denez, kolore gorri biziz inprimatutako eremu bat C = 0 (% 0 cian[[zian]]), m = 100 (% 100 [[magenta]]), y = 100 (% 100 [[Hori|horia]]) eta k = 0 (% 0 [[Beltz|beltza]]) edo [[CMYK kolore-eredua|CMYK]] izango da.

[[Kromosintesi]] sistema honetan, gorriaren kolore osagarria [[Zian|ziana]] da.

Denbora luzez, gorria lehen mailako kolore kengarritzat jo zen, izan ere, historian zehar gaiaren inguruko hainbat adituk kolore primarioen taldean sartu zuten. XII. mendean, adibidez, primario bezala gehien erabiltzen zen gorri mota [[Gorrimin|gorrimina]] izan zen. Argiaren eta kolorearen inguruan [[Isaac Newton|Newton]]<nowiki/>ek eginiko ikerketek hainbat teoria sorrarazi zituzten, baina, ez ziren guztiak zuzenak. [[XVIII. mendea|XVIII]]. mendearen hasieran, pintura tratatu batzuek Newtonek sortutako kolorezko zirkulua [[Margolaritza|margolaritzaren]] beharretara egokitu zuten, eta lehen hiru koloreak zirkulu newtoniarraren gorria, horia eta urdina ziren. Oinarrizko hiru kolore horiek gaur egun arte erabili izan dira.

Hainbat mendez [[Pigmentu|pigmentuak]] garatuz eta koloreari buruzko ikerketak egin ondoren, gaur egun, hiru kolore primario egokienak ziana, magenta eta horia direla uste da, baina artearen esparruan, arrazoi tekniko eta tradizionalengatik, oro har, "antzinako" primarioak erabiltzen jarraitzea nahiago da.<ref>{{Erreferentzia|izena=David K.|abizena=Lynch|izenburua=Color and Light in Nature|argitaletxea=Cambridge University Press|hizkuntza=en|abizena2=Livingston|abizena3=Livingston|izena2=William Charles|izena3=William|data=2001-06-11|url=https://books.google.com.pe/books?id=4Abp5FdhskAC&pg=PA231&redir_esc=y#v=onepage&q&f=false|isbn=978-0-521-77504-5|sartze-data=2020-05-27}}</ref>

Kromosintesi- sistema honetan, gorriaren kolore osagarria [[Berde|berdea]] da.

Argi-koloreko sistema gehigarri hau monitoreek eta telebistek koloreak sortzeko erabiltzen dutena da. Sistema honetan, kolore bat bere osagai bakoitzerako zenbakizko balioekin deskribatzen da (gorria, berdea eta urdina), gorria "R" -rekin, berdea "G" -rekin eta urdina "B" -rekin adieraziz. [[RGB kolore-eredua|RGB]] kolore ereduan, 0tik 255era bitarteko balioen eskala batean, gorri gehigarri hutsa R = 255 (gorriaren balio maximoa), G = 0 (berderik ez) eta B = 0 (urdinik ez) gisa adierazten da.

# 618 nm ingurutik 644 nm ingurura, [[Laranja kolore|laranja]] koloreko gorriz osatutako argi koloreko [[gradiente]] bat dago.

Kolore gorriaren barietate ezberdinak daude tonu, kroma (saturazioa, intentsitatea edo koloreazioa ere deitua) edo arintasunaren (balioa, tonua edo distira) arabera<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Red Color Codes [Hex, RGB] {{!}} HTML-Color.Codes|url=https://html-color.codes/red|aldizkaria=html-color.codes|sartze-data=2020-05-26}}</ref>.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Red color code - HTML RGB red color|url=https://www.rapidtables.com/web/color/red-color.html|aldizkaria=www.rapidtables.com|sartze-data=2020-05-26}}</ref> Balio-aldaketei nabardurak ere esaten zaie, tonu gorria [[Beltz|beltzarekin]] edo [[Zuri|zuriarekin]] nahastutako beste barietate bat da.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Shades of Red|url=https://colorswatches.info/shades-of-red|aldizkaria=ColorSwatches.info|sartze-data=2020-05-26}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izenburua=24 Shades of Red Color Palette – graf1x.com|url=https://graf1x.com/shades-of-red-color-palette-hex-rgb-code/|aldizkaria=graf1x.com|sartze-data=2020-05-26}}</ref> <ref>{{Erreferentzia|izena=Antonio Valero|abizena=Muñoz|izenburua=Principios de color y holopintura|argitaletxea=Editorial Club Universitario|hizkuntza=es|data=2013-02-28|url=https://books.google.es/books?id=CXqrBAAAQBAJ&pg=PA179&dq=gamas+de+color&hl=en&sa=X&ved=0ahUKEwiF_b3gyo7pAhUHXsAKHXPjDkAQ6AEIRjAD#v=onepage&q=gamas%20de%20color&f=false|isbn=978-84-15787-08-2|sartze-data=2020-05-26}}</ref>

! style="color: black" | [[Gorribizi|Bermiloi]]

! style="color: black" | [[Eskarlata]]

! style="color: black" | [[Gorrimin|Gorrimina]]

[[Begi|Giza begia]]<nowiki/>k gorri kolorea ari dela ikusten esaten da 625 eta 740 [[nanometro]] inguruko uhin luzera dituzten argi izpiak ikusten dituenean<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Color|url=http://hyperphysics.phy-astr.gsu.edu/hbase/vision/specol.html|aldizkaria=hyperphysics.phy-astr.gsu.edu|sartze-data=2020-05-27}}</ref>. Kolore espektroan gorria da uhin luzera handiena duena; hau da, giza begiak ikus dezakeen koloreen mugan dago. Gorria baino uhin luzera handiagoa duten eta espektroan ondoan dauden argi izpiei [[Infragorri|infragorriak]] deritze. Izpi hauek ikusezinak dira giza begientzat, baina bero gisa hauteman daitezke. Gorria kolore primarioa da [[RGB sistemankolore-eredua|RGB kolore eredua]]<nowiki/>n.

Primateek gorria ikusteko gaitasuna daukate, alegia, teoria batzuen arabera [[Fruitu|fruta]] helduak eta fruta heldugabeak bereiztea du helburu. Gorria ikusteak aurpegi gorriak (gehienetan arriskutsuak) identifikatzeko gaitasuna ere eman du. Gainera, argi gorria gauean dugun ikusmena egokitzeko baliagarria da. Izan ere, [[Erretina|erretinako]] [[Makila (zelula)|makila]]<nowiki/>k (argi gutxiko momentuetan ikusmena zaintzen duten [[Zelula|zelulak]]) ez baitira argi gorriari sentikorrak<ref>{{Erreferentzia|izenburua=NOVA Online/Hunt for Alien Worlds/Be A Stargazer|url=https://www.pbs.org/wgbh/nova/worlds/stargazer.html#Sensitize%20Your%20Eyes|aldizkaria=www.pbs.org|sartze-data=2020-05-27}}</ref>.

Eguzkia zerumugaren gainetik bat edo bi graduko angelu-distantziara dagoenean, ilunabarreko argiak zeruaren ertzera isurtzen du bere argitasuna. Pixkanaka-pixkanaka, distira horia argi gorri-laranja bihurtzen da, eta, azkenik, su koloreko argitasun distiratsua dago. Eguzkia zerumugaren azpitik bost gradu5° ingurura jaitsi denean, iristen da bere intentsitaterik handienera. Eguzkia jarri den tokiaren gainean, zeruertzetik, zerrenda gorri estu batek bananduta, zirkuluerdi bat ikusten da, kolorea aldatzen doana zaiona, purpura eta arrosaren artean. Momentu honi “sorginen“[[sorginen ordua”ordua]]” deitzen zaio.

[[Aerosol|Aerosol-kopuru]] handia dagoenean (atmosfera-hautsa), egunsentiko eta ilunabarreko argia bereziki gorria da. Oro har, [[presio atmosferiko]] handiak daudenean gertatzen da (antizikloia), airean [[Hauts-partikula|hauts-partikulenpartikule]]<nowiki/>n kontzentrazio handiagoa baitago presio handietan. [[Ostertz|Zerumuga]] zabala bada, itsasoan adibidez, egunsentia eta ilunabarrak argiagoak izaten dira.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Eguzki-erradiazio barreiatu|hizkuntza=eu|data=2020-05-05|url=https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Eguzki-erradiazio_barreiatu&oldid=7869216|sartze-data=2020-05-28|encyclopedia=Wikipedia, entziklopedia askea.}}</ref>

"Itsaldi gorria", kasu batzuetan, algen ugaritze bat eragiten duelako deitzen da horrela, urak tonalitate gorrixka batez tindatzea lortzen duena, [[Mikrobio|mikroorganismo]] hauetako batzuek dituzten [[Pigmentu|pigmentuen]] ondorioz. Hala ere, gertaera hauei, alga loratze kaltegarriak (FANs) deitzen zaie, askotan, ez baitute koloraziorik uren aurrean. Uretako ingurunean sortzen diren ingurumen-faktoreen kopuru altu baten ondorioz, gertaera horiek askotan kaltegarriak izaten dira beste organismo batzuentzat, baita gizakiarentzat ere. Batzuetan, termino hau modu okerrean erabiltzen da [[Mikroalga|mikroalgen]] edozein [[ugalketa]] masiborako.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Redtide – Red Tide Algae – Red Tide Effects {{!}} START|url=https://start1.org/red-tide/effects/|aldizkaria=start1.org|sartze-data=2020-05-28}}</ref>

[[Mikroorganismo]] [[planktoniko]] hauen kontzentrazio altuak, [[Toxina|toxinak]] sortzen dituztenak, galera ekonomikoak eragiten ditu [[Akuikultura|akuikulturarentzat]]. Izan ere, toxina horiek animalia-baliabideetan (adibidez, organismo iragazleetan) duten bioakumulazioa maila aski altuetara irits daiteke, gizakiek irensten dituztenean kaltegarriak izan baitaitezke, eta, horrela, arazo ekonomikoak, ekologikoak eta sozialak sortzen dira arrantza-eremuan.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Red Tide FAQ|url=https://tpwd.texas.gov/landwater/water/environconcerns/hab/redtide/faq.phtml#q9|aldizkaria=tpwd.texas.gov|sartze-data=2020-05-28}}</ref>

Itsaldi gorria fenomeno natural bat da, [[Plankton|planktonaren]] zenbait osagairen kontzentrazioa handitzeagatik bereizten dena. Ingurumen-baldintza jakin batzuen pean, [[organismo]] [[Fitoplanktoniko|fitoplanktonikoen]] gehikuntza gehiegizkoa gertatzen da (bereziki [[Dinoflagelatu|dinoflagelatuak]]), loraldia, alga-loratzeak edo "Bloom" bezala ezagutzen dena, uraren kolorazioan aldaketa handiak eraginez, eguzkiaren argia harrapatzen duten pigmentuak dituztelako. Pigmentu horiek kolore gorri, hori, berde, kafe edo konbinaziokoak izan daitezke, ohikoena kolore gorrixka delarik, hortik datorkio deitura.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Red tide warning - General - New Straits Times|data=2013-01-07|url=https://web.archive.org/web/20130107005300/http://www.nst.com.my/nation/general/red-tide-warning-1.196724|aldizkaria=web.archive.org|sartze-data=2020-05-28}}</ref>

Kolore espektroaren zona gorrian argia ematen dituzten laserrak  1960. urtetik, [[errubi]] laserra sortu zenetik,  erabili dira. [[1962|1962an]] [[helio]]-[[neon]] laserra sortu zen. Bi laser mota hauek asko erabili dira hainbat esparrutan, [[Holografia|hologrametan]] edo [[Hezkuntza|hezkuntzan]] adibidez. Helio-neon laser gorriak komertzialki erabili ziren [[LaserDisc]] irakurgailuak ([[DVD|DVDaren]] hurrengoak izango zirenak) produzitzeko.

Gaur egun, erraz eros daitezke inolako kaltea sortzeko gai diren laser erakusleak. Potentzia handiko bertsio eramangarria, oso erabilgarria da zenbait esparrutan. Duela gutxi 671nm-ko diodoa duten estatu solidoko laserrak (DPSS ingelesez) merkatuan sartu dira. Laser hauek [[partikula-irudi abiadura]] neurketan, [[Raman espektroskopia|Raman-en espektroskopioan]] eta [[Holografia|holografian]] erabiltzen dira<ref>{{Erreferentzia|izena=K.|abizena=Thyagarajan|izenburua=Lasers: Fundamentals and Applications|argitaletxea=Springer Science & Business Media|hizkuntza=en|abizena2=Ghatak|izena2=Ajoy|data=2010-09-27|url=https://books.google.es/books?id=z13wEOBwn1wC&printsec=frontcover&dq=laser+fundamentals&hl=es&sa=X&ved=0ahUKEwjF28aI77LpAhWhAWMBHTyUAO8Q6AEISjAD#v=onepage&q=laser%20fundamentals&f=false|isbn=978-1-4419-6442-7|sartze-data=2020-05-27}}</ref>.

Gorri kolorearen uhin luzera oso garrantzitsua izan da laser teknologian, hasieran, laserrak argi gorriarekin esperimentatzen hasi ziren ([[Disko trinko (CD)|CD]] irakurgailuak adibidez) baina orain laser gorrien ordez laser urdinak erabiltzen dira, beharrezkoa den espazioa txikiagoa baita ([[Blu-ray|Blu- Ray]] irakurgailuak adibidez).  

[[Orban Gorri Handia]] [[Jupiter]] planetako ekaitzik handiena da, baita planetako [[Atmosfera|atmosferaren]] xehetasunik ezagunena ere. Ekaitz handi baten erakoa, duela 350 urte ingurutik existituko litzatekeen [[zurrunbilo]] erraldoi bat da, bere inguruan, 700 kilometro orduko haizeak izateagatik bereizten dena. Bere tamaina, Lur planetaren [[Diametro|diametroa]]<nowiki/>ren bi eta erdi halako sartzeko adinakoa da. Zurrunbiloak, erloju orratzen aurkako zentzuan biratzen du. Kolorez zein bizitasunez asko aldatzen da. Batzuetan, kolore gorri bizi eta nabarmengarri bat izaten du, eta, beste batzuetan, ia ikusezin bihurtzerainoko bezain zurbil bihurtzen da.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=The Great Red Spot|data=2010-03-31|url=https://web.archive.org/web/20100331125637/http://csep10.phys.utk.edu/astr161/lect/jupiter/redspot.html|aldizkaria=web.archive.org|sartze-data=2020-05-27}}</ref>

[[Orban Gorri Txikia]] 2006 urtean [[Jupiter|Jupiterren]] [[atmosfera]]<nowiki/>n Orban Gorri Handiaren ondoan agertu zen ekaitz erraldoi bat da. Orbanaren kolore gorrixkak planetaren barne atmosferako gasak atmosferan igotzen direnean eta eguzkiaren erradiazioaren efektuak jasaten dituztenean sortu daiteke. [[Infragorri|Infragorriekin]] neurtzerakoan, Jupiterren orban gorri handia zein txikia, hodei nagusien gainetik daudela ematen du.

[[Erraldoi gorri|Erraldoi gorria]], masa baxu edo ertaineko (8-9 eguzki masa baino gutxiagokoa) izar mota bat da. Sekuentzia nagusiaren etapan, [[fusio nuklear]] bidez [[Hidrogeno|hidrogenoa]] [[helio]] bihurtuz kontsumitu ondoren, bizirik gabeko [[Helio|heliozko]] [[Nukleo (geologia)|nukleoaren]] inguruko oskol batean [[Hidrogeno|hidrogenoa]] erretzen hasten da. Honek, lehen eragin bezala, [[Izar|izarra]]<nowiki/>ren bolumena handitzea dakar, eta bere azaleraren hoztea; honen ondorioz, bere kolorea gorrixka bihurtzen da. <ref>{{Erreferentzia|izena=Nola Taylor Redd 28|abizena=March 2018|izenburua=Red Giant Stars: Facts, Definition & the Future of the Sun|hizkuntza=en|url=https://www.space.com/22471-red-giant-stars.html|aldizkaria=Space.com|sartze-data=2020-05-27}}</ref>

[[Astronomia|Astronomian]], [[supererraldoi gorri]] I. argitasun klaseko eta K edo M espektro motako izar supererraldoiei deitzen zaie. Euren bolumenari dagokionez, unibertsoan existitzen diren izarrik handienak dira (Eguzkia baino 200 eta 2.600 aldiz handiagoak), hala ere, ez dira masiboenak. Bere izenak adierazten duen bezala, euren azalera gorri kolorekoa eta pixka bat iluna da. Behin sekuentzia nagusiko fasean nukleoan hidrogenoa agortu ondoren, helioaren fusio fasean supererraldoi gorri bihurtzen dira. Izar hauek ez dira beroenak, aldiz, erlatiboki, hotzenen artean daude. Tamainan azkar txikitzen ari direnez, izarra baino askoz handiagoa den azal batez inguratuta daude. <ref>{{Erreferentzia|izenburua=Astrophysics of Red Supergiants|hizkuntza=en-US|url=https://aasnova.org/2018/01/03/astrophysics-of-red-supergiants/|aldizkaria=aasnova.org|sartze-data=2020-05-27}}</ref>[[Betelgeuse|Betelgeuseren]] azala, izarra baino 250 aldiz handiagoa da.  Antares, Betelgeuse, VY Canis Majoris eta UY Scuti dira supererraldoi gorri ezagunenetakoak.<ref>{{Erreferentzia|izena=Fraser|abizena=Cain|izenburua=Red Supergiant Star|hizkuntza=en-US|data=2009-02-05|url=https://www.universetoday.com/24731/red-supergiant-star/|aldizkaria=Universe Today|sartze-data=2020-05-27}}</ref>

[[Laka]] gorria, edo "Lac rojo" ere deitua, [[pigmentu]] gorri garrantzitsu bat izan zen arte errenazentista eta barrokoan. [[Zeharrargi|Zeharrargia]] zenez, laka gorriaren [[Geruza (argipena)|geruza]] finak sortu edota kolore ilun opakoago[[Opakua|opakuago]] baten gainean esmaltatu ziren, bereziki, kolore sakonago edo kolore biziago bat sortzeko.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Red|hizkuntza=en|data=2020-05-23|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Red&oldid=958365382|sartze-data=2020-05-28|encyclopedia=Wikipedia}}</ref>

Bermelloia[[Gorribizi|Bermiloia]] edo okre gorria ez bezala, ([[Mineral|mineralez]] eginak), lakaz egindako pigmentu gorriak, tinta organikoak (intsektuz edo landarez eginak), eta klariona zuria nahastuz egiten dira. Laka gorria, ezkata intsektuek, bereziki Indiako Laccifer lakcak, gordetzen duten kolore gorri iluneko substantziarekin egin zen. Karmina lakua Erdialdeko eta Hegoaldeko Amerikako intsektu[[indipikondoaren kuxkuxeroakkukurutx]]<nowiki/>ak zapalduz egina zegoen, [[Kermesita|Kermes]] lakua eskala ezberdineko intsektu batetik zetorren, (kermes vermilio), [[Mediterraneoa|Mediterraneoaren]] inguruko haritzetan hazten zena. Beste lakau gorri batzuk, madrid arrosa eta txingar zuhaitzaren landareekin eginak izan ziren.<ref>{{Erreferentzia|izena=David|abizena=Bomford|izenburua=Colour|argitaletxea=London : National Gallery|data=2009|url=http://archive.org/details/colour0000bomf|sartze-data=2020-05-28}}</ref>[[Fitxategi:Rubia tinctorum - Köhler–s Medizinal-Pflanzen-123.jpg|thumb|196x196px|Rubia tinctorumen]]

* '''Labar okre gorriak''' Frantziako Rosellón[[Rosselló|Roselló]] ondoan. Okre gorria, hematitaz tindatutako buztinez osatua dago. Historiaurreko labar-pinturetan gizakiak erabilitako lehen pigmentua izan zen.

* '''Mineral zinabriarra''', [[Merkurio (elementua)|merkurio]] minerala, bermellonbermiloi kolorearen iturria da. Erromatar garaian, zinabriar gehiena Espainiako Almadengo meategietatik zetorren, non meatzariak preso eta esklabo izaten ziren. [[Merkurioaren Ondarea. Almadén eta Idrija|Merkurioa]] oso toxikoa da, eta meategietan lan egitea heriotza zigorra zen meatzarientzat.

* '''PigmentoPigmentu bermiloinbermiloi''', zinabrieraz[[Zinabrio|zinabrioz]] egina. Hau izan zen [[Ponpeia|Ponpeiako]] horma-irudietan erabilitako pigmentua, Txinako laka Song dinastiatik koloreztatzeko.

* '''Rubia tinctorumen sustraiek''', edo landare eroenak, antzinatik [[XIX. mendea|XIX]]. mendera arte erabilitako tindu gorririk ohikoena sortu zuten.

* '''Berun gorria''', minio bezala ere ezaguna, antzinako greziarren garaitik erabili izan da. Kimikoki berun [[Tetroxido|tetroxidoa]] bezala ezagutzen da. Erromatarrek berunezko pigmentu zuria txigortuz prestatu zuten. Erdi Aroan eskuizkribu argiztatuen tituluak eta dekorazioa egiteko erabiltzen zen.

* '''Dragoi-odola''' erretxina gorri distiratsu bat da, hainbat landare-generotako espezieetatik lortzen dena: Croton[[Kroton]], [[Dracaena]], [[Daemonorops]], [[Calamus rotang]] eta [[Pterocarpus]]. Erretxina gorria, antzinaroan, medikuntza, intsentsu, tinte eta berniz bezala erabiltzen zen Italian biolinak egiteko.

* Espainiar Mexikoko (ezkerrean) '''[[indipikondoaren kukurutx]] zapaldua''' izan zen errenazimenduko jantzietan erabilitako kolore gorrixka sakona egiteko.

* '''Karmin-estraktua''', intsektu [[Kukurutx|kukurutxak]] eta haritz bizien izerdiaz elikatzen diren beste ezkata batzuk birrinduz egina. [[Kermesita|Kermes]] ere deitua, [[Erdi ArotikAroa|Erdi Aro]]<nowiki/>tik [[XIX. mendea|XIX]]. mendera arte erabili zen tindatze gorri bat egiteko. Orain jogurta eta beste elikagai batzuk koloratzeko erabiltzen da.

* '''Albura-zuhaitza''', [[India|Indian]], [[Malaysia|Malaysian]] eta [[Sri LankanLanka]]<nowiki/>n jaioa, eta geroago Brasilwoodeko[[Brasilwood]]<nowiki/>eko zuhaitz lotua (hemen erakusten dena), [[Hego AmerikakoAmerika]]<nowiki/>ko kostaldekoa, brasildar pigmentu gorri eta tindu ospetsu baten iturria izan ziren. Egur gorria hautsetan ehotu zen eta soluzio alkalino batekin nahastu zen. Brasilak bere izena eman zion Brasilgo nazioari.

* '''Alizarina'''. Lehen tindu gorri sintetikoa izan zen, [[1868|1868an]] kimikari alemaniarrek sortua. Landarerik zoroenean bikoiztu zuen kolorantea, baina merkeagoa eta iraunkorragoa izan zen. Sartu ondoren, landarerik zoroenaren tindu naturalen ekoizpena ia amaitu egin zen.

[[Angurri|Angurria]] edo sandia (Citrullus lanatus) Citrullus generoko eta Cucurbitaceae[[Kukurbitazeo|KucKrbitazeo]] familiako landare-espezie bat da. Bere fruitua 25 cm-ko diametroa izan dezakeen esfera-[[elipsoide]] formakoa da. Azala, berde-zuri kolorekoa eta zurruna da; mamia, berriz, gorri edo hori kolorekoa eta bigunagoa da. Mamia jan daiteke eta zapore gozoa du. Normalean gordin kontsumitzen da. Angurriak urez, bitaminez eta mineralez hornituta dagoen jakia da. Hala ere, kaloria gutxiko elikagaia da.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Watermelon, raw Nutrition Facts & Calories|hizkuntza=en-US|url=https://nutritiondata.self.com/facts/fruits-and-fruit-juices/2072/2|aldizkaria=nutritiondata.self.com|sartze-data=2020-05-27}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Krystyna|abizena=Wasylikowa|izenburua=An archaeobotanical contribution to the history of watermelon, Citrullus lanatus(Thunb.) Matsum. & Nakai (syn. C. vulgaris Schrad.)|orrialdeak=213–217|hizkuntza=en|abizena2=van der Veen|izena2=Marijke|data=2004-11-01|url=https://doi.org/10.1007/s00334-004-0039-6|aldizkaria=Vegetation History and Archaeobotany|alea=4|zenbakia=13|issn=1617-6278|doi=10.1007/s00334-004-0039-6|sartze-data=2020-05-27}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Todd C.|abizena=Wehner|izenburua=Watermelon|argitaletxea=Springer|orrialdeak=381–418|hizkuntza=en|data=2008|url=https://doi.org/10.1007/978-0-387-30443-4_12|aldizkaria=Vegetables I: Asteraceae, Brassicaceae, Chenopodicaceae, and Cucurbitaceae|editore-abizena=Prohens|editore-izena=Jaime|isbn=978-0-387-30443-4|doi=10.1007/978-0-387-30443-4_12|sartze-data=2020-05-27|serie=Handbook of Plant Breeding}}</ref>

[[Marrubi|Marrubiak]] zenbait landare-espezie herrestariak dira. Basokoak mailukiak ere deitzen dira euskaraz. Fragaria generokoak dira, lurrin hitzarekin erlazionatuta (fraga latinez), oso landuak bere fruitu jangarriarengatik. Barietate komerzializatuenak hibridoak dira. Ohikoena ''[[Baratze-marrubi|Fragaria x ananassa]]'' edo baratze marrubia da bere fruituaren handitasunaren ondorioz.