Gorri: berrikuspenen arteko aldeak
Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
t Pintxasne wikilariaren aldaketak ezabatuz, Naroa Alijostes wikilariaren azken bertsiora itzularazi da. Etiketak: lehengoratzea SWViewer [1.3] |
|||
472. lerroa:
[[Hertzsprung-Russell diagrama]]<nowiki/>ren arabera, [[nano gorri]] bat sekuentzia nagusiko izar txiki eta (erlatiboki) hotz bat da, K berantiar edo M espektro motakoa. Mota honetakoak dira izar gehienak, euren [[masa]] eta diametroa gure eguzkiarenaren heren bat baino gutxiago dira (0,08 eguzki masatik behera izanez gero nano marroi deritzo), eta azaleko tenperatura 3.500 kelvin baino gutxiagokoa da. Barne tenperatura ere nahiko baxua da eta energia erritmo motelean sortzen da, hidrogenoa [[fusio nuklear]] bidez helio bihurtuz [[protoi-protoi katea]]<nowiki/>ren bidez. <ref>{{Erreferentzia|izenburua=Red Dwarf {{!}} COSMOS|url=https://astronomy.swin.edu.au/cosmos/R/Red+Dwarf|aldizkaria=astronomy.swin.edu.au|sartze-data=2020-05-27}}</ref>Ondorioz, izar hauek argi gutxi igortzen dute, eta kasuren batzuetan eguzki argitasunaren 10.000rena baino ez da. Nano gorri handienak ere, gure eguzkiaren argitasunaren %10a baino ez du. Nahiz eta, [[galaxia]]<nowiki/>ko izar motarik arruntenak izan, bere argitasun baxuaren ondorioz, Lurretik bat bera ere ez da begi hutsez ikusten.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=The Brightest Red Dwarf by Ken Croswell|url=http://kencroswell.com/thebrightestreddwarf.html|aldizkaria=kencroswell.com|sartze-data=2020-05-27}}</ref>
=== Sua ===
Sua [[erregai]] baten [[Erredox erreakzio|oxidazio]]-prozesu azkarra da, non [[Bero|beroa]], sugarrak eta [[Gas|gasak]] sortzen diren. Errekuntzaren agerpena da sua. [[Erreakzio exotermiko|Prozesu exotermikoa]] da, hau da, beroa ematen du beti. [[Argi|Argia]] ere eman ohi du. Hain zuzen, bi funtzio horiekin erabili du sua historikoki gizakiak: argitzea eta berotzea. Hala ere, beste helburu batzuetarako ere erabili da denbora igaro ahala: materialak transformatzeko, sukaldatzeko, desinfektatzeko, sasiak garbitzeko…
[[Fitxategi:FIRE 01.JPG|thumb|281x281px]]
Sugarrak ia beti horiak, laranjatuak edo urdinak izaten dira, baina txingarrak, espektro gorrian daude, sutan dauden partikula gehienak bezala. Horregatik izan daiteke kolore gorria eta suaren artean dagoen lotura kulturala.
Suari b<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Su|hizkuntza=eu|data=2020-02-24|url=https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Su&oldid=7747204|sartze-data=2020-05-28|encyclopedia=Wikipedia, entziklopedia askea.}}</ref>uruzko mitologia
Gizakia sua menderatzen hasi zenetik, sua piztea arazo garrantzitsu bat izan zen. Horregatik, erlijioak suaren <ref>{{Erreferentzia|izena=r01e00000ff26d46714a470b8a1722c041adf5ce5|abizena=r01e00000ff26d465bca470b8832717fd08b75808|izenburua=Lur Entziklopedia Tematikoa|hizkuntza=eu|data=2012-06-01|url=https://opendata.euskadi.eus/catalogo/-/lur-entziklopedia-tematikoa/|aldizkaria=opendata.euskadi.eus|sartze-data=2020-05-28}}</ref>zaindari bihurtu ziren: su iraunkorra mantentzea garrantzitsua zen, etxeko suak itzaltzen zirenerako, horregatik, erlijio guztiek, oraindik orain, santutegian sua piztuta edukitzen dute.
Otorduak, ezin zituzten hasi lehenago eskaintza moduan, lehen mokadua surtara bota gabe, eta arratsaldero, sua pizten zuten, inguruan kantatuz eta dantzatuz.
Sua<ref>{{Erreferentzia|izena=Galarraga Aiestaran|abizena=Ana|izenburua=...eta neandertalek sua piztu zuten|data=2017-06-01|url=https://aldizkaria.elhuyar.eus/erreportajeak/eta-neandertalek-sua-piztu-zuten/|aldizkaria=Elhuyar aldizkaria|sartze-data=2020-05-28}}</ref> ere tatariarren jainko nagusietako bat da. Ez dute uzten atzerritarrik beren lurraldera hurbiltzen, lehenago bi suten artean purifikatu ez bada. Edan baino lehen, egun erdira itzultzeko ohitura dute, hau da, sua dagokien aldera, eta haren ohoretan eraikitzen dituzte txabolak ere, atea sutara begira dutela.
Antzinako afrikarrek jainkozko ohoreak ordaintzen zituzten, edo elementu hau, eta euren tenpluetan betiereko sua mantentzen zuten.
Yakoutek, Siberiako biztanleek, suan izaki bat dagoela uste dute, zeinari ondasunak eta gaitzak emateko ahalmena ematen dioten eta etengabeko sakrifizioak eskaintzen dizkiote.
Columbia ondoko indioek suari begiratzen zioten, izaki boteretsu eta beldurgarri bat bailitzan. Etengabe eskaintzen zizkioten sakrifizioak<ref>{{Erreferentzia|izena=Antonio M.|abizena=Contreras Martín|izenburua=Carlos Alvar Menéndez. El rey Arturo y su mundo: Diccionario de mitología artúrica. Alianza Editorial, 1991.|orrialdeak=332|data=2016-11-15|url=http://dx.doi.org/10.18002/ehf.v0i14.4517|aldizkaria=Estudios Humanísticos. Filología|alea=14|issn=2444-023X|doi=10.18002/ehf.v0i14.4517|sartze-data=2020-05-28}}</ref>, eta ongiaren eta gaizkiaren arbitroa zela uste zuten. Bere laguntzaren bila zebiltzan, berak bakarrik egin ziezaiokeelako aurre, eta nahi zuten guztia eman ziezaiekeelako, hau da, arrantza eta ehiza oparoa, beren ustez aberastasuna eta ongizatea zen guztia.
Siberiako mugetan bizi diren txinatarrek, suaren jainko bat ezagutzen dute. M. Pailas Maiinatschiun bizi zen bitartean, herriak su hartu zuen, sugarrek etxe asko jaten zituzten, eta, hala ere, biztanle bakar bat ere ez zen amatatzen zaiatu. Sutearen inguruan zeuden denak, nahigabe inaktibo batean, eta batzuek ur tantak bakarrik jaurtitzen zituzten, jainkoa lasaitzeko, esaten zutenez, sakrifizio batengatik aukeratu baitzituen gelak. Errusiarrek sutea itzali izan ez balute, hiri osoa errauts bihurtuko zitekeen.
=== Pigmentu eta tinteak ===
| |||