«Giza sexualitate»: berrikuspenen arteko aldeak

Giza sexualitatea gizakien bizitza sozialaren zati gisa uler daiteke, portaera arau inplikatuek eta [[Estatus quo|estatus quoek]] arautzen dutena.  Gizartearen testuinguru sozio-kulturala, politikaren eta komunikabideen eraginak barne, [[arau sozialaksozial]]<nowiki/>ak eratzen ditu. Historian zehar, arau sozialak aldatzen joan dira eta aldatzen jarraitzen dute, hala nola [[sexu iraultza]] eta [[Feminismo|feminismoaren]] gorakada bezalako mugimenduen ondorioz.<ref>{{Erreferentzia|izena=Edgar Sánchez|abizena=Agulló|izenburua=Mediterráneo Digital - Periódico independiente políticamente incorrecto.|hizkuntza=es-ES|url=https://www.mediterraneodigital.com/sexo/s1/generos-orientaciones-sexuales|aldizkaria=Mediterráneo Digital - Políticamente Incorrecto - mediterraneodigital.com|sartze-data=2020-05-27}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izenburua=Términos relacionados con el género/sexo - AsexualpediA|url=http://es.asexuality.org/wiki/index.php?title=T%C3%A9rminos_relacionados_con_el_g%C3%A9nero/sexo|aldizkaria=es.asexuality.org|sartze-data=2020-05-27}}</ref>

Sexualitatea gizakiaren existentziaren zati garrantzitsua izan da historian zehar. [[Zibilizazio]] guztiek sexualitatea estandar, irudikapen eta portaeren bidez kudeatu dute.

Ideologia sexualaren aldaketak emakumezkoen sexualitatea kontrolatzeko eta generoaren arabera bereizteko erabili ziren. Ideologia horiekin, sexu positibotasuna eta jeloskortasuna[[jeloskortasun]]<nowiki/>a handitzen joan ziren.

[[Industria Iraultza|XVIII eta XIX. mendeetako iraultza industrialaren]] hasieran, sexu arauetan aldaketa ugari gertatu ziren. Jaiotza kontrolatzeko gailu artifizial berriak sortu ziren, esaterako, [[Kondoi|kondoia]] eta [[Diafragma (optika)|diafragma]]. Medikuek sexu gaietan rol berria aldarrikatzen hasi ziren, beren aholkuak funtsezkoak omen zirelako moraltasun sexualari eta osasunari buruz. [[Pornografia|Industria pornografikoaren]] hasiera eta [[Japonia|Japoniak]] homosexualitatearekiko aurkako lehen legeak onartuak izan ziren garai honetan ere. Nerabezaroaren adina aurreratu egin zen eta nerabezaroan arreta berria sortu zen. Ezkontzaren xedearekiko ikuspegi berria sortu zen, maitasuna kontuan hartzen hasi zen ekonomia eta ugalketa helburuen gainetik.

[[Havelock Ellis|Havelock Ellis-ekEllisek]] eta [[Sigmund Freud|Sigmund Freud-ek]] homosexualitatearekiko jarrera berriak hartu zituzten; Ellis-ekEllisek esan zuen homosexualitatea jaiotzazkoa zela eta, beraz, ez dela immorala, ez dela gaixotasuna, eta homosexual askok gizartean ekarpen garrantzitsuak egin zituztela. Freud-ekFreudek idatzi zuen gizaki guztiak [[Heterosexualitate|heterosexualak]] edo homosexualak izateko gai direla, pertsona baten orientazioa [[Edipo konplexu|Edipo konplexuaren]] ebazpenaren araberakoa zela (ama baztertu eta aitarenganako maitasuna garatzea).  

[[Alfred Kinsey|Alfred Kinseyk]] sexu ikerketaren aro modernoa hasi zuen. Indianako[[Indiana]]<nowiki/>ko Unibertsitateko ikasleei emandako galdetegietako datuak bildu zituen eta ondoren, sexu portaerei buruzko elkarrizketa pertsonaletara jo zuen. Kinseyk eta bere lankideek 5.300 gizonei eta 5.940 emakumezkoei egin zieten galdeketa. Jende gehienek masturbazioa praktikatu zutela, [[Aho sexu|sexu orala]] praktikatzen zutela, emakumeak [[orgasmo]] anitz izateko gai zirela, eta gizon askok erlazio homosexual motaren bat izan zutela bizitzan zehar aitortu zuten.

[[American Psychiatric Association|The Diagnostic and Statistical Manual American Psychiatric Associationek]] homosexualitatea buruko gaixotasun gisa sailkatu zuen, eta zehatzago esanda, "nortasun asaldura soziopatia" zela esan zuten. Definizio hau [[1973]] arte mantendu zen, [[American Psychiatric AssociationekAssociation]]<nowiki/>ek homosexualitatea buruko nahasteen diagnostikoen zerrendatik kendu zuen arte.

Historikoki, europar kolonizatzaileek bi izpirituetako pertsonak homosexual gisa ikusten zituzten, beraz, bertakoak moralki gutxiago  balira moduan ikusten zituzten. Kolonizatzaileek[[Kolonizatzaile]]<nowiki/>ek beren erlijio- eta gizarte-arauak ezartzen hasi ziren komunitate [[Indigena|indigenei]], bi izpirituetako pertsonen kopurua gutxituz.

Sexu-esanahien eta arraza-ideologien arteko lotura aztertu zuen [[Joane Nagel-]]<nowiki/>en arabera, sexu esanahiak arraza-etnia-nazio mugak mantentzeko eraikitzen dira, beste batzuk salatu eta taldeko portaera sexualak arautzeko. Onartutako portaerekiko atxikimendua eta desbideratzea, [[Arraza (giza sailkapena)|arraza]], [[etnia]] eta [[Nazionalismo|nazionalismoen]] erregimenak definitzen eta indartzen dituzte.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Homosexuality and Mental Health|url=https://psychology.ucdavis.edu/rainbow/html/facts_mental_health.html|aldizkaria=psychology.ucdavis.edu|sartze-data=2020-05-27}}</ref><ref>{{erreferentzia|izena=Roscoe, Will|abizena=|urtea=1988|izenburua=Living the Spirit: a Gay American Indian Anthology|argitaletxea=St. Martins Press.|orrialdea=|orrialdeak=|ISBN=|hizkuntza=en}}</ref>

HIESaren krisialdian aktibismoak sexu praktika seguruak sustatzera bideratu zuen, gaixotasuna prebenitu zitekeela sentsibilizatzeko. "Safe Sex is Hot Sex" kanpainaren helburua, kondoien erabilera sustatzea zen.  AEBko[[Ameriketako gobernuarenEstatu Batuak|AEB]]<nowiki/>ko Gobernuaren kanpainak, ordea, beldurraren kanpaina egitean oinarritu zen. [[1987|1987an]], Kongresuak, jarduera homosexualak sustatzen zituzten sentsibilizazio kanpainetatik ere finantzaketa federalak ukatu zituen.

Estigma eta aktibismoa hies-epidemian HIESa ezagutu zen unetik bertatik izan dira tabu eta estigma. Gaitzak gizarteak baztertutako taldeei eragiten zien bereziki (gayak, heroinazaleak[[heroina]]<nowiki/>zaleak) eta gorputzeko isurien bidez kutsatzen zen eta ez zegoen sendabiderik. Horiek ziren hasiera hartan zabaldu ziren mezuak, eta, geroztik, denbora horretan izugarri aurreratu bada ere, ikerketan eta tratamenduan, estigma ez da guztiz desagertu.

Hori esanda, gogoratu behar da sexu tantrikoaren helburua ez dela eiakulazioa edo [[orgasmo]]<nowiki/>a, baizik eta zentzumenak bultzatzea [[musu]], [[laztan]] eta begiraden bidez, energia sexuala jariatzeko, tabuak eta, batez ere, presak atzean utzita. Hasteko, giroak egokia izan behar du.

[[Kama-sutra Sutra]] antzinako testu hindua da, gizakiaren sexu-portaerari buruzkoa.

Literatura sanskritoko maitasunari buruzko oinarrizko lantzat hartua, Vatsiaianak[[Vatsiaiana]]<nowiki/>k idatzi zuen. Izenburu osoa "sexualitateari buruzko aforismoak, Vatsiaiana" da. Kronologikoki, egilea, [[Gupta Inperioa|Gupta]] aroan kokatzen da ([[K.a. 240|K. a. 240]] eta [[K. a. 550]] artean garatu zena).

# "Emaztearen aukeraketari buruz" (5 kapitulu): segizioa[[segizio]]<nowiki/>a eta ezkontza.

# "Besteen emazteei buruz" (6 kapitulu): batez ere sedukzioari[[sedukzio]]<nowiki/>ari buruz.

# "Gorteei[[Gorte (argipena)|Gorte]]<nowiki/>ei buruz" (6 kapitulu).

Kinsey txostenean desberdintasun handiak hauteman ziren sozialki eskatzen zen portaera desiragarriaren eta benetako portaeraren artean. Halaber, ikusi zen portaera heterosexualaren eta homosexualaren artean ez dagoela bereizketa argirik; izan ere, garai hartako inkesten arabera, emakumeen % 10ek eta gizonen % 28k onartzen zuten portaera homosexualak izatea, eta gizonen % 37k homosexualitatean interesa izatea.

[[1960ko hamarkada|1960ko hamarkadan]], [[William Masters]] eta [[Virginia Johnson]] doktoreek[[Doktorego|doktore]]<nowiki/>ek sexualitatearen prozesu biologikoak ikertu zituzten lehen aldiz laborategi batean, eta «gizakien sexu-erantzun»ari buruzko ikerketa egin zuten. Haren helburua zen oinarrizko informazio zientifiko baten funtsak ezartzea, gizakien sexu-portaeraren arazo multi-fazetikoei erantzun ahal izateko. Beraien interesa zen jakitea zer erreakzio fisiko gertatzen den gizonak eta emakumeak sexu-estimulazio eraginkor bati erantzuten diotenean, eta nola jokatzen duten bakoitzak haren aurrean. Horretarako, zuzeneko behaketaren teknika erabili zuten. Zenbait gizon eta emakume helduk onartu zuten ugalketako biologiaren laborategian aztertzea, Washingtongo[[Washington]]<nowiki/>go Unibertsitateko Medikuntza Eskolako [[Ginekologia]] eta [[Obstetrizia]] Sailean, lehenik eta, geroago, [[Reproductive Biology Research Foundation|Reproductive Biology Research Foundation-en]] babespean. Hamar urtez egindako ohar horietatik eta ondorengo galdeketa psikosexualetik atera ziren ondorioak azkenean argitaratu ziren. [[The Human Sexual Response]] izeneko liburuan argitaratu zituzten beren ikasketak.<ref name=":1">{{erreferentzia|izena=William H. Masters y Virginia E. Johnson|abizena=|urtea=1967|izenburua=Respuesta sexual humana.|argitaletxea=Buenos Aires, editorial Intermédica.|orrialdea=|orrialdeak=|ISBN=OCLC 20211222|hizkuntza=}}</ref>

Beste ugaztun batzuk bezala, gizakiak batez ere sexu maskulinoan edo femeninoan biltzen dira, gizabanako intersexualen proportzio txiki batekin (% 1 inguru), hauentzat, beharbada, sailkapen sexuala hain argia ez delarik. <ref name=":1" /><ref>{{Erreferentzia|izena=Janet|abizena=Leonard|izenburua=The Evolution of Primary Sexual Characters in Animals|argitaletxea=Oxford University Press|hizkuntza=en|abizena2=Cordoba-Aguilar|izena2=Alex|data=2010-07-16|url=https://books.google.com/books?id=PgtXj5R6OfMC|isbn=978-0-19-971703-3|sartze-data=2020-05-27}}</ref>

[[Hipotalamo|Hipotalamoa]] burmuinaren zatirik garrantzitsuena da funtzionamendu sexualerako. Burmuinaren oinarrian dagoen eremu txiki bat da, nerbio-zelulen gorputz talde ezberdinez osatua, [[Sistema kanbikoa|sistema kanbikoaren]] sarrera jasotzen duena. Laborategiko animaliekin egindako ikerketen arabera, hipotalamoaren eremu jakin batzuk suntsitzeak portaera sexuala desagerraraztea eragiten du. Hipotalamoa bere azpian dagoen guruin pituitarioarekin duen harremanagatik da garrantzitsua. [[Guruin pituitario|Guruin pituitarioak]], hipotalamoan[[Hipotalamo|hipotalamoa]]<nowiki/>n eta bere baitan gertatzen diren hormonak[[hormona]]<nowiki/>k banatzen ditu. Lau hormona sexual garrantzitsuenak [[oxitozina]], [[prolaktina]], [[hormona]] [[folikulo]]-estimulatzailea eta hormona luteinizatzailea[[luteinizatzaile]]<nowiki/>a dira.

[[Oxitozina]], batzuetan "maitasunaren hormona" gisan ezagutzen dena, sexu bietan askatzen da sexu-harremanetan orgasmo bat lortzen denean. Oxitozina hurbileko harremanak izateko beharrezkoak diren pentsamendu eta portaeren kritika gisa iradoki da. Erditzean edo bularra ematean ere askatzen da hormona emakumeengan. [[Prolaktina|Prolaktinak]] eta oxitozinak esne-ekoizpena estimulatzen dute emakumeengan. Folikulua estimulatzen duen hormona ([[Hormona folikulu estimulatzaile|FSH]]) obulazioaren erantzulea da emakumeengan, obuluaren heldutasuna eragiten baitu; gizonengan esperma-ekoizpena estimulatzen du. Hormona luteinizatzaileak ([[LH (argipena)|LH]]) obulazioa eragiten du, arrautza heldu baten askapena. <ref>{{Erreferentzia|izena=Anne|abizena=Fausto-Sterling|izenburua=Sexing the Body: Gender Politics and the Construction of Sexuality|argitaletxea=Basic Books|hizkuntza=en|data=2008-08-04|url=https://books.google.com/books?id=-976qhsz7A4C|isbn=978-0-7867-2433-8|sartze-data=2020-05-27}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Carol K.|abizena=Sigelman|izenburua=Life-Span Human Development|argitaletxea=Cengage Learning|hizkuntza=en|abizena2=Rider|izena2=Elizabeth A.|data=2011-01-01|url=https://books.google.com/books?id=8smBuRecmDsC&pg=PT480|isbn=978-1-111-34273-9|sartze-data=2020-05-27}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Theresa|abizena=Hornstein|izenburua=Biology of Women|argitaletxea=Cengage Learning|hizkuntza=en|abizena2=Schwerin|izena2=Jeri Lynn|data=2012-01-01|url=https://books.google.com/books?id=ibgKAAAAQBAJ&pg=PA205|isbn=978-1-285-40102-7|sartze-data=2020-05-27}}</ref>

Zakilaren ardatza belakizko hiru gorputz zilindriko dira, luzeran zehar [[odol-hodiezhodi]]<nowiki/>ez beteak. [[Spongiosum]] gorputza, besteen azpian zentralki dagoen hodi bat da, eta amaieran hedatzen da zakilaren punta osatzeko. <ref>{{Erreferentzia|izena=Linda J.|abizena=Smith|izenburua=Impact of Birthing Practices on Breastfeeding|argitaletxea=Jones & Bartlett Learning|hizkuntza=en|abizena2=Kroeger|izena2=Mary|data=2010-09-15|url=https://books.google.com/books?id=vUncnT6o4k4C&pg=PA158|isbn=978-0-7637-6374-9|sartze-data=2020-05-27}}</ref>

Ardatzaren mugan altxatutako ertza, koroa deitzen da. [[Uretra]] ardatzean zehar zabaltzen da, esperma eta gernuarentzat[[Gernu|gernua]]<nowiki/>rentzat irteera emanez. Sustraia gorputz leizetsuen mutur hedatuak dira. Gorputz horiek aireztatu egiten dira, sendaketa osatzeko, eta hezur punikoari eta gorputz harrotuaren ([[Erraboil|erraboila]]) mutur hedatuari lotzen zaizkio. Sustraia bi muskuluz inguratuta dago; muskulu [[bulboberernosoa]] eta muskulu [[istxiokabernosoa]], pixa egiten eta eiakulatzen laguntzen dutenak. Zakilak, glanak estaltzen dituen [[prepuzio]] bat du, eta hau, batzuetan, arrazoi mediko, erlijioso edo kulturalengatik zirkunzisioaren[[zirkunzisioa]]<nowiki/>ren ondorioz kentzen da. Eskrotoan[[Eskroto]]<nowiki/>an, barrabilak[[barrabil]]<nowiki/>ak gorputzetik urrun mantentzen dira, horretarako arrazoi posible bat, esperma, gorputzeko tenperatura normala baino pixka bat txikiagoa den giro batean sor daitekeela da. <ref>{{Erreferentzia|izenburua=Male Reproductive System - Explore Anatomy with Detailed Pictures|url=https://www.innerbody.com/image/repmov.html|aldizkaria=Innerbody|sartze-data=2020-05-27}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Liam|abizena=Drew|izenburua=Did the Scrotum Evolve for Showing Off? Look at the Blue Balls on This Monkey.|hizkuntza=en|data=2013-07-08|url=https://slate.com/technology/2013/07/are-testicles-external-for-cooling-galloping-display-or-something-else.html|aldizkaria=Slate Magazine|sartze-data=2020-05-27}}</ref>

Gizonezkoen barneko ugaltze-egiturak honako hauek dira: barrabilak, [[edukto-sistema]], [[prostata]] eta [[semen-besikulakbesikula]]<nowiki/>k, eta Cowper-en[[Cowperen guruina|Cowperren guruina]].

Barrabiletan (gizonezkoen gonadetan) sortzen dira espermatozoideak eta gizonezkoen hormonak. Egunero sortzen dira milioika espermatozoide ehunka tubulu erdi-niferotan. [[Leydig zelulak]] izeneko zelulak tubuluen artean daude; horiek hormona androgenoak[[Androginia|androgeno]]<nowiki/>ak sortzen dituzte; [[testosterona]] eta inhibitzailea[[inhibitzaile]]<nowiki/>a dira. Testikuluak kordoi espermatikoak eusten ditu. Hodi-egitura horrek odol-hodiak, nerbioak, hodi deferenteak eta testikuluak igotzen eta jaisten laguntzen duen muskuluak ditu, tenperatura-aldaketen eta eszitazio sexualaren aurrean. Egoera hauetan, testikuluak gorputzera gehiago hurbiltzen dira.

Esperma lau zatiko hodi-sistema baten bidez garraiatzen da. Sistema honen lehen zatia epididimisa da. Hemen, barrabilak elkartu egiten dira. Hodi-sistemaren bigarren zatia hodi deferenteak dira, izurritearen beheko muturrean hasten den muskulu-hodia. Deferens-akDeferensak gorantz igarotzen dira barrabilen aldean, kordoi espermatikoaren parte bihurtzeko.

Mutur hedatua anpulua da, eiakulatu aurretik esperma metatzen duena. Hodi-sistemaren herena hodi eiakulatorioak dira, 2,5 cm-ko hodi binakatuak, prostata-guruinetik pasatzen direnak, semena sortzen den lekuan. Prostata-guruina maskor itxurako organo solido bat da, uretraren lehen zatia inguratzen duena, eta gernua eta semena ditu. Emakumearen [[G puntuarenpuntu|G puntua]]<nowiki/>ren antzera, prostatak sexu-estimulazioa ematen du, eta uzki-sexuaren bidez orgasmoa eragin dezake. <ref>{{Erreferentzia|izena=Lynda|abizena=Madaras|izenburua=What's Happening to My Body? Book for Boys: Revised Edition|argitaletxea=HarperCollins|hizkuntza=en|abizena2=Madaras|izena2=Area|data=2007-06-06|url=https://books.google.com/books?id=zC1g5gdJc_kC&pg=PA33|isbn=978-1-55704-765-6|sartze-data=2020-05-27}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izenburua=Male Reproductive System - Explore Anatomy with Detailed Pictures|url=https://www.innerbody.com/image/repmov.html|aldizkaria=Innerbody|sartze-data=2020-05-27}}</ref>

Prostata-guruinak eta semen-besikulek semen-likidoa sortzen dute, eta espermarekin nahasten da semena sortzeko. Guruin prostatikoa maskuriaren azpian eta ondestearen aurrean dago. Bi eremu nagusi ditu: batetik, gizonezkoen uretra hezearen estaldura mantentzeko jariakinak sortzen dituen barnealdea, eta, bestetik, semena igarotzea errazteko jariakin seminalak sortzen dituen kanpoaldea. Semen-besikulek [[fruktosa]] jariatzen dute aktibazio eta mobilizazio espermatikorako, umetokiko uzkurdurak eragiteko, umetokiko mugimenduan laguntzeko, eta baginaren azidotasuna neutralizatzen laguntzeko. Cowperren guruinak prostataren azpiko ilar-tamainako bi egitura dira.

[[Pubis-mendi|Venusen mendia]] gantz-ehunaren geruza leun bat da, hezur punikoa gainjartzen duena. Pubertaroaren[[Pubertaro]]<nowiki/>aren ondoren, eremu hori handituz doa. Nerbio-bukaera asko ditu eta estimulazioarekiko sentikorra da.

Labia txikiari eta labia handiari ezpainak esaten zaie. Larruazalaren bi tolestura luze dira, monsetik perineumera hedatzen direnak. Pubertaroaren ondoren, kanpoko azala ilez estaltzen da. Minorapiak, larruazaleko ilerik gabeko bi tolestura dira, klitoriaren[[Klitoriaren moko-azal|klitoria]]<nowiki/>ren gainean daudenak, kaputxa klitorala eratzeko eta ukimenarekiko oso sentikorrak dira. Labia txikia odolez gizentzen da sexu-estimulazioan, eta, ondorioz, puztu eta gorritu egiten dira. Labia txikiak ehun konektiboz osatuta daude, eta ehun horiek odol-hodiekin ematen dira. Sexualki estimulatu gabeko egoera batean, ezpainak baginako eta uretrako irekidura babesten du, eta estali egiten ditu. Labia txikiaren oinarrian Bartholin-en[[Bartholinen guruin|Bartholinen guruinak]] daude, eta horiek likido alkalino tanta batzuk gehitzen dizkiote baginari hodien bidez; fluido horrek kanpoko baginaren azidotasuna indargabetzen laguntzen du, esperma ezin baita giro azidoan bizi. <ref>{{Erreferentzia|izena=Martha|abizena=Rosenthal|izenburua=Human Sexuality: From Cells to Society|argitaletxea=Cengage Learning|hizkuntza=en|data=2012-01-06|url=https://books.google.com/books?id=d58z5hgQ2gsC&pg=PT153|isbn=978-0-618-75571-4|sartze-data=2020-05-27}}</ref>

Klitoria zakilaren ehun enbrionario beretik garatzen da; nerbio-bukaerez (edo, kasu batzuetan, gehiagoz) baino ez da osatzen, eta, beraz, guztiz sentikorra da. Hau egitura erektil luze txiki bat da eta funtzio ezaguna besterik ez du, sexu-sentsazioak. Emakumeen orgasmo-iturri nagusia da. [[Smegma]] izeneko jariakin lodi horiek klitorian biltzen dira. <ref>{{Erreferentzia|izenburua=Female Reproductive System - Anatomy Pictures and Information|url=https://www.innerbody.com/image/repfov.html|aldizkaria=Innerbody|sartze-data=2020-05-27}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izenburua=The complete dictionary of sexology|argitaletxea=New York : Continuum|data=1995|url=http://archive.org/details/completedictiona0000unse_w1u0|sartze-data=2020-05-27}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izenburua=Go Ask Alice!: I'm a woman who cannot feel pleasurable sensations during intercourse|data=2011-01-07|url=https://web.archive.org/web/20110107184029/http://www.goaskalice.columbia.edu/3229.html|aldizkaria=web.archive.org|sartze-data=2020-05-27}}</ref><ref>{{Erreferentzia|url=https://web.archive.org/web/20090113132443/http://www.webmd.com/sex/want-better-orgasms|aldizkaria=web.archive.org|sartze-data=2020-05-27}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Joseph A.|abizena=Flaherty|izenburua=Psychiatry : diagnosis & therapy|argitaletxea=Norwalk, Conn. : Appleton & Lange|abizena2=Davis|abizena3=Janicak|izena2=John M. (John Marcell)|izena3=Philip G.|data=1993|url=http://archive.org/details/psychiatrydiagno00flah|sartze-data=2020-05-27}}</ref>

Bagina-irekidura eta uretra-irekidura ezpain txikiak bereizten direnean bakarrik ikus daitezke. Irekidura horiek nerbio-bukaera asko dituzte, eta ukimenarekiko sentikor bihurtzen dituzte. Muskulu bulbokabernoso izeneko esfinterreko[[esfinter]]<nowiki/>reko muskulu-eraztun batez inguratuta daude. Muskulu horren azpian eta bagina-irekiduraren kontrako aldeetan, bonbilla bestibularrak daude, kitzikatzean zakila odolez puztuta heltzen laguntzen diotenak baginari. Baginako irekiduraren barruan [[Himen|himena]] dago, mintz mehe bat. Uretra-irekidura maskuriarekin konektatzen da uretrarekin; gernua kanporatzen du maskuritik. Hori klitoriaren azpian eta bagina-irekiduraren gainean dago.

Bularrak emakumeen gorputzaren aurreko toraxeko larruazalpeko ehunak dira. Teknikoki emakume baten anatomia sexualaren parte ez diren arren, rolak dituzte bai plazer sexualean eta baita ugalketan ere. Bularrak[[Bular]]<nowiki/>rak izerdi-guruin aldatuak dira, ehun haritsu eta koipetsuez osatuak  eta nerbioak, odol-hodiak eta hodi linfatikoak dituztenak. Beren helburu nagusia garapenean dagoen haur bati esnea ematea da. Bularrak pubertaroan garatzen dira, estrogenoa[[estrogeno]]<nowiki/>a areagotzeari erantzuteko. Bular heldu bakoitzak 15-20 bular-guruin ditu, esnea sortzen dutenak, irregularki eratutako lobuluak, albeolo-guruinak eta titiburura eramaten duen hodi laktifero bat dituztenak. Lobuluak ehun konektibo dentsoek bereizten dituzte. Ehun horiek guruinak bermatu eta ehunei lotzen dizkiete azpiko bular-muskuluetan. Beste ehun konektibo bat, lotailu esekidura izeneko hari trinkoak eratzen dituena, barrurantz zabaltzen da bularreko azaletik bularreko ehuneraino, bularraren pisua bermatzeko. Herentziak eta gantz-ehunaren kopuruak zehazten dute bularren tamaina. <ref>{{Erreferentzia|izenburua=Clinical Psychology Review|url=https://www.journals.elsevier.com/clinical-psychology-review/|sartze-data=2020-05-27}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izenburua=Female Reproductive System - Anatomy Pictures and Information|url=https://www.innerbody.com/image/repfov.html|aldizkaria=Innerbody|sartze-data=2020-05-27}}</ref>

Emakumeen barruko ugalketa-organoak bagina, umetokia, [[Umetoki-tronpa|Falopioren tronpaktronpa]]<nowiki/>k eta obarioak[[obario]]<nowiki/>ak dira. Bagina zorro motako kanala da, bulbatik umetokiraino[[Umetoki|umetokir]]<nowiki/>aino hedatzen dena. Koitoan zakila hartu eta espermaren gordetzaile gisa aritzen da. Bagina ere jaiotza-kanala da; 10 cm-ra zabal daiteke erditzean. Bagina maskuriaren eta ondestearen artean dago. Itxi egiten da normalean, baina eszitazio sexualean ireki, luzatu eta lubrifikazioa eragiten du zakila sartu ahal izateko. Baginak hiru horma ditu geruzatan; hauek bakterio naturalak dituzten autogarbiketa-organoak dira, eta ez dute legamiarik sortzen. G puntua gisa 1950ean[[1950]]<nowiki/>ean deitu zion lehen aldiz [[Ernst Gräfenberg-]]<nowiki/>ek eta hau baginaren aurreko horman egon daiteke eta orgasmoak eragin ditzake. Eremu hori aldatu egin daiteke emakumeen tamaina eta kokapenaren arabera; batzuetan, baliteke ez egotea. Zenbait ikertzailek beren egitura edo existentzia zalantzan jartzen dute, edo klitoriaren luzapentzat hartzen dute. <ref>{{Erreferentzia|izena=Justin J.|abizena=Lehmiller|izenburua=The Psychology of Human Sexuality|argitaletxea=John Wiley & Sons|hizkuntza=en|data=2017-12-26|url=https://books.google.com/books?id=JXJGDwAAQBAJ&printsec=frontcover#v=onepage&q&f=false|isbn=978-1-119-16473-9|sartze-data=2020-05-27}}</ref><ref>{{erreferentzia|izena=Terence M. Hines|abizena=|urtea=|izenburua=The G-spot: a modern gynecologic myth.|argitaletxea=American journal of obstetrics and gynecology|orrialdea=|orrialdeak=|ISBN=|hizkuntza=en|url=https://www.semanticscholar.org/paper/The-G-spot%3A-a-modern-gynecologic-myth.-Hines/59ac3e423b824c8b64b2359c10a496730cd2a656}}</ref>

Umetokia organo hutsa eta muskularra da, eta ernaldutako obulu bat feto batean ezarri eta haziko da. Umetokia maskuriaren eta hestearen arteko [[pelbis]]-barrunbean dago, baginaren gainean. Umetokiak hiru geruza ditu; barnekoena endometrioa[[endometrio]]<nowiki/>a da, non obulua ezartzen den. Obulazioan, hori guztia finkatu egiten da. Inplantazioa gertatzen ez bada, hilerokoan lehertzen da. Umetoki-lepoa umetokiaren mutur estua da. Umetokiaren alde zabala fundusa da.

Obulutegiak ([[gonada]] femeninoak) barrabilen enbrioi-ehun beretik garatzen dira. Obuluak obulazioa baino lehen biltegiratzen eta garatzen diren iturriak dira. Obarioek ere progesterona eta estrogenoa diren hormona femeninoak ekoizten dituzte. Obarioen barruan, obulu bakoitza beste zelula eta eduki batzuek inguratzen dute, folikulu primario izeneko kapsula baten barruan. Pubertaroan, folikulu horietako bat edo gehiago hilabetero heltzen dira. Heltzen direnean, graafio folikuluak deitzen zaie. Emakumeen ugalketa-sistemak ez ditu obuluak sortzen; 60.000 obulu inguru daude jaiotzean, eta horietatik 400 bakarrik heltzen dira emakumearen bizitzan.

Obulazioa hileko ziklo batean oinarritzen da; hilaren 14a da emankorrena. Lehenengo egunetik laugarrenera, menstruazioa[[menstruazio]]<nowiki/>a eta estrogenoaren eta progesteronaren[[progesterona]]<nowiki/>ren produkzioa jaitsi egiten dira, eta endometrioa argaltzen hasten da. Endometrioa ez dago aktibo hurrengo hiru eta sei egunetan. Hilekoa amaitutakoan, zikloa berriro hasten da guruin pituitarioaren FSH handituz. Bosgarren egunetik hamahirura bitartean, obulazioaren aurreko etapa deitzen zaio. Etapa horretan, guruin pituitarioak hormona folikuloestimulatzailea (FSH) jariatzen du. Estrogenoa FSH askatzea inhibitzeko jariatzen denean, atzeraelikadura-begizta negatiboa sortzen da. Estrogenoak umetokiaren endometrioa loditzen du. Hormona luteinizatzailea areagotzeak obulazioa eragiten du.

Hilaren 14an, obarioa zabaltzen da. Folikuluaren haustura eta obulu heldua sabelaldeko barrunbera kanporatzen dira. Muki zerbikala aldatu egiten da esperma-mugimenduari laguntzeko. Hilaren 15etik 28ra, orain gorputz luteo deritzonak, estrogenoa jariatzen du. Progesteronaren produkzioa handitu egiten da, eta LH-arenLHaren askapena inhibitzen du. Endometrioa loditu egiten da inplantaziorako prestatzeko, eta Falopioko tronpetatik umetokiraino joaten da. Obulua ongarritzen ez bada eta ezartzen ez bada, hilekoa hasten da.

Sexu-erantzunaren zikloa sexu-jardueran gertatzen diren erantzun fisiologikoak deskribatzen dituen eredua da. Masters eta Johnson-enJohnsonen arabera, gizakiaren sexu-erantzunaren zikloak lau fase ditu: [[zirrara]], meseta, orgasmoa eta ebazpena, [[EPOR]] eredua ere deitua. EPOR ereduaren kitzikapen-fasean, sexua izateko berezko motibazioa lortzen da. Meseta fasea orgasmoaren aitzindaria da, eta nagusiki biologikoa izan daiteke gizonentzat eta, gehienetan, psikologikoa emakumeentzat. Orgasmoa tentsioa askatzea da, eta ebazpen-aldia zikloa berriz hasi aurretik esnatu gabeko egoera da.

Sexu-transmisiozko infekzioak[[infekzio]]<nowiki/>ak edo sexu-transmisiozko gaixotasunak, lehenago gaixotasun benereoak (termino hau ez egokitzat hartzen gaur egun) sexu-bidetik jasotzen dira. Kontaktu intimoagatik trasmititzen dira eta koitoan zehar kutsatu ahal da, musuengatik, azala eremu infektatu batekin edo ultzerekin ukituz, eta ahoan, uzkian edo genitaletan urradura txikiak eginez, ahoko, uzkiko edo genitaleko sexua praktikatuz; uretrako, endokerbikaleko[[endokerbikal]]<nowiki/>eko, baginako, ondesteko[[ondeste]]<nowiki/>ko edo faringeko[[faringe]]<nowiki/>ko epitelioen[[epitelio]]<nowiki/>en gainazalari itsats dakizkiokeen mikroorganismoengatik[[mikroorganismo]]<nowiki/>engatik gertatzen da hori.

Tratamendurik ez duten gaixotasun batzuek kalte iraunkorrak eragin ditzakete ([[Antzutasun|antzutasuna]], [[hipoakusia]], arazo kardiobaskularrak, [[umetoki-lepoko minbizia]] edo, kasu batzuetan, heriotza). Haurdunaldian[[Haurdunaldi]]<nowiki/>an edo erditze-lanean ere transmititu ahal dizkio amak umeari.

GIBa/HIESa kutsatzeko beldurragatik preserbatiboa erabiltzeak murriztu egin du STGen[[STG]]<nowiki/>en eragina. Gaixotasun hauek munduko leku guztietan daude eta osasun publikoko arazoa dira. <ref>{{Erreferentzia|abizena=Boston Women's Health Book Collective|izenburua=Our bodies, ourselves : a new edition for a new era|argitaletxea=New York : Simon & Schuster|data=2005|url=http://archive.org/details/ourbodiesoursel00bost|sartze-data=2020-05-27}}</ref>

Sexu-transmisiozko infekzioak sortzen dituzten agenteek bakterioak, birusak ([[Herpes|herpesa]], adibidez), onddoak[[onddo]]<nowiki/>ak eta parasitoak[[parasito]]<nowiki/>ak ere izaten dituzte, hala nola sarnaren[[sarna]]<nowiki/>ren ardagai ([[Sarcoptes scabiei]]) edo pubis-zorriak ([[Pedículus pubis]]).

[[Gonorrea]] transmisio sexualeko infekzio ohikoenetako bat da. [[Neisseria gonorrhoeae]] bakterioa da eragilea. Ugalketa-aparatuko eremu heze eta epeletan erraz hazi eta ugaldu daiteke, baita umetoki-lepoan (matrizearen irekidura), umetokian (matrizea) eta Falopioren tronpetan ere (obiduktu ere deitzen zaie), bai emakumearengan bai gizakiarengan. Bakterio hori ahoan, eztarrian, begietan eta uzkian ere haz daiteke. <ref>{{erreferentzia|izena=|abizena=|urtea=2012|izenburua=Global action plan

Emakumearengan ezohiko bagina-jariaketa, baginako odol jario ez-ohikoa edota sabelaren behealdean mina eragin dezake. Infektatutako emakumeak baliteke sintomarik ez izatea edo pixa egitean edo jarioan eragozpen txikiak izatea. Gizakiarengan berriz, pixa egitean mina eta uretrako jariaketa zornetsua[[zorne]]<nowiki/>tsua eragin dezake.<ref>{{Erreferentzia|izena=SISIB-STI- Universidad de|abizena=Chile|izenburua=Facultad de Odontología - Universidad de Chile|hizkuntza=es|data=2009|url=http://www.odontologia.uchile.cl/noticias/127959/el-riesgo-de-padecer-una-gonorrea-intratable|aldizkaria=www.odontologia.uchile.cl|sartze-data=2020-05-27}}</ref>

Gizonezkoetan, sexu-harremanaren ondoren, bizpahiru egun igarotzen dira sintomak agertu baino lehen. Gonorreak eta [[Chlamydia|klamidia]] infekzioek antzutasuna eragin dezakete tratamendua aplikatzen ez denean. Sifilisetik bereizten da, infekzioak ez direlako hilgarriak. <ref>{{Erreferentzia|url=https://www.journals.uchicago.edu/action/cookieAbsent|aldizkaria=www.journals.uchicago.edu|doi=10.1086/511422|sartze-data=2020-05-27}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izenburua=OMS {{!}} La OMS aconseja actuar urgentemente contra la propagación de la gonorrea resistente a los antibióticos|url=https://www.who.int/mediacentre/news/notes/2012/gonorrhoea_20120606/es/|aldizkaria=WHO|sartze-data=2020-05-27}}</ref>

Sexu-transmisiozko infekzioa da, [[Treponema pallidum|Treponema Pallidum]] bakterioak sortua. Kutsatuta dagoen pertsona baten zauri irekiak ukitzean kutsatzen da. Gaixotasun honek hainbat etapa ditu: lehen mailakoa, bigarren mailakoa (latentea) eta hirugarren mailakoa (berantiarra). Bigarren etapan, sifiliak eragindako larruazaleko erupzioa duen norbaiten azala ukituz kutsa daiteke.

Bigarren etapa: Zauria agertu eta hiru edo sei astera gertatzen da. Erupzio bat agertuko da gorputz osoan, esku-ahurretan, oinetan edo beste edozein lekutan. Beste sintoma batzuk: [[sukar]] arina, [[Gongoil linfatiko|linfa-gongoilengongoil]]<nowiki/>en hantura eta adatsa galtzea.

Giza papilomaren birusa dagoela adierazten duten sintoma garrantzitsuenetariko batzuk hauek dira: baginaren sarreran etengabeko narritadurak, sexu-harremanetan erredura-sentsazioak ([[vulvodinia]] deitzen zaio), eremu ano-genitalean garatxo txikiak: [[Zerbix|zerbixa]], bagina, [[bulba]] eta uretra (emakumeetan) eta zakila, uretra eta eskrotoa (gizonetan). Itxuraz aldatu daitezke (ikusten ez diren garatxo lauak edo ikusten diren garatxo metatuak), bai kopuruz bai tamainaz; beraz, espezialista bat behar da diagnostikoa egiteko. [[Papanicolaou-]]<nowiki/>n alterazioak agertzen dira, eta horrek adierazten du umetokiaren lepoan epitelio barneko lesio ezkatatsuak daudela (birus honen bidez kutsatutakoa eta minbizia eragin dezaketen eremuak). <ref>{{Erreferentzia|izenburua=Información sobre el Virus del papiloma humano (HPV) {{!}} Doctología {{!}} Doctología|data=2015-04-09|url=https://web.archive.org/web/20150409004413/http://www.doctologia.es/ginecologia/virus-del-papiloma-humano-hpv/|aldizkaria=web.archive.org|sartze-data=2020-05-27}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izenburua=Infección - Enfermedades de Transmisión Sexual|data=2010-01-25|url=https://web.archive.org/web/20100125133546/http://www.cdc.gov/STD/Spanish/STDFact-HPV-s.htm|aldizkaria=web.archive.org|sartze-data=2020-05-27}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izenburua=Feelsynapsis: VPH 2007|data=2011-05-03|url=https://web.archive.org/web/20110503034525/http://feelsynapsis.com/pg/file/read/63956/vph-2007|aldizkaria=web.archive.org|sartze-data=2020-05-27}}</ref>

Haurdun dagoen emakume batek klamidia badu eta tratatzen ez badu, haur goiztiar bat izan dezake. Erditzean haur bat infektatzen bada, begiko infekzioak (konjuntibitisa[[konjuntibitis]]<nowiki/>a) edo arnas arazoak izan ditzake.

[[Proteina]]-sintesia inhibitzen duten antibiotikoekiko sentikorrak dira klamidiak, hala nola tetraziklinak eta makrolidoak. [[Azitromizina]] eta [[doxiziklina]] antibiotiko gomendatuak dira klamidia tratatzeko; baina edozein kezka hobe da osasun-zentro batera joatea, espezialista batek azter dezan. <ref>{{Erreferentzia|izenburua=Chlamydia|hizkuntza=en|data=2017-10-20|url=https://www.nhs.uk/conditions/chlamydia/|aldizkaria=nhs.uk|sartze-data=2020-05-27}}</ref>

Giza immunoeskasiaren birusak ([[Giza Immunoeskasiaren Birusa|GIB]]) hartutako immunoeskasiaren sindromea (HIESa) eragiten du, eta [[T linfozito|T-4 linfozitoeilinfozito]]<nowiki/>ei erasotzen die, gizakiaren immunitate-sistemaren funtsezko parte baitira. Horren ondorioz, birusek[[birus]]<nowiki/>ek, bakterioek[[bakterio]]<nowiki/>ek, protozooek[[protozoo]]<nowiki/>ek, onddoek[[onddo]]<nowiki/>ek eta bestelako infekzioek eragindako infekzio oportunistei aurre egiteko organismoak duen erantzun-gaitasuna murrizten da.

[[Pneumocystis JirovecikJiroveci]]<nowiki/>k eragindako [[pneumonia]] da GIBa harrapatzen duten pertsonen heriotza-kausarik ohikoena; hala ere, zenbait minbizi-motaren eragina ere handia da, hala nola B zelulen linfomena ([[Hodgkinen linfoma|Hodgkin]] ez den linfoma) eta [[Kaposiren sarkoma|Kaposiren SarkomarenaSarkoma]]<nowiki/>rena. Konplikazio neurologikoak, pisua galtzea eta gaixoaren narriadura fisikoa ere ohikoak dira. Heriotza-tasa asko jaitsi zen sendagai antirretrobiralen asmakuntzarekin.

GIBa sexu bidez transmititu daiteke (baginatik edo uzkitik), baginako, ondesteko edo semeneko jariakinak trukatuz, baita sexu-jardueretan edo baita [[odol-transfusioetantransfusio]]<nowiki/>etan eiakulazioaren aurreko likidoarekin kontaktuan jarriz ere. GIBaz kutsatutako ama batek haurra infekta dezake haurdunaldian, plazentaren[[plazenta]]<nowiki/>ren bidez edo erditzean eta edoskitzaroan[[Edoskitze|edoskitzaroa]]<nowiki/>n, nahiz eta hori saihesteko tratamenduak egon. Infekzioaren ondoren, 10 urte ere igaro daitezke HIESa diagnostikatzeko; izan ere, garai horretan immunitate-sistema oso kaltetuta dago eta ez da gai infekzio oportunistei eraginkortasunez erantzuteko.

Nerabeek izaten dituzten HIESaren sintomak haurrenak bezalakoak izan daitezke, eta sindromea duten helduek izaten dituzten sintomen antz handiagoa izan dezakete. Nerabe eta heldu batzuek espermatozoideen bereizketa areagotzen duen gaixotasuna garatu dezakete, baita gripearen antzeko beste gaixotasun bat ere GIBaren eraginpean egon eta hilabetera edo bi hilabetera, nahiz eta pertsona askok ez duten inolako sintomarik garatzen infektatzean. Gainera, sintomak astebetetik hilabetera desagertzen dira normalean, eta beste infekzio biral baten sintomekin nahasten dira maiz. Sintomak sukarra, buruko mina, ondoeza orokorra, depresioa, antzutasuna, [[oka]] egitea eta beherakoa izan daitezke.

* Parenterala (odol bidezkoa). Kutsatutako xiringen bidezko transmisio-modu bat da, zain barneko drogak erabiltzeagatik edo osasun-zerbitzuen bidez gertatzen dena, batzuetan herrialde pobreetan gertatu den moduan; baita infektatutako odol-transfusioa edo odoletik eratorritako produktu infektatuak jaso dituzten [[hemofilia]] duten pertsonengan ere; neurri txikiagoan, kutsatutako lan-istripu batean infektatuta dauden osasun-langileak, zauri bat odolarekin kontaktuan jartzean gerta daitekeen eran; baita piercingak[[piercing]]<nowiki/>ak, tatuajeak[[tatuaje]]<nowiki/>ak eta eskarifikazioak[[eskarifikazio]]<nowiki/>ak egiteagatik ere, higienerik gabe egiten bada.

* Bertikala (amatik semera). Transmisioa haurdunaldiaren azken asteetan, erditzean edo haurrari bularra ematean gerta daiteke. Hiruretatik, erditzea da problematikoena. Gaur egun, herrialde garatuetan, GIBaren transmisio bertikala erabat kontrolatuta dago (baldin eta amak birusaren eramailea dela badaki); izan ere, haurdunaldiaren hasieratik (eta, zenbait kasutan, lehenago ere bai), haurdun dagoen emakumeari [[Jarduera Handiko Terapia Antirretrobirala]] (TARGA) ematen zaio, egoera horietarako bereziki egokia; oro har, zesarea bidez erditzen da, esne ekoizpena (eta horrekin batera edoskitzea) kentzen da, eta jaioberriari ere birusaren kontrako tratamendua ematen zaio. <ref>{{Erreferentzia|izenburua=Sexually transmitted infections (STI)|hizkuntza=en|data=2015-06-23|url=https://www.avert.org/sex-stis/sexually-transmitted-infections|aldizkaria=Avert|sartze-data=2020-05-27}}</ref>

I. motako herpes genitala duen % 5-10 baino ez dago, baina bi birus-mota horiek sexu-harremanen bidez transmititu daitezke.

Diagnostikoa klinikaren bidez egiten da, eta laborategiko probak eginez egiazta daiteke, laborantza ([[mikrobiologia]]), [[PCR polimerasa]], zuzeneko [[immunofluoreszentzia]] edo proba serologikoak[[serologiko]]<nowiki/>ak erabiliz.

Garrantzitsua da kimuak agertzean tratamendu profilaktikoa[[profilaktiko]]<nowiki/>a egitea; suspertzea azkarra izaten laguntzen dute eta beste pertsona batzuei ez kutsatzen:

* Lesioak[[Lesio]]<nowiki/>ak ez ukitzea edo ahalik eta gutxien ukitzea.

Herpes sinpleak [[aziklobir]] topikoari erantzuten dio. Herpes sinplearen errepikapenak oso ugariak badira eta bizi-kalitateari eragiten badiote, aziklobirra edo valaziklobirra[[valaziklobir]]<nowiki/>ra eman daiteke egunero ahotik, eta horri terapia atzeragarria esaten zaio. <ref>{{Erreferentzia|izenburua=Infección por el virus herpes simple (HSV) - Enfermedades infecciosas|hizkuntza=es|url=https://www.msdmanuals.com/es/professional/enfermedades-infecciosas/virus-herpes/infecci%C3%B3n-por-el-virus-herpes-simple-hsv|aldizkaria=Manual MSD versión para profesionales|sartze-data=2020-05-27}}</ref>