Pottoka: berrikuspenen arteko aldeak

[[Landa (paisaia)|Landa eremu]] latzenetara ondo egokitutako [[abere]] indartsua izaki, pottoka milurtekoetan zehar Euskal Herriko [[mendi]] zein [[baso]]etara moldatutako zaldia da. Bere jatorria oso aspaldian kokatzen da. [[Azken glaziazio|Azken Izotz Aroa]] eta gero, [[Mendebaldeko Europa]]n eta zehazki gure inguruan iraun zuten basa ponietan, hain zuzen. Poni hauen [[arbaso]]en hainbat [[marrazki]] Euskal Herrian zein gure inguruetan ugaria den [[labar artea|labar-artean]] agertzen dira, haien artean [[Ekain (leizea)|Ekaingo harpean]] dauden zaldi [[marrazki]]ak bikainenak izanik. Dena den, pottokaren jatorriaren inguruko eztabaidak pizturik dirau, Europako beste hainbat poni arraza zaharren kasuan bezala.

Euskal ponia antzinatik Euskal Herriko [[ohitura]], [[kondaira]] eta [[mito]]etan nabarmena izan da. Bestalde, Euskal Herriko mendietan libre bizi izan den [[abere]]a da bestalde<ref> {{en}} http://dico-sciences-animales.cirad.fr/liste-mots.php?fiche=22301&def=Pottock</ref>, negu gorrian [[ukuilu]]a zapaldu gabe eta gizakiak emandako bazkarik gabe irauteko gai dena. Garai batean hainbat pottoka jabeek beraieneuren [[animali]]ak harrapatzeko benetako [[uxaldi]]ak antolatu behar izaten zituzten, abere zeharo basatiak zirelako<ref>Jose Miguel de Barandiaran, obras completas. Egilea, Jose Miguel de Barandiaran. Argitaletxea, Editorial la gran enciclopedia vasca, Bilbao 1976.</ref>. Ez dakigu noiz desagertu ziren benetan [[Basabizitza|basatiak]] ziren azken euskal poniak, baina badakigu [[erromatar Inperioa|erromatarren garaietan]] zaldi talde ugari libre zebilela [[Iberiar penintsula]]ko iparralde guztian barrena., Halaxehalaxe aipatzen baitira erromatar [[testu]]etan.

Zaldi honen ezaugarri orokorrei dagokienez, ondo osatutako aberea da, neurri ertain eta proportzionatuak ditu eta gorputz gihartsu eta sendoa. Izakeraz berriz azkarrak, gogorrak eta bezatuz gero jabearekiko leialak eta oso gogorrak dira. Baron [[zooteknista]]ren araberako sailkapenean pottokak [[soslai zapala]]ren ezaugarriak ditu, baina [[soslai arteza]]goaren eta [[soslai ganbila|ganbilaren]] hainbat eraginekin.

Adituek pottoka [[zelta poniak]] delako taldean sailkatzen dute pottoka. Bertan, besteak beste, [[Asturiasko Printzerria|Asturiasko]] [[asturkoi]] zaldia dago, [[Ingalaterra]]ko hego aldeko [[Dartmoor poni]]ak, [[Exmoor poni]] eta [[New Forest poni]] arrazak, [[Galiziako poni|Galiziako zaldia]] edo "Faco galegoa", [[Portugal]]eko [[garrano zaldi]]a, [[Irlanda]]ko [[Connemarako poni]]a zein [[Eskozia]]ko [[Shetland poni]]arekin batera. [[Europa]]ko beste zenbait poni arraza kokatzen dira baita ere zelta ponien multzo honetan.

Euskal Herrian bertako beste hainbat zaldi arraza egon arren, gehienek pottoka dute [[arbaso]]tzat daukate, eta bertako pottokak kanpoko arrazekin nahastearen ondorioz sortu ziren. Salbuespenak [[Ordunteko behor]]ra (Lausako zaldia ere deitua) eta [[zaldi montxino]]a lirateke. Azken bi hauek ere antzinako arrazak direlako, [[genetika|genetikoki]] eta [[Morfologia (biologia)|morfologikoki]] pottokatik nahiko hurbil daude biak. Zenbait adituekadituk [[Nafar behoka]] delako arraza ere nahastu gabeko antzinako arrazatzat jotzen dute.Dena den, pottoka, Euskal Herriko mendiko zaldia, Nafar behoka eta [[Aurizko zaldi]]arekin egindako azterketa genetiko batean, hiru [[markatzaile genetiko]] erabiliz, frogaturik geratu zen pottoka dela kanpoko arrazen eragin txikien jaso duen bertako zaldi arraza, losino eta montxino zaldiak kontutan hartu gabe<ref> {{eu}} http://www.zientzia.net/site_media/pdf/047_2.pdf</ref>. Kanpoko arrazekiko nahasketa handiena jaso duena Auritzeko zaldia da, gero Euskal Herriko mendiko zaldia eta ondoren nafar behoka. Azkena pottoka da.

Ordunteko behorren kasuan, arraza hau pottokaren oso antzekoa da, zelta poni deritzona ere bada, euskal ponia baino apur bat handiagoa izanik. Gainera bi arrazen banaketa eremua [[Ordunteko mendilerro]]an bertan gainezartzen da. Kontutan hartu behar da abereen elikadurak ere eragina duela tamainan eta oro har Ordunteko behorrak, lautzako zaldiak deituak baita ere, pottokak baina larre hobeagoetan bazkaltzen ohi direla. Egun [[Lausa Harana|Lausako]] edo [[ordunteko behor|losino]] arrazak [[Burgos]]ko ipar aldean bakarrik irauten badu ere, duela gutxi arte [[Araba]]ko [[Gaubea]] haranera zein [[Aiara]] aldera ere zabaltzen omen zen. Baliteke oraindik aleren bat geratzea euskal eskualde hauetan. Arraza honen ipar-ekialdeko gunean, bi arraza historikoki lotu diren gunean hain zuzen, pottokaren eragin nabarmena jaso du.

Etxeko zaldiaren edo [[Zaldi|Equus caballus]]-en jatorriaren inguruko datu gutxi dago, beraz gauza berbera gertatzen da pottokarekin. Zenbait adituek jatorri anitza aipatzen duteadituk, hau da ([[polifiletiko]]a), eta beraien arabera zaldia eta euskal pottoka dagoeneko desagertutako zenbait basazaldi arrazen arteko nahasketatik etorriko lirateke. Gomez TabernarenTabernak kasuadibidez<ref>Jose M. Gomez-Taberna, La caza en la prehistoria. Asturias, Cantabria, Euskal Herria. Colegio universitario de Ediciones Istmo, 1980.</ref>, jatorri anitza edo [[polifiletiko]]a aipatzen dute, eta euren arabera zaldia eta euskal pottoka dagoeneko desagertutako zenbait basazaldi arrazen arteko nahasketatik etorriko litzateke. Edozein moduan ere argi dago etxeko zaldien arbasorik urrutienakurrunekoenak Asiatik etorri zirela. Edo behintzat arraza gehienen arbasoak, zeren eta Staffe, August, Kronacher, Adametz eta Ferreras ikertzaileekikertzaileak bat datoz erebaitatoz pottokaren jatorria Paleolitotik [[Neolito]]ra arte beraien artean nahastu ziren hainbat zaldi motanmotatan kokatzean<ref>Pottoka, Euskal Herriko Poneya. Egileak,Alberto Muro, Iñaki Pascual. Argitaletxea, Bizkaiko Foru aldundia. Bilbo, 1997. ISBN 84-7752-232-4</ref>.

Tabernak, aipatzenIberiar dupenintsula iparraldeko zaldien jatorria dela eta, Equus ferus gmeneliren hainbat motamotaren eta Equus ferus przewalskiren tipoko zaldien arteko hibridazioahibridazioaaipatzen egungo Iberiar penintsulako iparraldeko zelta poni motako zaldien sorrerandu.

Jatorri [[polifiletiko]]a da egun adituen artean adostasun handiena biltzen duen teoria<ref>http://www.aragosaurus.com/?seccion=news_full&id=940</ref>.<ref>Pottoka, Euskal Herriko Poneya. Egileak,Alberto Muro, Iñaki Pascual. Argitaletxea, Bizkaiko Foru aldundia. Bilbo, 1997. Nahasketa hau berezkoa izango zen, poni basatien populazioetan emanda.