21:58, 16 maiatza 2020ko berrikusketa aldatu Sikret8 (eztabaida \| ekarpenak) 11.623 edits t →‎Ingurunea ← Aurreko ezberdintasuna		14:47, 28 maiatza 2020ko berrikusketa aldatu desegin Sikret8 (eztabaida \| ekarpenak) 11.623 edits t →‎Ingurunea Hurrengo ezberdintasuna →
34. lerroa: == Ingurunea == [[Fitxategi:Meripuistokatu Kemi 20090608.JPG\|300px\|ezkerrera\|thumb\|[[Sauvosaari]] auzoa egun eguzkitsuan; atzealdean, [[Botniako badia\|badia]].]] Kemi [[Finlandia]] iparraldeko [[Lappi]] eskualdearen hego-mendebaldean dago, [[Itsas Lappi]] izenaz ezaguna den lurraldean. Hain zuzen ere, hiria izena zor dion [[Kemi (ibaia)\|Kemijoki]] edo Kemi ibaiaren itsasadarrean eraiki zuten, hau da, ~~ibaia~~ibaiak bere urak [[Botniako ~~badia~~golkoa\|Botniako golko]]ra isurtzen ~~den~~dituen eremuan,. ~~beraz~~Beraz, Kemi itsasertzean dagoen eskualdeko lau ~~udalerritako~~udalerrietako bat da eta, [[Simo]] bizilagunarekin batera, hegoalderen dagoena. ~~Bizilagunak,~~Ondoko udalerriak Simo ekialdean, [[Keminmaa]] iparraldean, eta [[Tornio]] hiria mendebaldean dira; horiekin eta [[Tervola]] udalerriarekin batera, Kemik [[Kemi-Tornio\|Kemi-Tornio Ardatza]] izenaz ezaguna den azpieskualdea osatzen du, Lappiren erdigune ekonomiko eta industriala den azpieskualdea. [[Suedia]]r muga, bestalde, 20 km ekialdera dago. Hirigunea ere [[Kemi (ibaia)\|Kemijokiren]] itsasadarrean eraikitzea erabaki zuten [[suedia]]rrek [[XIII. mendea]]n, leku hau ezinhobea baitzen egingo zuten [[Kemiko portua\|portutik]] eskualde osoko ekonomia kontrolatu ahal izateko. Hiriak, gaur egun, 747,44 km²-ko azalera ~~duen~~du, ~~arren~~dena den, %87,2a2 [[Botniako ~~golkoa\|Botniako golkoko~~badia]]ko ur-eremu gazia da; lur-~~eremua~~eremuak 95,27 km² baino ez ~~da,~~du ~~eta~~hartzen. ~~horrenbestez~~Hala, ~~Lappiko~~Kemi eskualdeko udalerri txikiena da. ~~Gainera, [[Tornio]] eta batez ere Kemi, industriak~~Industriak eta orokorrean eraikitako lurzoruak azalera ehuneko handiena bereganatu duen ~~eskualdeko~~Lappiko ~~udalerriak~~udalerria ~~dira.~~den ~~Dena den~~arren, ~~Lappiri~~eskualdeari ospea eman dion [[taiga]]k edo ~~[[taiga\|~~baso borealak]] ere bere lekua du hirian eta baso mota hau osatzen duten [[haltz]]adiak, [[izei]]diak, [[makal]]diak, [[pinu]]diak, [[sahats\|sahastiak]] eta [[urki]]diak ipar-mendebaldean, eta hegoalde-mendebaldean dauden uharte handi eta zaharrenetan hazten dira <ref>[http://www.napsu.fi/matkailu/maailman-saa/1434 Kunnan ilmasto] Kemin matkailu. 2010.12.17</ref>. Ipar-mendebaldeko hiri hau [[Zirkulu polar artikoa\|Zirkulu Polar Artikoa]] paraleloaren azpian dago –[[Azpiartiko\|eskualde azpiartikoan]]–, 120 bat km hegoaldera, eta horrenbestez, [[gauerdiko eguzki]] fenomeno ospetsua ez da izaten bertan; hala ere, beste fenomeno bitxiago bat gertatzen da, [[gau zuri]] izeneko gertakaria. Hain zuzen, [[gau zuri]]ak eguzkia behar beste jaisten edo ezkutatzen ez denean sortzen diren argitasunez beteriko gauak dira, eta gau hauek bai, oso ohikoak izaten dira ekain eta uztailean. Hiriko klima nagusia [[klima azpiartiko\|subartikoa]] da eta, ondorioz, tenperatura leunak izaten dira udaran, baina neguak hotzak eta luzeak izan ohi dira. Hala ere, neguak ez dira [[Lappi]] erdialdean bezain hotzak, [[Botniako golkoa\|Botniako golkora]] iristen diren ur-korronte beroek neguak leuntzen baitituzte. Bisitari asko erakartzen dituen ikuskizuna, [[Botniako badia]]ren izoztea da. Izan ere, neguko hilabete hotzenetan, urtarriletik apirilera, badiako ura izoztu egiten da eta hiriaren 644,85 km²-ko ur-gazi azalera, izotz-pista erraldoia bihurtzen da. Gaur egun oraindik, helburua aisia den arren, antzinean [[Kemiko portua\|portua]] libratzeko eta neguko egun hotzetan merkataritza-bideak irekirik mantentzeko erabiltzen zuten [[Sampo izotz-hauslea]]k lanean jarraitzen du. [[Sami etnia\|Samiek]] antzinean, eta gaur egun oraindik ere egiten dituzten egutegietan, Lappiko eta hiriko klima ulertzeko lagungarri diren zortzi urtaro bereizten zituzten: ''Giđđadálvi'' («udaberri-negua»), ''Giđđa'' («udaberria»), ''Giđđageassi'' («udaberri-uda»), ''Geassi'' («uda»), ''Čakčageassi'' («udazken-uda»), ''Čakča'' («udazkena»), ''Čakčadálvi'' («udazken-negua») eta ''Dálvi'' («negua»). [[Aurora polar\|Ipar argiak]], azkenik, nahiko ohikoak izaten dira neguko gau ilun eta oskarbietan; irailetik martxora bi gautatik batean izaten den fenomenoa da, urrian eta martxoan bereziki <ref>[http://www.fmi.fi/research_space/space_11.html Revontulten] 2010.12.17</ref>.

Kemi: berrikuspenen arteko aldeak