Giza sexualitate: berrikuspenen arteko aldeak

Beste [[ugaztun]] batzuk bezala, gizakiak batez ere sexu maskulinoan edo femeninoan biltzen dira, [[gizabanako]] intersexualen[[Intersexualitate|intersexual]]<nowiki/>en proportzio txiki batekin (% 1 inguru), hauentzat, beharbada, sailkapen sexuala hain argia ez delarik. <ref name=":1" /><ref>{{Erreferentzia|izena=Janet|abizena=Leonard|izenburua=The Evolution of Primary Sexual Characters in Animals|argitaletxea=Oxford University Press|hizkuntza=en|abizena2=Cordoba-Aguilar|izena2=Alex|data=2010-07-16|url=https://books.google.com/books?id=PgtXj5R6OfMC|isbn=978-0-19-971703-3|sartze-data=2020-05-27}}</ref>

Giza sexualitatearen alderdi biologikoek [[ugalketa-sistema]], sexu-erantzunaren zikloa eta alderdi horiek eragiten dituzten faktoreak jorratzen dituzte. Faktore biologikoek sexualitatearen beste alderdi batzuetan duten eragina ere aztertzen dute, hala nola erantzun organikoetan eta neurologikoetan[[Neurologia|neurologiko]]<nowiki/>etan, herentzian[[Herentzia (argipena)|herentzia]]<nowiki/>n, gai hormonaletan[[Hormona|hormonal]]<nowiki/>etan, genero-gaietan eta [[sexu-disfuntzioandisfuntzioa]]<nowiki/>n.

Arrak[[Ar|Arra]]<nowiki/>k eta emeak[[eme]]<nowiki/>ak [[Anatomia|anatomikoki]] antzekoak dira; hau ugalketa-sistemaren garapenera ere hedatzen da. Heldu gisa, ugalketa-mekanismo desberdinak dituzte, sexu-ekintzak egiteko eta erreproduzitzeko aukera ematen dietenak. Gizonek eta emakumeek antzeko moduan erantzuten diete estimulu sexualei, alde txikiagoekin. Emakumeek ugalketa-ziklo bat dute hilero, eta [[esperma]] maskulinoaren ekoizpen-zikloa, berriz, jarraituagoa da.

[[Oxitozina]], batzuetan "maitasunaren hormona" gisan ezagutzen dena, sexu bietan askatzen da sexu-harremanetan orgasmo bat lortzen denean. Oxitozina hurbileko harremanak izateko beharrezkoak diren pentsamendu eta portaeren kritika gisa iradoki da. [[Erditu|Erditzean]] edo bularra ematean ere askatzen da hormona emakumeengan. [[Prolaktina|Prolaktinak]] eta oxitozinak[[oxitozina]]<nowiki/>k esne-ekoizpena estimulatzen dute emakumeengan. Folikulua estimulatzen duen hormona (FSH) obulazioaren erantzulea da emakumeengan, obuluaren heldutasuna eragiten baitu; gizonengan esperma-ekoizpena estimulatzen du. Hormona luteinizatzaileak (LH) obulazioa eragiten du, arrautza heldu baten askapena. <ref>{{Erreferentzia|izena=Anne|abizena=Fausto-Sterling|izenburua=Sexing the Body: Gender Politics and the Construction of Sexuality|argitaletxea=Basic Books|hizkuntza=en|data=2008-08-04|url=https://books.google.com/books?id=-976qhsz7A4C|isbn=978-0-7867-2433-8|sartze-data=2020-05-27}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Carol K.|abizena=Sigelman|izenburua=Life-Span Human Development|argitaletxea=Cengage Learning|hizkuntza=en|abizena2=Rider|izena2=Elizabeth A.|data=2011-01-01|url=https://books.google.com/books?id=8smBuRecmDsC&pg=PT480|isbn=978-1-111-34273-9|sartze-data=2020-05-27}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Theresa|abizena=Hornstein|izenburua=Biology of Women|argitaletxea=Cengage Learning|hizkuntza=en|abizena2=Schwerin|izena2=Jeri Lynn|data=2012-01-01|url=https://books.google.com/books?id=ibgKAAAAQBAJ&pg=PA205|isbn=978-1-285-40102-7|sartze-data=2020-05-27}}</ref>

Gizonek ere barneko eta kanpoko genitalak dituzte, ugalketaren eta sexu-harremanen erantzuleak direnak. Espermatozoideen[[Espermatozoide]]<nowiki/>en ekoizpena ere ziklikoa da, baina emakumeen obulazio-zikloan ez bezala, esperma-ekoizpenaren zikloan egunero milioika espermatozoide sortzen ari dira etengabe.

Gizonezkoen genitalak [[Zakil|zakila]] eta eskrotoa[[eskroto]]<nowiki/>a dira. Zakilak pasabide bat ematen die esperma eta gernuari. Tamaina ertaineko zakil flazidoa 9,5 cm luze eta 3,0 cm-ko [[diametro]] ingurukoa da. Altxatzen denean, batez besteko zakila 11 cm-tik 15 cm-ra bitartekoa da, eta 3,8 cm-ko diametroa du. Zakilaren barne-egiturak ardatza, glansa eta sustraia dira.

Zakilaren ardatza belakizko hiru gorputz zilindriko dira, luzeran zehar [[odol-hodiezhodi]]<nowiki/>ez beteak. [[Spongiosum]] gorputza, besteen azpian zentralki dagoen hodi bat da, eta amaieran hedatzen da zakilaren punta osatzeko. <ref>{{Erreferentzia|izena=Linda J.|abizena=Smith|izenburua=Impact of Birthing Practices on Breastfeeding|argitaletxea=Jones & Bartlett Learning|hizkuntza=en|abizena2=Kroeger|izena2=Mary|data=2010-09-15|url=https://books.google.com/books?id=vUncnT6o4k4C&pg=PA158|isbn=978-0-7637-6374-9|sartze-data=2020-05-27}}</ref>

Ardatzaren mugan altxatutako ertza, koroa deitzen da. [[Uretra]] ardatzean zehar zabaltzen da, esperma eta gernuarentzat irteera emanez. Sustraia gorputz leizetsuen mutur hedatuak dira. Gorputz horiek aireztatu egiten dira, sendaketa osatzeko, eta hezur punikoari eta gorputz harrotuaren (erraboila) mutur hedatuari lotzen zaizkio. Sustraia bi muskuluz inguratuta dago; muskulu bulboberernosoa eta muskulu istxiokabernosoa, pixa egiten eta eiakulatzen laguntzen dutenak. Zakilak, glanak estaltzen dituen prepuzio bat du, eta hau, batzuetan, arrazoi mediko, erlijioso edo kulturalengatik zirkunzisioaren[[zirkunzisio]]<nowiki/>aren ondorioz kentzen da. Eskrotoan, barrabilak[[barrabil]]<nowiki/>ak gorputzetik urrun mantentzen dira, horretarako arrazoi posible bat, esperma, gorputzeko tenperatura normala baino pixka bat txikiagoa den giro batean sor daitekeela da. <ref>{{Erreferentzia|izenburua=Male Reproductive System - Explore Anatomy with Detailed Pictures|url=https://www.innerbody.com/image/repmov.html|aldizkaria=Innerbody|sartze-data=2020-05-27}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Liam|abizena=Drew|izenburua=Did the Scrotum Evolve for Showing Off? Look at the Blue Balls on This Monkey.|hizkuntza=en|data=2013-07-08|url=https://slate.com/technology/2013/07/are-testicles-external-for-cooling-galloping-display-or-something-else.html|aldizkaria=Slate Magazine|sartze-data=2020-05-27}}</ref>

Barrabiletan (gizonezkoen gonadetan) sortzen dira espermatozoideak eta gizonezkoen hormonak. Egunero sortzen dira milioika espermatozoide ehunka tubulu erdi-niferotan. [[Leydig zelulak]] izeneko zelulak tubuluen artean daude; horiek hormona androgenoak sortzen dituzte; testosterona eta inhibitzailea dira. Testikuluak [[kordoi espermatikoakespermatiko]]<nowiki/>ak eusten ditu. Hodi-egitura horrek odol-hodiak, nerbioak, hodi deferenteak eta testikuluak igotzen eta jaisten laguntzen duen muskuluak ditu, tenperatura-aldaketen eta eszitazio sexualaren aurrean. Egoera hauetan, testikuluak gorputzera gehiago hurbiltzen dira.

Esperma lau zatiko hodi-sistema baten bidez garraiatzen da. Sistema honen lehen zatia [[epididimisa]] da. Hemen, barrabilak elkartu egiten dira. Hodi-sistemaren bigarren zatia [[hodi deferenteakdeferente]]<nowiki/>ak dira, izurritearen beheko muturrean hasten den muskulu-hodia. Deferens-ak gorantz igarotzen dira barrabilen aldean, kordoi espermatikoaren parte bihurtzeko.

Mutur hedatua anpulua da, eiakulatu aurretik esperma metatzen duena. Hodi-sistemaren herena hodi eiakulatorioak dira, 2,5 cm-ko hodi binakatuak, [[prostata]]-guruinetik pasatzen direnak, semena sortzen den lekuan. Prostata-guruina [[maskor]] itxurako organo solido bat da, uretraren lehen zatia inguratzen duena, eta gernua eta semena ditu. Emakumearen [[G puntuarenpuntu|G puntua]]<nowiki/>ren antzera, prostatak sexu-estimulazioa ematen du, eta [[uzki-sexuarensexu]]<nowiki/>aren bidez orgasmoa[[orgasmo]]<nowiki/>a eragin dezake. <ref>{{Erreferentzia|izena=Lynda|abizena=Madaras|izenburua=What's Happening to My Body? Book for Boys: Revised Edition|argitaletxea=HarperCollins|hizkuntza=en|abizena2=Madaras|izena2=Area|data=2007-06-06|url=https://books.google.com/books?id=zC1g5gdJc_kC&pg=PA33|isbn=978-1-55704-765-6|sartze-data=2020-05-27}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izenburua=Male Reproductive System - Explore Anatomy with Detailed Pictures|url=https://www.innerbody.com/image/repmov.html|aldizkaria=Innerbody|sartze-data=2020-05-27}}</ref>

Prostata-guruinak eta [[Semen-besikula|semen-besikulek]] semen-likidoa sortzen dute, eta espermarekin nahasten da semena sortzeko. Guruin prostatikoa maskuriaren[[Puxika|maskuri]]<nowiki/>aren azpian eta ondestearen aurrean dago. Bi eremu nagusi ditu: batetik, gizonezkoen uretra hezearen estaldura mantentzeko jariakinak sortzen dituen barnealdea, eta, bestetik, semena igarotzea errazteko jariakin seminalak sortzen dituen kanpoaldea. Semen-besikulek [[fruktosa]] jariatzen dute aktibazio eta mobilizazio espermatikorako, umetokiko[[umetoki]]<nowiki/>ko uzkurdurak eragiteko, umetokiko mugimenduan laguntzeko, eta baginaren azidotasuna neutralizatzen laguntzeko. Cowperren guruinak prostataren azpiko ilar-tamainako bi egitura dira.

[[Venusen mendi|Venusen mendia]] [[Gantz ehun|gantz-ehunarenehun]]<nowiki/>aren geruza leun bat da, hezur punikoa gainjartzen duena. Pubertaroaren ondoren, eremu hori handituz doa. Nerbio-bukaera asko ditu eta estimulazioarekiko sentikorra da.

Labia txikiari eta labia handiari ezpainak[[Ezpain handi|ezpain]]<nowiki/>ak esaten zaie. Larruazalaren bi tolestura luze dira, monsetik perineumera hedatzen direnak. Pubertaroaren ondoren, kanpoko azala ilez estaltzen da. Minorapiak[[Minorapia]]<nowiki/>k, larruazaleko ilerik gabeko bi tolestura dira, klitoriaren gainean daudenak, [[kaputxa klitoralaklitoral]]<nowiki/>a eratzeko eta ukimenarekiko[[ukimen]]<nowiki/>arekiko oso sentikorrak dira. Labia txikia odolez gizentzen da sexu-estimulazioan, eta, ondorioz, puztu eta gorritu egiten dira. Labia txikiak ehun konektiboz osatuta daude, eta ehun horiek odol-hodiekin ematen dira. Sexualki estimulatu gabeko egoera batean, ezpainak baginako eta uretrako irekidura babesten du, eta estali egiten ditu. Labia txikiaren oinarrian [[Bartholinen guruin|Bartholin-en guruinak]] daude, eta horiek likido alkalino tanta batzuk gehitzen dizkiote baginari hodien bidez; fluido horrek kanpoko baginaren azidotasuna indargabetzen laguntzen du, esperma ezin baita giro azidoan bizi. <ref>{{Erreferentzia|izena=Martha|abizena=Rosenthal|izenburua=Human Sexuality: From Cells to Society|argitaletxea=Cengage Learning|hizkuntza=en|data=2012-01-06|url=https://books.google.com/books?id=d58z5hgQ2gsC&pg=PT153|isbn=978-0-618-75571-4|sartze-data=2020-05-27}}</ref>

[[Bagina-irekidura]] eta [[uretra-irekidura]] ezpain txikiak bereizten direnean bakarrik ikus daitezke. Irekidura horiek nerbio-bukaera asko dituzte, eta ukimenarekiko sentikor bihurtzen dituzte. Muskulu bulbokabernoso izeneko esfinterreko muskulu-eraztun batez inguratuta daude. Muskulu horren azpian eta bagina-irekiduraren kontrako aldeetan, bonbilla bestibularrak daude, kitzikatzean zakila odolez puztuta heltzen laguntzen diotenak baginari. Baginako irekiduraren barruan himena dago, mintz mehe bat. Uretra-irekidura maskuriarekin konektatzen da uretrarekin; gernua kanporatzen du maskuritik. Hori klitoriaren azpian eta bagina-irekiduraren gainean dago.

Bularrak emakumeen gorputzaren aurreko toraxeko[[torax]]<nowiki/>eko larruazalpeko ehunak dira. Teknikoki emakume baten anatomia sexualaren parte ez diren arren, rolak dituzte bai plazer sexualean eta baita ugalketan ere. Bularrak [[Izerdi guruin|izerdi-guruin]] aldatuak dira, ehun haritsu eta koipetsuez osatuak  eta nerbioak, odol-hodiak eta hodi linfatikoak dituztenak. Beren helburu nagusia garapenean dagoen haur bati [[Esne|esnea]] ematea da. Bularrak pubertaroan garatzen dira, estrogenoa areagotzeari erantzuteko. Bular heldu bakoitzak 15-20 [[bular-guruin]] ditu, esnea sortzen dutenak, irregularki eratutako lobuluak, [[albeolo-guruinakguruin]]<nowiki/>ak eta titiburura[[titiburu]]<nowiki/>ra eramaten duen hodi laktifero bat dituztenak. Lobuluak ehun konektibo dentsoek bereizten dituzte. Ehun horiek guruinak bermatu eta ehunei lotzen dizkiete azpiko bular-muskuluetan. Beste ehun konektibo bat, lotailu esekidura izeneko hari trinkoak eratzen dituena, barrurantz zabaltzen da bularreko azaletik bularreko ehuneraino, bularraren pisua bermatzeko. Herentziak eta gantz-ehunaren kopuruak zehazten dute bularren tamaina. <ref>{{Erreferentzia|izenburua=Clinical Psychology Review|url=https://www.journals.elsevier.com/clinical-psychology-review/|sartze-data=2020-05-27}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izenburua=Female Reproductive System - Anatomy Pictures and Information|url=https://www.innerbody.com/image/repfov.html|aldizkaria=Innerbody|sartze-data=2020-05-27}}</ref>

Emakumeen barruko ugalketa-organoak bagina, umetokia, [[Falopioren tronpaktronpa]]<nowiki/>k eta obarioak dira. Bagina zorro motako kanala da, bulbatik umetokiraino hedatzen dena. Koitoan[[Koito]]<nowiki/>an zakila hartu eta espermaren gordetzaile gisa aritzen da. Bagina ere jaiotza-kanala da; 10 cm-ra zabal daiteke erditzean. Bagina maskuriaren eta ondestearen artean dago. Itxi egiten da normalean, baina eszitazio sexualean ireki, luzatu eta lubrifikazioa eragiten du zakila sartu ahal izateko. Baginak hiru horma ditu geruzatan; hauek bakterio naturalak dituzten autogarbiketa-organoak dira, eta ez dute legamiarik sortzen. G puntua gisa 1950ean[[1950]]<nowiki/>ean deitu zion lehen aldiz Ernst Gräfenberg-ek eta hau baginaren aurreko horman egon daiteke eta orgasmoak eragin ditzake. Eremu hori aldatu egin daiteke emakumeen tamaina eta kokapenaren arabera; batzuetan, baliteke ez egotea. Zenbait ikertzailek beren egitura edo existentzia zalantzan jartzen dute, edo klitoriaren luzapentzat hartzen dute. <ref>{{Erreferentzia|izena=Justin J.|abizena=Lehmiller|izenburua=The Psychology of Human Sexuality|argitaletxea=John Wiley & Sons|hizkuntza=en|data=2017-12-26|url=https://books.google.com/books?id=JXJGDwAAQBAJ&printsec=frontcover#v=onepage&q&f=false|isbn=978-1-119-16473-9|sartze-data=2020-05-27}}</ref><ref>{{erreferentzia|izena=Terence M. Hines|abizena=|urtea=|izenburua=The G-spot: a modern gynecologic myth.|argitaletxea=American journal of obstetrics and gynecology|orrialdea=|orrialdeak=|ISBN=|hizkuntza=en|url=https://www.semanticscholar.org/paper/The-G-spot%3A-a-modern-gynecologic-myth.-Hines/59ac3e423b824c8b64b2359c10a496730cd2a656}}</ref>

Umetokia organo hutsa eta muskularra da, eta ernaldutako obulu bat feto batean ezarri eta haziko da. Umetokia maskuriaren eta hestearen arteko pelbis-barrunbean dago, baginaren gainean. Umetokiak hiru geruza ditu; barnekoena [[Endometrio|endometrioa]] da, non obulua[[obulu]]<nowiki/>a ezartzen den. Obulazioan, hori guztia finkatu egiten da. Inplantazioa gertatzen ez bada, hilerokoan lehertzen da. Umetoki-lepoa umetokiaren mutur estua da. Umetokiaren alde zabala fundusa da.

Obulutegiak ([[gonada]] femeninoak) barrabilen enbrioi-ehun beretik garatzen dira. Obuluak obulazioa baino lehen biltegiratzen eta garatzen diren iturriak dira. Obarioek ere [[progesterona]] eta estrogenoa[[estrogeno]]<nowiki/>a diren hormona femeninoak ekoizten dituzte. Obarioen barruan, obulu bakoitza beste zelula eta eduki batzuek inguratzen dute, folikulu primario izeneko kapsula baten barruan. Pubertaroan, folikulu horietako bat edo gehiago hilabetero heltzen dira. Heltzen direnean, graafio folikuluak deitzen zaie. Emakumeen ugalketa-sistemak ez ditu obuluak sortzen; 60.000 obulu inguru daude jaiotzean, eta horietatik 400 bakarrik heltzen dira emakumearen bizitzan.

Obulazioa[[Obulazio]]<nowiki/>a hileko ziklo batean oinarritzen da; hilaren 14a da emankorrena. Lehenengo egunetik laugarrenera, menstruazioa[[menstruazio]]<nowiki/>a eta estrogenoaren eta progesteronaren produkzioa jaitsi egiten dira, eta endometrioa argaltzen hasten da. Endometrioa ez dago aktibo hurrengo hiru eta sei egunetan. Hilekoa amaitutakoan, zikloa berriro hasten da guruin pituitarioaren FSH handituz. Bosgarren egunetik hamahirura bitartean, obulazioaren aurreko etapa deitzen zaio. Etapa horretan, [[guruin pituitarioakpituitario]]<nowiki/>ak hormona folikuloestimulatzailea ([[Hormona folikulu estimulatzaile|FSH]]) jariatzen du. Estrogenoa FSH askatzea inhibitzeko jariatzen denean, atzeraelikadura-begizta negatiboa sortzen da. Estrogenoak umetokiaren endometrioa loditzen du. Hormona luteinizatzailea areagotzeak obulazioa eragiten du.

Hilaren 14an, obarioa zabaltzen da. Folikuluaren haustura eta obulu heldua sabelaldeko barrunbera kanporatzen dira. [[Muki zerbikalazerbikal]]<nowiki/>a aldatu egiten da esperma-mugimenduari laguntzeko. Hilaren 15etik 28ra, orain gorputz luteo deritzonak, estrogenoa jariatzen du. Progesteronaren produkzioa handitu egiten da, eta LH-aren askapena inhibitzen du. Endometrioa loditu egiten da inplantaziorako prestatzeko, eta Falopioko tronpetatik umetokiraino joaten da. Obulua ongarritzen ez bada eta ezartzen ez bada, hilekoa hasten da.

Sexu-erantzunaren zikloa sexu-jardueran gertatzen diren erantzun fisiologikoak deskribatzen dituen eredua da. [[Masters eta Johnson|Masters eta Johnson-]]<nowiki/>en arabera, gizakiaren sexu-erantzunaren zikloak lau fase ditu: zirrara, meseta, orgasmoa eta ebazpena, EPOR eredua ere deitua. EPOR ereduaren kitzikapen-fasean, sexua izateko berezko motibazioa lortzen da. Meseta fasea orgasmoaren aitzindaria da, eta nagusiki biologikoa izan daiteke gizonentzat eta, gehienetan, psikologikoa emakumeentzat. Orgasmoa tentsioa askatzea da, eta ebazpen-aldia zikloa berriz hasi aurretik esnatu gabeko egoera da.

Gizonezkoen sexu-erantzunaren zikloa eszitazio-fasean hasten da. Zakileko hodi-uzkurdura hasten da, [[bihotz-maiztasunamaiztasun]]<nowiki/>a handitu egiten da, eskrotoa loditu egiten da, kordoi espermatikoa laburtu egiten da, eta barrabilak odolez gizentzen dira. Mesetaren fasean, zakila handitu egiten da diametroan, barrabilak lodiago bihurtzen dira, eta Cowper-en guruinek likido preseminala jariatzen dute. Orgasmoaren fasean, 0,8 segundotik behin, uzkurdura erritmikoak gertatzen dira. Fase horretan, bi fase gertatzen dira: emisio-fasea, non hodi deferenteen, prostataren eta [[Semen-besikula|semen-besikulen]] uzkurdurek eiakulazioa estimulatzen duten. Hau orgasmoaren bigarren fasea eiakulazioa kanporatze-fasea da; ezin da orgasmorik gabe iritsi. Ebazpen-fasean, arra eszitatu gabeko egoeran dago orain; hau da, birjartze-aldi batean (atsedenean), zikloa hasi aurretik. Atsedenaldi hori zabaldu egin daiteke adinarekin batera.

Emakumeen sexu-erantzuna kitzikapen-fasearekin hasten da, eta zenbait minutu edo ordu iraun ditzake. Fase honen ezaugarriak bihotz-maiztasuna eta arnas maiztasuna areagotzea eta arteria-presioa areagotzea dira. Larruazal gorritua edo gorriuneak bularrean eta bizkarrean gerta daitezke; bularrak zertxobait handitzen dira eta titiak gogortu eta tente jar daitezke. Baso-kongestioaren hasiera klitoriaren, ezpain txikiaren eta baginaren hantura da. Baginako irekidura inguratzen duen muskulua tenkatu egiten da eta umetokia handitu eta hazi egiten da. Baginako paretek likido lubrifikatzaile bat sortzen dute. Hemen, bigarren fasea hasten da, mesetako fasea izenekoa eta  kitzikapen-fasean hasitako aldaketen biziagotzeagatik bereizten da. Meseta fasea orgasmoaren ertzera zabaltzen da, ebazpen-etapari ekiten baitio. Orgasmoaren etaparen ezaugarriak, bihotz-erritmoa, arteria-presioa, muskulu-tentsioa eta puntako arnasketaren indizeak dira. Muskulu pelbikoa baginara gerturatzen da eta  [[Uzki|uzkiko]] esfinterra[[esfinter]]<nowiki/>ra eta umetokia uzkurtu egiten dira. Baginako muskulu-uzkurdurek plazer-maila handia sortzen dute, orgasmo guztiak klitorian zentratuta badaude ere.

Pertsonen arteko larritasun eta zailtasun nabarmenak eragiten dituzte. Sexu-disfuntzioak nahaste fisiko edo psikologikoen ondorio dira. Arrazoi fisikoak hormona-desoreka, [[Diabetes|diabetesa]] eta bihotzeko gaixotasunak dira, besteak beste. Arrazoi psikologikoak berriz, [[Estres|estresa]], [[Antsietate-nahasmendu|antsietatea]] eta [[Depresio|depresioa]] dira. Sexu-disfuntzioak gizonei eta emakumeei eragiten die. Emakumeentzako sexu-arazoen lau kategoria nagusi daude: desioaren nahasteak, kitzikapen-nahasteak, arazo organikoak eta sexu-minaren nahasteak. Sexu-desiraren nahastea pertsona batek sexu-desira ez duenean gertatzen da, hormona-aldaketen, depresioaren eta haurdunaren ondorioz. Kitzikapenaren nahastea sexu-disfuntzio femeninoa da. Eszitazio-nahasteak bagina-lubrifikaziorik eza adierazten du. Gainera, odol-fluxuaren arazoek eragina izan dezakete eszitazioaren nahastean. Orgasmorik eza, anorgasmia ere esaten zaiona, beste sexu-disfuntzio bat da emakumeengan. [[Anorgasmia]] asaldura sexualak eragindako antsietatea[[Antsietate-nahasmendu|antsietate]]<nowiki/>a bezalako nahaste psikologikoak dituzten emakumeetan gertatzen da. Sexu-asaldura pelbis-masaren, orbain-ehunaren, [[sexu-transmisiozko gaixotasunarengaixotasun]]<nowiki/>aren eta abarren ondorio izan daiteke. <ref>{{erreferentzia|izena=|abizena=|urtea=|izenburua=The Journal of Sexual Medicine|argitaletxea=|orrialdea=|orrialdeak=|ISBN=2050-1161|hizkuntza=}}</ref><ref name=":2">{{Erreferentzia|izenburua=Female Sexual Dysfunction|hizkuntza=en|url=https://www.webmd.com/women/guide/sexual-dysfunction-women|aldizkaria=WebMD|sartze-data=2020-05-27}}</ref>

Gizonek ere hiru sexu-nahaste komun dituzte: sexu-desira, eiakulazioaren nahastea eta erekzioaren disfuntzioa. Gizonen sexu-desirarik eza libidoa galtzeagatik gertatzen da, testosterona txikia izateagatik. Badira faktore psikologikoak ere, hala nola antsietatea eta depresioa[[depresio]]<nowiki/>a. Hiru eiakulazioaren nahaste mota daude: eiakulazio atzerakoia, eiakulazio atzeratua, eiakulazio goiztiarra. Erekzio-disfuntzioa koitoan erekzio bat izateko eta mantentzeko ezintasuna da. <ref name=":2" /><ref>{{Erreferentzia|izenburua=Sexual Problems in Men|hizkuntza=en|url=https://www.webmd.com/men/guide/mental-health-male-sexual-problems|aldizkaria=WebMD|sartze-data=2020-05-27}}</ref>

Sexu-transmisiozko infekzioak edo sexu-transmisiozko gaixotasunak, lehenago [[gaixotasun benereoakbenereo]]<nowiki/>ak (termino hau ez egokitzat hartzen gaur egun) sexu-bidetik jasotzen dira. Kontaktu intimoagatik trasmititzen dira eta koitoan zehar kutsatu ahal da, musuengatik, azala eremu infektatu batekin edo ultzerekin ukituz, eta ahoan, uzkian edo genitaletan urradura txikiak eginez, ahoko, uzkiko edo genitaleko sexua praktikatuz; uretrako, endokerbikaleko, baginako, ondesteko edo faringeko epitelioen gainazalari itsats dakizkiokeen mikroorganismoengatik gertatzen da hori.

GIBa/HIESa kutsatzeko beldurragatik preserbatiboa[[preserbatibo]]<nowiki/>a erabiltzeak murriztu egin du STGen eragina. Gaixotasun hauek munduko leku guztietan daude eta osasun publikoko arazoa dira. <ref>{{Erreferentzia|abizena=Boston Women's Health Book Collective|izenburua=Our bodies, ourselves : a new edition for a new era|argitaletxea=New York : Simon & Schuster|data=2005|url=http://archive.org/details/ourbodiesoursel00bost|sartze-data=2020-05-27}}</ref>

Sexu-transmisiozko infekzioak sortzen dituzten agenteek bakterioak, birusak (herpesa[[herpes]]<nowiki/>a, adibidez), onddoak eta parasitoak ere izaten dituzte, hala nola sarnaren ardagai (Sarcoptes scabiei) edo pubis-zorriak (Pedículus pubis).

[[Gonorrea]] transmisio sexualeko infekzio ohikoenetako bat da. [[Neisseria gonorrhoeae]] bakterioa da eragilea. Ugalketa-aparatuko eremu heze eta epeletan erraz hazi eta ugaldu daiteke, baita [[umetoki-lepoanlepo]]<nowiki/>an (matrizearen irekidura), umetokian (matrizea) eta Falopioren tronpetan ere (obiduktu ere deitzen zaie), bai emakumearengan bai gizakiarengan. Bakterio hori ahoan, eztarrian, begietan eta uzkian ere haz daiteke. <ref>{{erreferentzia|izena=|abizena=|urtea=2012|izenburua=Global action plan

Gizonezkoetan, sexu-harremanaren ondoren, bizpahiru egun igarotzen dira sintomak agertu baino lehen. Gonorreak eta klamidia infekzioek antzutasuna eragin dezakete tratamendua aplikatzen ez denean. Sifilisetik[[Sifili|Sifilis]]<nowiki/>etik bereizten da, infekzioak ez direlako hilgarriak. <ref>{{Erreferentzia|url=https://www.journals.uchicago.edu/action/cookieAbsent|aldizkaria=www.journals.uchicago.edu|doi=10.1086/511422|sartze-data=2020-05-27}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izenburua=OMS {{!}} La OMS aconseja actuar urgentemente contra la propagación de la gonorrea resistente a los antibióticos|url=https://www.who.int/mediacentre/news/notes/2012/gonorrhoea_20120606/es/|aldizkaria=WHO|sartze-data=2020-05-27}}</ref>

Sexu-transmisiozko infekzioa da, [[Treponema pallidum|Treponema Pallidum]] bakterioak sortua. Kutsatuta dagoen pertsona baten zauri irekiak ukitzean kutsatzen da. Gaixotasun honek hainbat etapa ditu: lehen mailakoa, bigarren mailakoa (latentea) eta hirugarren mailakoa (berantiarra). Bigarren etapan, sifiliak eragindako larruazaleko erupzioa duen norbaiten azala ukituz kutsa daiteke.

Bigarren etapa: Zauria agertu eta hiru edo sei astera gertatzen da. Erupzio bat agertuko da gorputz osoan, esku-ahurretan, oinetan edo beste edozein lekutan. Beste sintoma batzuk: sukar arina, [[Linfa gongoil|linfa-gongoilengongoil]]<nowiki/>en hantura eta adatsa galtzea.

[[Giza papilomaren birus|Giza papiloma]]<nowiki/>ren birusak eragindako gaixotasun infekziosoa da. Batez ere sexu bidez kutsatzen da, baina igerileku, bainu eta saunetan ere kutsa daiteke. Zona genitalen azalean garatxo moduan agertzen da. Lesioak begi hutsez ikus daitezke, edo ehunak mikroskopio bidez behatuz diagnostika daitezke.

Giza papilomaren birusa dagoela adierazten duten sintoma garrantzitsuenetariko batzuk hauek dira: baginaren sarreran etengabeko narritadurak, sexu-harremanetan erredura-sentsazioak (vulvodinia deitzen zaio), eremu ano-genitalean [[garatxo]] txikiak: zerbixa, bagina, bulba eta uretra (emakumeetan) eta zakila, uretra eta eskrotoa (gizonetan). Itxuraz aldatu daitezke (ikusten ez diren garatxo lauak edo ikusten diren garatxo metatuak), bai kopuruz bai tamainaz; beraz, espezialista bat behar da diagnostikoa egiteko. Papanicolaou-n alterazioak agertzen dira, eta horrek adierazten du umetokiaren lepoan epitelio barneko lesio ezkatatsuak daudela (birus honen bidez kutsatutakoa eta minbizia eragin dezaketen eremuak). <ref>{{Erreferentzia|izenburua=Información sobre el Virus del papiloma humano (HPV) {{!}} Doctología {{!}} Doctología|data=2015-04-09|url=https://web.archive.org/web/20150409004413/http://www.doctologia.es/ginecologia/virus-del-papiloma-humano-hpv/|aldizkaria=web.archive.org|sartze-data=2020-05-27}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izenburua=Infección - Enfermedades de Transmisión Sexual|data=2010-01-25|url=https://web.archive.org/web/20100125133546/http://www.cdc.gov/STD/Spanish/STDFact-HPV-s.htm|aldizkaria=web.archive.org|sartze-data=2020-05-27}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izenburua=Feelsynapsis: VPH 2007|data=2011-05-03|url=https://web.archive.org/web/20110503034525/http://feelsynapsis.com/pg/file/read/63956/vph-2007|aldizkaria=web.archive.org|sartze-data=2020-05-27}}</ref>

[[Chlamydia|Klamidia]] bakterio-infekzioa da. Urtero, gutxi gorabehera, 3 milioi kasu berri gertatzen dira gizon eta emakumeengan, eta, ondorioz, sexu-transmisiozko infekzio arruntenetako bat da.

Haurdun dagoen emakume batek klamidia badu eta tratatzen ez badu, haur goiztiar bat izan dezake. Erditzean haur bat infektatzen bada, begiko infekzioak (konjuntibitisa[[konjuntibitis]]<nowiki/>a) edo arnas arazoak izan ditzake.

Proteina-sintesia inhibitzen duten antibiotikoekiko sentikorrak dira klamidiak, hala nola tetraziklinak eta makrolidoak. [[Azitromizina]] eta doxiziklina antibiotiko gomendatuak dira klamidia tratatzeko; baina edozein kezka hobe da osasun-zentro batera joatea, espezialista batek azter dezan. <ref>{{Erreferentzia|izenburua=Chlamydia|hizkuntza=en|data=2017-10-20|url=https://www.nhs.uk/conditions/chlamydia/|aldizkaria=nhs.uk|sartze-data=2020-05-27}}</ref>

Giza immunoeskasiaren birusak ([[Giza Immunoeskasiaren Birusa|GIB]]) hartutako immunoeskasiaren sindromea (HIESa) eragiten du, eta T-4 linfozitoei erasotzen die, gizakiaren immunitate-sistemaren funtsezko parte baitira. Horren ondorioz, birusek, bakterioek, protozooek[[protozoo]]<nowiki/>ek, onddoek eta bestelako infekzioek eragindako infekzio oportunistei aurre egiteko organismoak duen erantzun-gaitasuna murrizten da.

Pneumocystis Jirovecik eragindako pneumonia da GIBa harrapatzen duten pertsonen heriotza-kausarik ohikoena; hala ere, zenbait minbizi-motaren eragina ere handia da, hala nola B zelulen linfomena ([[Hodgkinen linfoma|Hodgkin]] ez den linfoma) eta [[Kaposiren sarkoma|Kaposiren SarkomarenaSarkoma]]<nowiki/>rena. Konplikazio neurologikoak, pisua galtzea eta gaixoaren narriadura fisikoa ere ohikoak dira. [[Heriotza-tasa]] asko jaitsi zen sendagai antirretrobiralen asmakuntzarekin.

GIBa sexu bidez transmititu daiteke (baginatik edo uzkitik), baginako, ondesteko edo semeneko jariakinak trukatuz, baita sexu-jardueretan edo baita [[odol-transfusioetantransfusio]]<nowiki/>etan eiakulazioaren aurreko likidoarekin kontaktuan jarriz ere. GIBaz kutsatutako ama batek haurra infekta dezake haurdunaldian, plazentaren bidez edo erditzean eta edoskitzaroan, nahiz eta hori saihesteko tratamenduak egon. Infekzioaren ondoren, 10 urte ere igaro daitezke HIESa diagnostikatzeko; izan ere, garai horretan [[immunitate-sistema]] oso kaltetuta dago eta ez da gai infekzio oportunistei eraginkortasunez erantzuteko.

Oso garrantzitsua da nabarmentzea GIBak kutsatutako pertsona batek HIESa garatu dezakeen ala ez. GIBaren aurkako seropositiboak[[seropositibo]]<nowiki/>ak diagnostikatu zaizkien paziente askok denbora luzea ematen dute immunourritasunik garatu gabe, eta egoera hori jasan egin daiteke. HIESa ez da iraunkorra.

Nerabeek izaten dituzten HIESaren sintomak haurrenak bezalakoak izan daitezke, eta sindromea duten helduek izaten dituzten sintomen antz handiagoa izan dezakete. Nerabe eta heldu batzuek espermatozoideen bereizketa areagotzen duen gaixotasuna garatu dezakete, baita gripearen antzeko beste gaixotasun bat ere GIBaren eraginpean egon eta hilabetera edo bi hilabetera, nahiz eta pertsona askok ez duten inolako sintomarik garatzen infektatzean. Gainera, sintomak astebetetik hilabetera desagertzen dira normalean, eta beste infekzio biral baten sintomekin nahasten dira maiz. Sintomak sukarra, buruko mina, ondoeza orokorra, depresioa, antzutasuna[[antzutasun]]<nowiki/>a, oka egitea eta beherakoa izan daitezke.

* Bertikala (amatik semerahaurrera). Transmisioa haurdunaldiaren azken asteetan, erditzean edo haurrari bularra ematean gerta daiteke. Hiruretatik, erditzea da problematikoena. Gaur egun, herrialde garatuetan, GIBaren transmisio bertikala erabat kontrolatuta dago (baldin eta amak birusaren eramailea dela badaki); izan ere, haurdunaldiaren hasieratik (eta, zenbait kasutan, lehenago ere bai), haurdun dagoen emakumeari Jarduera Handiko Terapia Antirretrobirala (TARGA) ematen zaio, egoera horietarako bereziki egokia; oro har, zesarea bidez erditzen da, esne ekoizpena (eta horrekin batera edoskitzea) kentzen da, eta jaioberriari ere birusaren kontrako tratamendua ematen zaio. <ref>{{Erreferentzia|izenburua=Sexually transmitted infections (STI)|hizkuntza=en|data=2015-06-23|url=https://www.avert.org/sex-stis/sexually-transmitted-infections|aldizkaria=Avert|sartze-data=2020-05-27}}</ref>

Diagnostikoa klinikaren bidez egiten da, eta laborategiko probak eginez egiazta daiteke, laborantza (mikrobiologia), [[Polimerasaren kate-erreakzioa|PCR]] polimerasa, zuzeneko immunofluoreszentzia edo proba serologikoak erabiliz.

Herpes sinpleak [[aziklobir]] topikoari erantzuten dio. Herpes sinplearen errepikapenak oso ugariak badira eta bizi-kalitateari eragiten badiote, aziklobirra edo valaziklobirra eman daiteke egunero ahotik, eta horri terapia atzeragarria esaten zaio. <ref>{{Erreferentzia|izenburua=Infección por el virus herpes simple (HSV) - Enfermedades infecciosas|hizkuntza=es|url=https://www.msdmanuals.com/es/professional/enfermedades-infecciosas/virus-herpes/infecci%C3%B3n-por-el-virus-herpes-simple-hsv|aldizkaria=Manual MSD versión para profesionales|sartze-data=2020-05-27}}</ref>