Giza sexualitate: berrikuspenen arteko aldeak
Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
15. lerroa:
== Terminoak eta etimologia ==
Sexu hitza [[latin]]<nowiki/>ezko ''sexus'' hitzetik dator, ''sectus'' hitzetik, "[[Sekzio (argipena)|Sekzioa]]", "[[Bereizketa]]", [[greziera]]<nowiki/>zko ''genos'' hitzetik (hortik ere [[genitaltasuna]] eratorria), eta lehen aldiz [[Zizeron]]<nowiki/>en [[De inventione I]] lanean erabilia agertzen da.
== Orientazio eta indentiate sexuala ==
Sexu-orientazioaren definizioetan, tradizioz, beste sexuko pertsonenganako erakarpena ([[heterosexualitate]]<nowiki/>a), sexu berarekiko erakarpena ([[homosexualitate]]<nowiki/>a) eta bi sexuekiko erakarpena ([[bisexualitate]]<nowiki/>a) sartzen dira; aldiz, [[asexualitatea]] sexu-orientazioko laugarren kategoriatzat hartzen dute ikertzaile batzuek eta ohiko sexu-orientazio eza gisa definitu da. Asexualek erakarpen gutxi edo batere ez dute beste pertsona batzuekiko. Hau, sexu-orientazio eza gisan har daiteke. <ref>{{Erreferentzia|izenburua=Asexuality|argitaletxea=Springer-Verlag|url=http://dx.doi.org/10.1007/springerreference_306862|sartze-data=2020-05-27|encyclopedia=SpringerReference}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Anne T.|abizena=Vo|izenburua=Toward a Conceptual Understanding of Evaluative Thinking|orrialdeak=29–47|abizena2=Schreiber|abizena3=Martin|izena2=Jacob S.|izena3=Ashley|data=2018-04-16|url=http://dx.doi.org/10.1002/ev.20324|aldizkaria=New Directions for Evaluation|alea=158|zenbakia=2018|issn=1097-6736|doi=10.1002/ev.20324|sartze-data=2020-05-27}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izenburua=Asexuality: prevalence and associated factors in a national probability sample {{!}} Journal of Sex Research {{!}} Find Articles|data=2012-05-13|url=https://web.archive.org/web/20120513004558/http://findarticles.com/p/articles/mi_m2372/is_3_41/ai_n6274004/|aldizkaria=web.archive.org|sartze-data=2020-05-27}}</ref>
Ikerlariek oraindik ez dakite nola garatzen den sexu-orientazio espezifiko bat. Hainbat ikerketa egin dira [[genetika]]<nowiki/>ren, [[ekintza hormonal]]<nowiki/>aren, [[garapen-dinamiken]] eta eragin kultural eta sozialen eragina zehazteko. Ikerketa hauen emaitzek iradokitzen dute faktore biologiko eta ingurumenekoek eragin konplexua dutela formazioan. Sexu-orientazioa garatzeko arrazoi biologikoak adierazten dituzten ebidentzien kopurua kausa sozialen ebidentziena baino askoz handiagoa da, batez ere [[gizon]]<nowiki/>ezkoena. <ref>{{Erreferentzia|izenburua=Adolescents|argitaletxea=Kluwer Academic Publishers|orrialdeak=71–103|url=http://dx.doi.org/10.1007/0-306-47643-6_4|aldizkaria=Sexual Orientation in Child and Adolescent Health Care|isbn=0-306-46761-5|sartze-data=2020-05-27}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izenburua=Appendix|argitaletxea=Springer Publishing Company|url=http://dx.doi.org/10.1891/9780826193827.ap01|aldizkaria=Delivering Culturally Competent Nursing Care|isbn=978-0-8261-9381-0|sartze-data=2020-05-27}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Denise A.|abizena=Copelton|izenburua=Book Review: Marriages and Families: Making Choices in a Diverse Society|orrialdeak=99–103|data=2005-01|url=http://dx.doi.org/10.1177/0092055x0503300115|aldizkaria=Teaching Sociology|alea=1|zenbakia=33|issn=0092-055X|doi=10.1177/0092055x0503300115|sartze-data=2020-05-27}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Edward|abizena=Stein|izenburua=Forms of Desire|data=2013-04-15|url=http://dx.doi.org/10.4324/9780203760130|doi=10.4324/9780203760130|sartze-data=2020-05-27}}</ref>
[[Androfilia]] eta [[ginefilia]] (edo [[ginekofilia]]) sexu-orientazioa deskribatzeko erabiltzen diren terminoak dira, erakarpena sentitzen duen pertsonari sexu edo genero-identitate bat egotzi gabe. Hauek genero kontzeptualizazio bitar heterosexual eta homosexualaren alternatiba dira. Androfilia gizonekiko edo [[Maskulino (argipena)|maskulino]]<nowiki/>tasunarekiko erakarpen sexuala da, eta ginefilia, berriz, [[emakume]]<nowiki/>enganako erakarpen sexuala.
Sexu-identitateak [[gizabanako]] batek bere [[Gorputz (argipena)|gorputza]]<nowiki/>rekiko duen pertzepzioa adierazten du, bere ezaugarri fisiko edo biologikoei buruz egiten duen ebaluazioaren arabera. Sexu-identitatearen definizioan hainbat faktorek hartzen dute parte, besteak beste, psikologikoak, sozialak eta biologikoak, eta, azken honetan, [[gonadala]]<nowiki/>k, [[Kromosoma|kromosom]]<nowiki/>ikoak, [[genital]]<nowiki/>ek eta [[Hormona|hormon]]<nowiki/>ek. <ref>{{Erreferentzia|abizena=Davis, Maxine.|izenburua=La sexualidad en la adolescencia.|argitaletxea=Ediciones Hormé|data=1971|url=http://worldcat.org/oclc/49993959|pmc=49993959|sartze-data=2020-05-27}}</ref>
Gehienetan, gizonak genital maskulinoekin eta XY kromosomekin jaiotzen dira; emakumeek, berriz, genital femeninoak eta bi X kromosoma dituzte. Baina badira faktore horiek sailkatu ezin dituzten pertsonak; izan ere, kromosomen, hormonen eta genitalen konbinazioak ez dituzte betetzen gizonarekin eta emakumearekin erlazionatu diren ohiko definizioak. [[Biztanleria]]<nowiki/>ren maiztasuna jakitea zaildu egiten da [[Intersexualitate|intersexualitatea]] egoteari edo ez egoteari buruzko muga argi eta zehatzik ez dagoenean. Kalkuluen arabera, [[Ameriketako Estatu Batuak|Ameriketako Estatu Batu]]<nowiki/>etan 2000 haurretik 1 intersexualitate ikusgarriarekin jaiotzen da. <ref>{{Erreferentzia|izenburua=WHO {{!}} Gender and Genetics|data=2020-05-27|url=https://web.archive.org/web/20200527144023/https://www.who.int/genomics/gender/en/index1.html|aldizkaria=web.archive.org|sartze-data=2020-05-27}}</ref>
Kultura batzuek sexu-sistema ulertzeko modu desberdinak dituzte. [[Ameriketako Estatu Batuak|AEB]]<nowiki/>ko [[hego-mendebalde]]<nowiki/>ko [[Dine]] tradizionalek lau generoko [[Espektro (argipena)|espektroa]] aitortzen dute: emakumezko femeninoa, gizonezko maskulinoa, gizonezko femeninoa eta gizonezko maskulinoa. "Hirugarren genero" terminoa [[India]] eta [[Pakistan]]<nowiki/>go [[hijra]] (/jishra/), [[Samoa]]<nowiki/>ko [[fa 'afafine']], [[Hawaii]]<nowiki/>ko [[mahu]], [[Mexiko]]<nowiki/>ko [[muxe zapoteka]]<nowiki/>k, [[Thailandia]]<nowiki/>ko [[kathoey]] eta [[Balkanak|Balkan]]<nowiki/>etako [[zinpeko Birjinak]] deskribatzeko erabili da.
=== Bikote ereduak ===
| |||