Berde: berrikuspenen arteko aldeak
Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
Etiketak: Ordezkatuta Ikusizko edizioa |
Ez Javier ez Elizalde (eztabaida) wikilariaren 7900299 berrikuspena desegin da Etiketa: Desegin |
||
14. lerroa:
== Etimologia eta hizkuntza ==
=== Berde hitzaren jatorria ===
Berde hitza, [[Gaztelania|gaztelerazko]] “verde” hitzaren itzulpen bat da, hots, mailegu linguistiko bat. Beraz, hitzaren jatorria eta etimologia azaltzeko, gaztelaniar hizkuntzara joan behar gara.
Gaztelaniazko hitza [[Latin|latinezko]] ''virĭdis'' hitzaren eratorpen bat da, latinez, “bizia, gaztetasuna, kementsua, indartsua…” adierazten duena. Era berean, ''virere'' hitz latindarrarekin ere du erlazioa, honek “verdear” adierazi nahi du, baina bere jatorria ezezaguna da.
XVII-XVIII. mende harteetan eta euskarazko lehen idatziekin batera hasi zen zabaltzen berde hitzaren erabilera. Hego Euskal Herriko, zein [[Zuberoa|zuberotar]] idatzietan berde hitza nagusitzen da, adibidez, [[Axular|Axularren]] idazkietan. Baina, literatura lapurtarrean, aldiz, ferde hitza nagusitzen da, [[Joanes Leizarraga]] idazlea izan zelako lehen pertsona hitz hori dokumentatzen.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=berde - OEH - Orotariko Euskal Hiztegia|url=https://www.euskaltzaindia.eus/index.php?option=com_oehberria&task=sarreraIkusi&Itemid=413&lang=eu&id=133922|aldizkaria=www.euskaltzaindia.eus|sartze-data=2020-05-26}}</ref>
=== Beste hizkuntza batzuetan ===
[[Sinople]] hitza literatura frantsesean erabiltzen zen kolore [[Gorri|gorriaren]] izendapen poetiko gisa. Hitz hori sinopetik, sinopietatik, antzinatasun klasikoan, eskuarki, gorriaz ari ziren hitz latinoetatik eratorria zen, [[Kapadozia|Kapadozian]] atera eta Sinopeko mendatetik ([[Anatolia]]) esportatzen zen [[okre]] gorri oso preziatuaren klaseari dagokionez. Heraldikak «berde»aren esanahia hartu ondoren ere, bi mende gehiagoz eutsi zion «gorri»aren literatura-esanahiari.
Prási hitza grekozko Πράσνος-etik dator, eta [[landare]], [[zuhaitz]] eta [[Hosto|hostoen]] berde argi distiratsuari egiten dio erreferentzia. Demokritoren filosofoak bi eremu deskribatzen ditu kolore berdeaz hitz egiteko: klorona (χλωρω) berde argirako, eta prásinona (Πράσνω) berde ilunerako. [[Aristoteles|Aristotelesen]] ustez, berdea [[Beltz|beltzaren]] (lurra sinbolizatzen du) eta [[Zuri|zuria]] (ura sinbolizatzen du) artean dago.Hala ere, berdea ez dago pintura grekoaren lau kolore klasikoetako baten artean; gorria, [[Hori|horia]], beltza eta zuria, eta nekez aurkitzen da arte grekoan.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Thames & Hudson Publishers {{!}} Essential illustrated art books {{!}} Colour and Culture {{!}} Practice and Meaning from Antiquity to Abstraction|data=2017-02-03|url=https://web.archive.org/web/20170203165901/http://www.thamesandhudson.com/Colour_and_Culture/9780500278185|aldizkaria=web.archive.org|sartze-data=2020-05-26}}</ref>
Hizkuntza batzuetan, [[antzinako txinera]], thai hizkuntza, antzinako [[japoniera]] eta [[vietnamera]] barne, hitz berak esanahi berdea zein [[Urdin|urdina]] izan zezakeen. Esate baterako, sinograma 青 (qīng ahoskatua [[Mandarinera|mandarin]], ao japonieraz eta thanh sino-vietnameraz). Batzuetan, japoniar urdina deitzen zaio( 青 [ アズール ] ao) , gaur egun esaten zaion berdea( 緑 [ ベルデ ] midori), baina kasu horretan ez dago egiaztatuta yamato kulturako japoniarrek duela mende batzuk ezin zutela urdina eta berdea bereizi; hala ere, baliteke berdea urdinaren ñabarduratzat hartzea.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Por qué cuando el semáforo se pone en verde los japoneses lo ven azul|hizkuntza=es|data=2012-12-01|url=https://www.abc.es/sociedad/abci-colores-semaforos-japon-201212020000_noticia.html|aldizkaria=abc|sartze-data=2020-05-26}}</ref>
Berdea norberaren segurtasuna dela pentsatzen da. Eskuzabaltasuna, bakea, egonkortasuna eta lasaitasuna bezalako emozioak aktibatzen ditu. Uda, dirua, hostozabaltasuna, gutizia, jelosia eta esperientzia falta Mendebaldeko herrialdeetan. Betirako bizitza, hasiera berria, emankortasuna, gazteria, osasuna eta oparotasuna ekialdeko eta Asiako kulturetan. Mexikorentzat independentzia-seinalea da, duela 19 mende Espainiatik bereizi baitzen, aberastasuna eta ospea Saudi Arabiarentzat. Albiste txarrak Israelentzat. Edertasuna eta bertutea Txinan. Ekialde Ertaineko eta mundu musulmaneko herrialdeetako bizitza eta islama. Heriotza Latinoamerikan eta Irlandako kolore nazionala Lau hostoko hirusta eta gnomoa, herrialdeko zortearen ikurrak, kolore berdekoak dira. San Patrizio eguna irudikatzen dute.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=El significado de los colores según la cultura - Blog 1Global Translators|hizkuntza=es|data=2017-07-25|url=https://1globaltranslators.com/news/el-significado-de-los-colores-segun-la-cultura/|sartze-data=2020-05-26}}</ref>
=== Euskarazko beste hitzak ===
Berdeaz gain, kolore horri erreferentzia egiten dioten modu bat baino gehiago dago [[euskara]]<nowiki/>z, musker eta orlegi esaterako.
==== musker ====
Berde koloreak euskaraz izen berezirik ez zuen garaian eta [[Sabin Arana]]<nowiki/>k “orlegi” hitza asmatu baino lehen, musker hitza kolore hau izendatzeko erabili zen. <ref name=":3">{{Erreferentzia|izenburua=Euskaldunon koloreak|hizkuntza=es|url=http://barretartia.eus/2016/06/10/5865/|sartze-data=2020-05-26}}</ref>
Kantu herrikoi honetan ikus daiteke:
Txuringoa, txuri
Gorringoa, gorri
Muskerra, musker
Eta gauerdia, beltz-beltz
==== orlegi ====
XX. mendearen hasieran Sabin Aranak “orlegi” hitza asmatu zuen berde kolorea izendatzeko. Orlegi bezalako [[neologismo]] edo sabinismo eta hitz berriak sortu zituzten [[Erdara|erderek]] kutsatu gabeko [[Sabindarren euskara garbia|“euzkera garbija]]” sortu zuten [[Euskal Pizkundea]]<nowiki/>ren garaiko sabindar garbizaleek. <ref name=":3" />
Etimologikoki: orri eta -legi, beillegi-aren (horia) imitazioa.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=orlegi - Diccionario etimológico vasco-español-francés-inglés|url=http://projetbabel.org/basque/diccionario.php?q=orlegi|aldizkaria=projetbabel.org|sartze-data=2020-05-26}}</ref>
=== Berdea eta urdina bereizten ez dituzten hizkuntzak ===
== Ezaugarriak eta zientzia ==
31 ⟶ 63 lerroa:
=== Pigmentuak ===
=== Biologian eta geologian ===
[[Fitxategi:Iguana iguana Portoviejo 04.jpg|thumb]]
Lotura zuzena du kolore berdeak [[biologia]] eta [[Geologia|geologiarekin]]. Bistakoa da, [[Natura|naturaren]] kolore nagusia dela berdea eta gainera, ez kasualitatez, ingurumenak baldintzatutako historiaren eboluzio luze baten emaitza da. Horrez gain, lur planetako landareak forma, tamaina eta kolore askotarikoak dira, nahiz eta nabaria den hazi landare espezie gehienak berdeak direla eta aipatzekoa da horren eraginez ikusmena lasaitzen omen zaigula gizakioi, baita emozioak arindu ere<ref>{{Erreferentzia|izena=Rafael Fernández|abizena=Nava|izenburua=¿POR QUÉ LA MAYORÍA DE LAS PLANTAS SON VERDES?|hizkuntza=es-es|url=https://www.sabermas.umich.mx/archivo/articulos/68-numero-9/136-ipor-que-la-mayoria-de-las-plantas-son-verdes.html|aldizkaria=Revista de divulgación Saber más UMSNH|sartze-data=2020-05-26}}</ref>. Beraz, esan genezake berdeak naturarekin lotura zuzena duela eta beraz, biologia eta geologian sarri erabiltzen den eta erabilera anitzak ematen zaizkion kolorea dela; animalietan, landareetan, fruitu eta barazkietan eta mineraletan batik bat:
==== Animaliak ====
Animalien arten gehien bat narrastiak izaten dira kolore berdekoak, salbuespenak salbuespen; [[Suge|sugea]], [[iguana]], [[sugandila]], [[igela]], etab. Baina horrez gain [[Itsas animaliak|itsas animali]] eta [[hegazti]] batzuk ere kolore berdekoak dira, adibide esanguratsuenak [[itsas dortoka]] eta [[Loro|loroa]]. Aipatutako animalietako askok kolore berdeko azala dute, ezkutatu edo kamuflatu ahal izateko eta horrela seguru egoteko. Aipatzekoa da bestalde, [[ugaztun]] asko eta asko ez direla kolore berdekoak, eta hipotesi batzuen arabera, ugaztunek soilik bi fotorezeptore dituztelako erretinetan eta beraz, ez dutelako gorria eta berdea bereizten gertatzen da hori. Horregatik, beraientzat ez da beharrezkoa kolore berdeko azala edukitzea kamuflatzeko, hau da, azeri batentzat adibidez ehizatu nahi duen kolore marroieko untxia, ezkututu egongo den landarearen berdearen oso antzerakoa izango da<ref>{{Erreferentzia|izena=Redacción|abizena=BBC|izenburua=¿Por qué no hay mamíferos verdes?|hizkuntza=es|url=https://www.bbc.com/mundo/noticias/2015/11/151106_colores_preguntas_finde_dv|aldizkaria=BBC News Mundo|sartze-data=2020-05-26}}</ref>.
Datu aipagarri gisa, esan genezake, narrasti batzuek kolore berdeko odola dutela eta [[Biliverdina|biliverdinaren]] eraginez gertatzen omen da hau. Konposatu toxiko hau [[Hemoglobina|hemoglobinaren]] (gure odolaren erantzukizuna duen eta oxigenoa garraiatzeaz ardutzen den proteina) degradazioatik sortzen da. Esaterako, Ginea Berrian biliverdina maila oso altuetan jasateko gaitasuna zituzten muskerrak aurkitu zituzten<ref>{{Erreferentzia|url=https://hipertextual.com/2018/05/animales-sangre-verde-malaria|aldizkaria=hipertextual.com|sartze-data=2020-05-26}}</ref>.[[Fitxategi:Planta brilhosa.jpg|thumb|''Clusia'' izeneko landare bat]]
==== Landareak ====
Landareen kolore bereizgarria klorofila izeneko pigmentuei esker eragindakoa da, batez ere fotosintesiaz arduratzen direnak. Sustantzia berde hau hostoetan eta zurtoinean aurkitzen da. Gainera, kloroplastoak izeneko zelulen organuluen barruan ere aurkitzen da. Eguzkia oso aberatsa da argi gorrizko fotoietan, eta ez oso aberatsa fotoi energetikoenetan, urdinetan, alegia. Bitarteko energia eskaintzen duten fotoiak (berdeak) ez dira oso ugariak. Landareen pigmentuak eguzki-espektro ugarienak eta energetikoak xurgatzera espezializatuta daude, hau da, gorriak eta urdinak. Hala ere, argi berdea islatzen dute landareek. Hori dela eta, landareen hostoak berde kolorekoak ikusi ohi ditugu.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=¿Por qué la mayoría de las plantas son verdes?|hizkuntza=es-MX|data=2018-12-18|url=https://www.ngenespanol.com/naturaleza/por-que-plantas-son-verdes/|aldizkaria=National Geographic en Español|sartze-data=2020-05-26}}</ref>
==== Fruituak eta barazkiak ====
Ohikoa da kolore berdea janari osasuntsuekin erlazionatzea. Barazki berdeek, hala nola [[Ziazerba|espinakek]], [[Brokoli|brokoliak]], eta [[Ilar|ilarrek]] edo [[Kiwi (fruitua)|kiwiek]] klorofilari zor diete kolore berdea; begien osasunarekin lotutako antioxidatzaile bati. [[Beta-karoteno|Betakarotenoa]] eta [[zeaxantina]] ere proportzionatzen dizkio giza gorputzari. Orokorrean, fruta eta barazki berdeek balio nutritibo handia dute, [[Magnesio|magnesioa]] bezalako osasunerako ezinbestekoak diren bitamin eta mineraletan. Gainera, garbitzaile bikainak dira, klorofila maila altuei esker.<ref>{{Erreferentzia|izena=Marta|abizena=Chavarrías|izenburua=¿Qué información aportan los colores de los alimentos vegetales?|hizkuntza=es|url=https://www.eldiario.es/consumoclaro/comer/informacion-aportan-colores-alimentos_0_789521428.html|aldizkaria=eldiario.es|sartze-data=2020-05-26}}</ref>
Espinakak bezalako barazki berdeek [[azido foliko]] kopuru handia dute, haurdinaldirako gakoa dena, adibidez. Barazki berdeek, gainera, [[potasio]] eta [[K bitamina]] maila altuak dituzte, bihotza babesten dutenak eta odola koagulatzeko prozesuan laguntzen dutenak. Bestalde, begi, hezur eta hortz osasuntsuak mantentzen ere laguntzen dute. Eta azkenik, barazki-hosto berde ilunek (brokolia) [[antioxidatzaile]] eta zuntzen kontzentrazio oso handia dute.<ref>{{Erreferentzia|izena=Diario|abizena=AS|izenburua=Los colores de los alimentos: su significado y valor nutricional|hizkuntza=es|data=2018-04-01|url=https://as.com/deporteyvida/2018/04/01/portada/1522596782_070478.html|aldizkaria=AS.com|sartze-data=2020-05-26}}</ref>
==== Mineralak ====
=== Begi berdeak ===
[[Fitxategi:OjoVerde.JPG|thumb|Begi berdea]]
'''Begien kolorea''' [[Iris|irisaren]] [[Melanina|melaninaren]] kopurua eta hedapenaren araberako [[genetika]] ezaugarri bat da. Azken emaitza ondorioztatuko duen hainbat [[Gene|genen]]<nowiki/>prozesu konplexu bat da. Era berean, begiari [[Kolore|kolorea]] ematen dioten irisaren hiru elementuak hiru dira: irisaren epitelioko melanina, irisaren atzealdeko zatiko melanina eta irisaren estroma dentsitatea. Melaninaz gain, prozesuan parte hartzen duen beste elementu bat lipokromoa da. Halaber, prozesuan parte hartzen duten melanina motak bi dira: [[Arre (kolorea)|marroi]] ilun itxurako eumelanina, eta [[hori]]-[[Gorri|gorrixka]] ilun itxurako feomelanina delakoa. Kasu guztietan, baldintza anormalak ez beste, iriseko epitelioaren pigmentua beti eumelanina izaten da, hau kopuru handitan topatu ohi delarik. Modu honetan, begiko koloreen bariazioa irisaren atzealdeko zatiko pigmentua eta estromak bere dentsitatearen arabera zenbat argi bereganatzen duenaren araberakoa da.
=== Laserrak ===
[[Fitxategi:LaserOrionAnim.gif|thumb|163x163px|Laser berdeak astrologian duen erabilera.]]
[[Laser]] izpi baten ageriko distira, laserraren potentzia optikoaren eta gainazalaren islapenaren mende ez ezik, [[Begi|giza begiaren]] erantzun kromatikoaren mende ere badago. Potentzia optiko beragatik, laser berdeak beste [[kolore]] batzuk baino distiratsuagoa dirudi, giza begia sentikorragoa delako [[Espektro (argipena)|espektroaren]] eremu berdeko argi maila baxuekin. Hori dela eta, [[astrologia]] moduko [[Zientzia|zientziek]] kolore berdeko laserrak erabiltzen dituzte.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Qué es el láser verde y para qué sirve en astonomía|hizkuntza=es|data=2018-06-12|url=http://opticaroma.com/instrumentos/blog/2018/06/12/laser-verde-astronomia/|aldizkaria=OPTICA ROMA INSTRUMENTOS|sartze-data=2020-05-26}}</ref> Kolore berdeko laserrek begiei beste kolore batzuetako laserrek baino kalte gutxiago eragiten die.
[[2005|2005eko]] [[Urtarril|urtarrilean]], [[New Jersey|New Jerseyko]] gizon bat atxilotu zuten [[hegazkin]] txiki bati laser berde batekin apuntatzeagatik.
=== Ordenagailuan ===
==Berde motak==
===Berde arrunta===
Kolore berdea, orokorrean, inprimaketen ereduan horiaren eta cian-aren bitarteko bezala estandarizatzen da (CMYK 100, 0, 100, 0 kodea) eta web orrietarako htlm #008000 kodearekin (berde puru gehigarria baino ilunagoa).
{| class="wikitable"
|
!Berde [[CMYK kolore-eredua|CMYK]]
!Berde web
<small>''[[Green HTML|(Green HTML)]]''</small>
|-
|[[HTML Koloreak|HTML]]
|#009846
|#008000
|-
|[[RGB kolore-eredua|RGB]]
|(0, 152, 70)
|(0, 128, 0)
|-
|[[HSV Kolore eredua|HSV]]
|(148°, 100 %, 70 %)
|(120°, 100 %, 50 %)
|-
|Protokoloa
|<ref>{{Erreferentzia|abizena=Sanz, Juan Carlos.|izenburua=Diccionario del color|argitaletxea=Akal Ediciones|data=2001|url=https://www.worldcat.org/oclc/643557980|isbn=978-84-460-2607-5|pmc=643557980|sartze-data=2020-05-26}}</ref>
|HTML / CSS
|}
=== Berde urdinak ===
Berdearen eta urdin berdearen arteko pigmentuak eta koloreak:
==== Urdin berde piktorikoak ====
{| class="wikitable"
!Izena
!Lagina
!Kode hexadezimala
! colspan="3" |[[RGB kolore-eredua|RGB]]
! colspan="3" |HSV
|-
!Veronako berdea<ref name=":1">{{Erreferentzia|abizena=Gallego, Rosa.|izenburua=Guía de coloraciones|argitaletxea=Tursen/H. Blume|data=2005|url=https://www.worldcat.org/oclc/64429877|isbn=84-89840-31-8|pmc=64429877|sartze-data=2020-05-26}}</ref>
|style="background-color:#009B7D;"|
|#009B7D
|0
|155
|125
|168°
|100%
|61%
|-
![[Esmeralda kolorea|Esmeralda]]<ref>{{Erreferentzia|abizena=Gallego, Rosa.|izenburua=Guía de coloraciones|argitaletxea=Tursen/H. Blume|data=2005|url=https://www.worldcat.org/oclc/64429877|isbn=84-89840-31-8|pmc=64429877|sartze-data=2020-05-26}}</ref>
|style="background-color:#009975;"|
|#009975
|0
|153
|117
|166°
|100%
|60%
|-
!Errauts berdea<ref>{{Erreferentzia|abizena=Gallego, Rosa.|izenburua=Guía de coloraciones|argitaletxea=Tursen/H. Blume|data=2005|url=https://www.worldcat.org/oclc/64429877|isbn=84-89840-31-8|pmc=64429877|sartze-data=2020-05-26}}</ref>
|style="background-color:#009872;"|
|#009872
|0
|152
|114
|165°
|100%
|60%
|-
!Biridianoa<ref>{{Erreferentzia|abizena=Gallego, Rosa.|izenburua=Guía de coloraciones|argitaletxea=Tursen/H. Blume|data=2005|url=https://www.worldcat.org/oclc/64429877|isbn=84-89840-31-8|pmc=64429877|sartze-data=2020-05-26}}</ref>
|style="background-color:#128385;"|
|#128385
|18
|131
|133
|181°
|86%
|52%
|-
!Berde ftaloa<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Phthalo Green Artist Acrylic Paints - 361 - Phthalo Green Paint, Phthalo Green Color, System3 Artist Paint, 0F4F41 - Art-Paints.com|url=http://www.art-paints.com/Paints/Acrylic/System3/Phthalo-Green/Phthalo-Green.html|aldizkaria=www.art-paints.com|sartze-data=2020-05-26}}</ref>
|style="background-color:#0F4F41;"|
|#0F4F41
|15
|79
|65
|167°
|81%
|31%
|}
==== Beste berde urdinxkak ====
[[Fitxategi:Émeraude, calcite 3.jpeg|thumb|309x309px|Esmeralda harria]]
{| class="wikitable"
!Izena
!Lagina
!Kode hexadezimala
! colspan="3" |[[RGB kolore-eredua|RGB]]
! colspan="3" |HSV
|-
!Cian<ref>{{Erreferentzia|izenburua=#00ff99 / #0f9 Hex Color Code|hizkuntza=en|url=https://encycolorpedia.com/00ff99|aldizkaria=encycolorpedia.com|sartze-data=2020-05-26}}</ref>
|style="background-color:#00FF99;"|
|#00FF99
|0
|255
|153
|156°
|100%
|100%
|-
!Esmeralda argia<ref>{{Erreferentzia|izenburua=#3fd8aa código de color hex|hizkuntza=es|url=https://encycolorpedia.es/3fd8aa|aldizkaria=encycolorpedia.es|sartze-data=2020-05-26}}</ref>
|style="background-color:#3FD8AA;"|
|#3FD8AA
|63
|216
|170
|162°
|66%
|55%
|-
![[Menta kolorea|Menta]]<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Mint Gloss Ceramic Paints - 7516 - Mint Paint, Mint Color, Artist Gloss Porcelain, Pottery, Bisque, Greenware Ceramic Paint, 81C2AE - Art-Paints.com|url=http://www.art-paints.com/Paints/Ceramic/Artist/Gloss/Mint/Mint.html|aldizkaria=www.art-paints.com|sartze-data=2020-05-26}}</ref>
|style="background-color:#81C2AE;"|
|#81C2AE
|129
|194
|174
|162°
|34%
|76%
|-
!Turkesa<ref>{{Erreferentzia|abizena=Gallego, Rosa.|izenburua=Guía de coloraciones|argitaletxea=Tursen/H. Blume|data=2005|url=https://www.worldcat.org/oclc/64429877|isbn=84-89840-31-8|pmc=64429877|sartze-data=2020-05-26}}</ref>
|style="background-color:#5DC1B9;"|
|#5DC1B9
|93
|193
|185
|175°
|52%
|76%
|-
!Gardinga<ref>{{Erreferentzia|abizena=Sanz, Juan Carlos.|izenburua=Diccionario del color|argitaletxea=Akal Ediciones|data=2001|url=https://www.worldcat.org/oclc/643557980|isbn=978-84-460-2607-5|pmc=643557980|sartze-data=2020-05-26}}</ref>
|style="background-color:#43B3AE;"|
|#43B3AE
|67
|179
|174
|177°
|46%
|48%
|-
!Berde irlandarra<ref>{{Erreferentzia|izenburua=PANTONE 15-6340 TPX Irish Green - Find a Pantone Color {{!}} Quick Online Color Tool|url=https://www.pantone.com/color-finder/15-6340-TPX|aldizkaria=www.pantone.com|sartze-data=2020-05-26}}</ref>
|style="background-color:#40C575;"|
|#40C575
|64
|197
|117
|144°
|68%
|77%
|-
!Berde turkesa (autoak)<ref>{{Erreferentzia|izenburua=#49b675 código de color hex|hizkuntza=es|url=https://encycolorpedia.es/49b675|aldizkaria=encycolorpedia.es|sartze-data=2020-05-26}}</ref>
|style="background-color:#49B675;"|
|#49B675
|73
|182
|117
|144°
|60%
|71%
|-
![[Jade]]<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Jade / #00a86b hex color|hizkuntza=en-us|url=https://www.colorhexa.com/00a86b|aldizkaria=ColorHexa|sartze-data=2020-05-26}}</ref>
|style="background-color:#00A86B;"|
|#00A86B
|0
|168
|107
|159°
|100%
|66%
|-
!Berde persiarra<ref>{{Erreferentzia|izenburua=NBS/ISCC P - Plochere Color System|data=2008-10-04|url=https://web.archive.org/web/20081004182626/http://colors.bravo9.com/nbs-iscc-p-plochere-color-system/list/all|aldizkaria=web.archive.org|sartze-data=2020-05-26}}</ref>
|style="background-color:#00A693;"|
|#00A693
|0
|166
|147
|135°
|75%
|60%
|-
!Urdin berdea<ref>{{Erreferentzia|abizena=Gallego, Rosa.|izenburua=Guía de coloraciones|argitaletxea=Tursen/H. Blume|data=2005|url=https://www.worldcat.org/oclc/64429877|isbn=84-89840-31-8|pmc=64429877|sartze-data=2020-05-26}}</ref>
|style="background-color:#009C8C;"|
|#009C8C
|0
|156
|140
|174°
|100%
|61%
|-
!Berde urdinxka<ref>{{Erreferentzia|abizena=Gallego, Rosa.|izenburua=Guía de coloraciones|argitaletxea=Tursen/H. Blume|data=2005|url=https://www.worldcat.org/oclc/64429877|isbn=84-89840-31-8|pmc=64429877|sartze-data=2020-05-26}}</ref>
|style="background-color:#009A79;"|
|#009A79
|0
|154
|121
|167°
|100%
|60%
|-
!Hirusta berdea<ref name=":2">{{erreferentzia|izena=|abizena=|urtea=1930|izenburua=A Dictionary of Color|argitaletxea=McGraw-Hill|orrialdea=|orrialdeak=|ISBN=|hizkuntza=}}</ref>
|style="background-color:#009E60;"|
|#009E60
|0
|158
|96
|156°
|100%
|62%
|-
!Itsaso berdea<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Seagreen / Sea green / #2e8b57 Hex Color Code|hizkuntza=en|url=https://encycolorpedia.com/2e8b57|aldizkaria=encycolorpedia.com|sartze-data=2020-05-26}}</ref>
|style="background-color:#2E8B57;"|
|#2E8B57
|46
|139
|87
|146°
|67%
|55%
|-
!Zertzeta<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Seagreen / Sea green / #2e8b57 Hex Color Code|hizkuntza=en|url=https://encycolorpedia.com/2e8b57|aldizkaria=encycolorpedia.com|sartze-data=2020-05-26}}</ref>
|style="background-color:#317874;"|
|#317874
|49
|120
|116
|177°
|59%
|47%
|-
!Pinu berdea
|style="background-color:#1B7677;"|
|#1B7677
|27
|118
|119
|181°
|77%
|47%
|-
!Botila berdea
|style="background-color:#1B4D3E;"|
|#1B4D3E
|27
|77
|62
|162°
|65%
|30%
|-
!Petrolio berdea<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Cual es el color verde petroleo ▷【Como es el verde petroleo + Ejemplo】|hizkuntza=es|data=2018-02-06|url=https://www.significadodelcolor.com/cual-es/cual-es-el-color-verde-petroleo|aldizkaria=Significado del Color|sartze-data=2020-05-26}}</ref>
|style="background-color:#173F35;"|
|#173F35
|23
|63
|53
|165°
|63%
|25%
|}
[[Fitxategi:Boseong green tea.jpg|thumb|304x304px|Te berdea]]
=== Berde horiak ===
{| class="wikitable"
!Izena
!Lagina
!Kode hexadezimala
! colspan="3" |[[RGB kolore-eredua|RGB]]
! colspan="3" |HSV
|-
!Te berdea<ref>{{Erreferentzia|izenburua=HEX color #CFFDAF, Color name: Tea Green, RGB(207,253,175), Windows: 11533775. - HTML CSS Color|url=http://www.htmlcsscolor.com/hex/CFFDAF|aldizkaria=www.htmlcsscolor.com|sartze-data=2020-05-26}}</ref>
|style="background-color:#CFFDAF;"|
|#CFFDAF
|207
|253
|175
|95°
|31%
|99%
|-
![[Lima kolorea|Lima]]
|style="background-color:#BFFF00;"|
|#BFFF00
|191
|255
|0
|80°
|76%
|80%
|-
!Hori berdea<ref>{{Erreferentzia|abizena=Sanz, Juan Carlos.|izenburua=Diccionario del color|argitaletxea=Akal Ediciones|data=2001|url=https://www.worldcat.org/oclc/643557980|isbn=978-84-460-2607-5|pmc=643557980|sartze-data=2020-05-26}}</ref>
|style="background-color:#C6CE00;"|
|#C6CE00
|198
|206
|0
|62°
|100%
|81%
|-
![[Chartreuse (kolorea)|Chartreuse]]<nowiki/>a
|style="background-color:#BEB72D;"|
|#BEB72D
|190
|183
|45
|57°
|76%
|75%
|-
!Sagar berdea
|style="background-color:#8DB600;"|
|#8DB600
|141
|182
|0
|74°
|100%
|71%
|-
!Berde horixka
|style="background-color:#75B313;"|
|#75B313
|117
|179
|19
|83°
|89%
|70%
|-
!Oliba berdea<ref>{{Erreferentzia|izenburua=X11 Color Names - CSS Portal|url=https://www.cssportal.com/html-colors/x11-colors.php|aldizkaria=www.cssportal.com|sartze-data=2020-05-26}}</ref>
|style="background-color:#6B8E23;"|
|#6B8E23
|107
|142
|35
|80°
|75%
|56%
|-
!Ahuakatea<ref>{{Erreferentzia|izena=Yan|abizena=Bilik|izenburua=Dictionnaire des noms de couleurs|hizkuntza=fr|url=http://pourpre.com/fr/dictionnaire|aldizkaria=pourpre.com|sartze-data=2020-05-26}}</ref>
|style="background-color:#568203;"|
|#568203
|86
|130
|3
|81°
|98%
|51%
|-
!Espinaka<ref>{{Erreferentzia|izenburua=NBS/ISCC H - Horticultural Colour Charts|data=2008-09-15|url=https://web.archive.org/web/20080915072231/http://colors.bravo9.com/nbs-iscc-h-horticultural-colour-charts|aldizkaria=web.archive.org|sartze-data=2020-05-26}}</ref>
|style="background-color:#4A5D23;"|
|#4A5D23
|74
|93
|35
|80°
|62%
|36%
|}
[[Fitxategi:Moss.jpg|thumb|301x301px|Goroldioa]]
=== Berde grisak ===
{| class="wikitable"
!Izena
!Lagina
!Kode hexadezimala
! colspan="3" |[[RGB kolore-eredua|RGB]]
! colspan="3" |HSV
|-
!Pistatxo
|style="background-color:#93C572;"|
|#93C572
|147
|197
|114
|96°
|42%
|77%
|-
!Berde iratzea
|style="background-color:#71BC78;"|
|#71BC78
|113
|188
|120
|126°
|44%
|74%
|-
!Berde goroldioa<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Retsof online version of ISCC-NBS Dictionary of Colo(u)r Names - Ma through Mz|data=2017-10-19|url=https://web.archive.org/web/20171019012859/http://tx4.us/nbs/nbs-m.htm|aldizkaria=web.archive.org|sartze-data=2020-05-26}}</ref>
|style="background-color:#8A9A5B;"|
|#8A9A5B
|138
|154
|91
|75°
|41%
|60%
|-
!Errusiar berdea<ref name=":2" />
|style="background-color:#679267;"|
|#679267
|103
|146
|103
|120°
|30%
|57%
|-
!Errauts berdea (espezifikoa)<ref name=":1" />
|style="background-color:#5F7F7A;"|
|#5F7F7A
|95
|127
|122
|171°
|25%
|50%
|-
!Iratzea<ref name=":1" />
|style="background-color:#51794B;"|
|#51794B
|81
|121
|75
|112°
|38%
|47%
|-
!Belar berdea<ref>{{Erreferentzia|izenburua=RAL: NOMBRES COLORES CODIGOS RAL GAMA CARTA CODIFICACION RAL TABLA DE NOMBRES RALES R.A.L. CODES COLOURS NAMES|url=http://www.chatox.com/colores_ral/index.html|aldizkaria=www.chatox.com|sartze-data=2020-05-26}}</ref>
|style="background-color:#35682D;"|
|#35682D
|53
|104
|45
|112°
|57%
|41%
|-
!Berde-beltza<ref>{{Erreferentzia|izenburua=RAL: NOMBRES COLORES CODIGOS RAL GAMA CARTA CODIFICACION RAL TABLA DE NOMBRES RALES R.A.L. CODES COLOURS NAMES|url=http://www.chatox.com/colores_ral/index.html|aldizkaria=www.chatox.com|sartze-data=2020-05-26}}</ref>
|style="background-color:#245338;"|
|#245338
|34
|83
|56
|146°
|57%
|33%<br />
|}
== Daltonismoa ==
[[Fitxategi:Color blindness.png|thumb|238x238px|Daltoniko mota bakoitzak eta ikusmen normala duen pertsona baten kolore espektroa.]]
[[Daltonismo|Daltonismoa]] akats genetikoa da: akats hau duten pertsonak ez dira gai koloreak behar bezala bereizteko. Izen zientifikoa ''diskromatopsia'' da, baina “daltonismo” hitza erabiliagoa da. Izan ere, [[John Dalton]] zientzialariak deskribatu zuen akats hau berari gertatzen zitzaiona aztertzen hasi zenean. 1794ean argitaratu zuen ''Extraordinary facts relating to the vision of colours''<ref>{{Erreferentzia|izena=John|abizena=Dalton|izenburua=Extraordinary Facts Relating to the Vision of Colours: With Observations|argitaletxea=Cadell and Davies, London|hizkuntza=en|data=1794|url=https://books.google.es/books?hl=es&lr=&id=jYkyAQAAMAAJ&oi=fnd&pg=PA29&ots=kw1RuRU10d&sig=QqNeFGBkfrzMc-GjI3VNhTwnyjE&redir_esc=y#v=onepage&q&f=false|sartze-data=2020-05-26}}</ref> lanean daltonismoari buruz hitz egiten zuen.<ref>{{Erreferentzia|izena=Etxebeste Aduriz|abizena=Egoitz|izenburua=Daltonen daltonismoa|data=2017-06-01|url=https://aldizkaria.elhuyar.eus/istorioak/daltonen-daltonismoa/|aldizkaria=Elhuyar aldizkaria|sartze-data=2020-05-26}}</ref> Daltoniko guztiek ez dituzte kolore berberak nahasten, baina ohikoa izaten da [[Berde|berdea]] eta [[Gorri|gorria]] nahastea; haatik [[More|morearen]] ñabardurak atzemateko gai dira, ikusmen normaleko pertsonak ez bezala. Akats genetiko hori herentziaz jasotzen da eta [[X kromosoma|X kromosomari]] lotutako [[alelo azpirakor]] baten bidez transmititzen da. Horrela, gizonezko batek X kromosoma akastuna jasotzen badu, daltonikoa izango da. Aldiz, emakumezkoetan daltoniko izatea nekez gertatzen da, bere X kromosoma biek izan behar bailukete akastunak.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Daltonismo|hizkuntza=eu|data=2019-12-15|url=https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Daltonismo&oldid=7366028|sartze-data=2020-05-26|encyclopedia=Wikipedia, entziklopedia askea.}}</ref>
[[Fitxategi:Rainbow Deuteranopia.svg|ezkerrera|thumb|183x183px|Deuteranopia duen pertsona batek bistaratzen duen espektroa.]]
Lau daltonismo mota daude: [[Akromatiko|akromatikoa]], monokromatikoa, dikromatikoa eta trikomatiko anomaloa. Dikromatikoek bi kono mota dituzte. Batzuek ez dute gorria ikusten, besteek urdina, besteek berdea. Ondorioz, koloreak nahasi egiten dituzte. Hauen barruan hiru mota sailkatzen ditugu: protanopia, tritanopia eta deuteranopia. Azken hau kolore berdea ikusteko gai ez direnak sufritzen dute. Pertsona hauen ikusmenean dauden gabeziak daltonismoaren formarik ohikoenak dira. Daltonismo gorri-berdearen azpimota hori gizonezkoen populazioaren %6 inguruan dago, batez ere deuteranomia arinean. Pertsona deuteranopiko baten kolore espektroari begirada bat botatzen zaionean, kolore batzuk kolore espektro arrunt batetatik ezberdinak direla ikus daiteke. Gorria eta berdea dira kolore arazotsu nagusiak, baina badira, adibidez, gris batzuk, purpurak eta urdin berdexka bat, oso ondo bereizi ezin direnak<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Deuteranopia – Red-Green Color Blindness – Colblindor|hizkuntza=en-US|url=https://www.color-blindness.com/deuteranopia-red-green-color-blindness/|sartze-data=2020-05-26}}</ref>. Pertsona deuteranopikoek, ez dituzte uhin ertaineko luzera duten kono sentikorrak (berdea). Deuteranope batek 2 edo 3 tonu ezberdin bakarrik bereiz ditzake, ikusmen normala duen batek 7 tonu ezberdin ikusten dituen bitartean.
<br />
== Sinbologia ==
=== Baimena ===
[[Fitxategi:Light green check.svg|thumb|Baiezkortasuna adierazten duen kolore berdeko "''check''" sinboloa.]]
[[Mendebaldea (kultura)|Mendebaldeko kulturetan]], berdea [[baikortasun]] ikur gisa erabiltzen da, eta ondorioz, baimena adierazten duen kolorea ere bada. Berde kolorearen esanahi gehienak positiboak diren bezala, hura bera ere baikortasunaren sinbolotzat jotzen da, hori dela eta orokorrean mundu mailan berdea baiezko erantzunaren ordezkari gisa erabiltzen da.<ref>{{Erreferentzia|izena=RAE-|abizena=ASALE|izenburua=verde {{!}} Diccionario de la lengua española|hizkuntza=es|abizena2=RAE|url=https://dle.rae.es/verde|aldizkaria=«Diccionario de la lengua española» - Edición del Tricentenario|sartze-data=2020-05-26}}</ref> [[Semaforo]] berdeak pasatzeko baimena ematen digu.<ref>{{Erreferentzia|izena=Alberto|abizena=Molina|izenburua=Verde 🥇 Significado y Psicología del color verde ↓↓↓|hizkuntza=es|data=2018-07-19|url=https://www.whatcolor.net/significados/verde/|aldizkaria=What Color|sartze-data=2020-05-26}}</ref> [[Bandera]] berdeak [[Hondartza|hondartzetan]], ura bainatzeko egoera seguruan dagoela adierazten du. Mendebaldeko [[Balore-burtsa|balore-burtsetan]] berdeak akzioen prezioen igoera adierazten du, hala ere, [[Ekialdeko Asia|ekialdeko Asian]] berdea burtsaren beherakada adierazteko erabiltzen da.
Gainera, maiz positibotasuna irudikatzen duten [[sinbolo]] edo [[Karaktereen ezagutze optiko|karaktere]] bereziek berde kolorea hartzen dute baikortasun hori bere egiteko, esanahiak bateratuz. [[Ingeles|Ingelesezko]] "tick (''check'')" (✅) edo "plus" (+) sinboloak esate baterako.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Significado del Color Verde - Positivo y Negativo - Chakras - Feng Shui - Energia - Marketing {{!}} Significado de los Colores|url=https://significadodeloscoloresweb.blogspot.com/2017/10/significado-del-color-verde.html|aldizkaria=Significado del Color Verde - Positivo y Negativo - Chakras - Feng Shui - Energia - Marketing {{!}} Significado de los Colores|sartze-data=2020-05-26}}</ref><gallery>
</gallery>
=== Natura eta bizia ===
=== Udaberria eta itxaropena ===
Kolore berdeak duen harremana [[udaberri]] eta [[Itxaropen|itxaropenarekin]] bereziki ezaguna da [[Mendebaldea (kultura)|mendebaldeko kulturan]]. Aldi berean, udaberriaren eta itxaropenaren arteko harremana oso estua da.
Berdea naturaren kolore nagusia da, eta, beraz, sarriago erabiltzen da natura, landaretza, sendaketa edo ugalkortasuna irudikatzeko. Ondorioz, logikoa da udaberriarekin lotu izana, udaberrian ematen diren landareen agerraldi berriek paisaia berdez tindatzen baitute.
Berdearen eta itxaropenaren arteko harremana [[Erdi Aroa|Erdi Aroko]] dokumentuetan aipatzen da, [[Nekazaritza|nekazaritzari]] erreferentzia eginez. Udaberrian, uzta berriek markatzen dute itxaropena, uzta horien ondorengo hilabeteetarako janaria eta aberastasuna ematen baitute. Hau da, pertsonak udaberria iristeaz pozten gara, eta ondorioz, honi itxaroten diogu neguko hilabete gogorretan zehar.
Gainera, udaberriak gabealdi baten ondoren berritzea ere esan nahi du, eta itxaropena ere gabealdi baten ondoren eskuarki onartzen den sentimendu bat da.
Beraz, kolore berdea udaberriarekin lotzen da, honek naturan duen presentziagatik, eta udaberriak aldi berean, pertsonengan esanahi garrantzitsua du, izan ere, udaberria heltzearen desira sentitzen baitugu, bizia berriz hastearekin eta egoera ekonomikoa hobetzearekin lotu izan baita beti. Itxaropenak udaberriaren kolore bera (berdea) hartuz, eta bien harteko harremana sortuz.
=== Gaztaroa ===
Udaberriaren eta hazi daitekeen guztiaren kolorea da, horregatik; aurrerapenarekin eta garapenarekin lotuta dago. Gainera, freskotasunaren kolorea da.
Gazteen kolorea da, eta horrek ez die denei harridura sortuko; nahikoa da fruta eta landare gehienek, oso berriak direnean, [[berde]] kolorea dutela pentsatzea.
Duela gutxiko maitasuna sinbolizatzen du, eta leku bakoitzean hain ugaria edo urria izatearen arabera, alderdi onekin edo txarrekin lotu daiteke. Adibidez, kolore ugaria den herrialdeetan, munstroekin, nazkagarriarekin eta gaiztoarekin erlazionatu daiteke.
=== Tolerantzia ===
Berde kolorea [[tolerantzia]] balorea adierazteko erabiltzen da. Tolerantzia beste pertsona edo taldeen ideeiekin egon ez arren, errespetatzen duen jokaera da<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Definición de tolerancia — Definicion.de|hizkuntza=es|url=https://definicion.de/tolerancia/|aldizkaria=Definición.de|sartze-data=2020-05-26}}</ref>. Tolerantzian, [[Bertute|bertutea]] eta [[Errespetu|errespetua]] baloreak azpimarratzen ditu eta kolore berdea sinbologikoki bertutea eta errespetua, adierazten du <ref>{{Erreferentzia|izena=Juan|abizena=Núñez|izenburua=Psicología de los Colores: El Color Verde|hizkuntza=es|data=2014-02-24|url=https://aprendizajeyvida.com/2014/02/24/el-color-verde/|aldizkaria=aprendizajeyvida.com|sartze-data=2020-05-26}}</ref>. Gehienetan, tolerantzia adieraztean, [[urdin]] eta berde koloreak erabiltzen dira, [[Oreka (argipena)|oreka]] eta [[Armonia (mitologia)|harmonia]] adierazten dutelako.
=== Maitasuna eta sexua ===
=== Dragoiak, munstroak eta deabrua ===
=== Pozoioa ===
Beste kolore arrunt batzuk bezala, berdeak guztiz kontrajarriak diren hainbat lotura ditu. Europar eta estatubatuarrek osasunarekin lotzen duten arren, toxikotasunarekin eta pozoiarekin lotzen den kolorea ere bada. Lotura honentzat oinarri sendo bat zegoen; [[XIX. mendea|XIX. mendean]], zenbait pintura eta pigmentu herrikoiek, bereziki kupritsa, Schweinfurten vert-a eta Parisko vert-a, oso toxikoak ziren eta [[Kobre|kobrea]] edo [[Artseniko|artsenikoa]] zuten.<ref>{{Erreferentzia|abizena=Heller, Eva, 1948- ...|izenburua=Psychologie de la couleur : effets et symboliques|argitaletxea=Pyramid|data=DL 2009|url=https://www.worldcat.org/oclc/470802996|isbn=978-2-35017-156-2|pmc=470802996|sartze-data=2020-05-26}}</ref> [[Absenta]] edari mozkorgarria "maitagarri berdea" bezala ezagutzen zen.
Larruazaleko tindu berdea, batzuetan, goragale eta gaixotasunekin lotzen da.<ref>{{Erreferentzia|abizena=Ford, Mark H.|izenburua=Self improvement of relationship skills through body language : don't sweat the small things somebody might notice|argitaletxea=Llumina Press|data=2003|url=https://www.worldcat.org/oclc/70069708|isbn=1-932303-79-0|pmc=70069708|sartze-data=2020-05-26}}</ref> "Zakatz berdeak" esamoldeak gaixoa dirudiela esan nahi du. Kolorea, urrearekin konbinatzen denean, gaztetasunaren desegitea irudikatzen duela esaten da. Ekialde Urruneko kultura batzuetan, kolore berdea gaixotasunaren edo goragalearen sinbolo gisa erabiltzen da.
=== Dollarra eta dirua, oparotasuna ===
[[Fitxategi:Un dollar us.jpg|thumb|Estatu batuetako dollar bat]]
[[Europa]]<nowiki/>n eta [[Ameriketako Estatu Batuak|Estatu Batuetan]], batzuetan, berdea kolorearekin, eta [[oparotasuna]]<nowiki/>rekin lotzen da. [[Erdi Aroa|Erdi Arotik]], [[XIX. mendea|XIX.mendera]] arte bankariek, merkatariek, landa zaldunek eta nobleziako kide ez zirenek lotzen zuten aberastasunarekin gehien bat. [[Erresuma Batua|Erresuma Batuko]] Komunen Ganberako bankuak, lurjabe nobleak esertzen zirenak, berde kolorekoak dira.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=La Nota Curiosa: ¿Por qué los dólares son verdes?|hizkuntza=es|data=2016-06-26|url=https://culturizando.com/la-nota-curiosa-por-que-los-dolares-son/|aldizkaria=culturizando.com {{!}} Alimenta tu Mente|sartze-data=2020-05-26}}</ref>
Estatu Batuetan, berdea, [[dolar]] billetearekin konektatuta zegoen. Hori horrela, [[1850]]<nowiki/>etik, [[Tracy R. Edson]]<nowiki/>ek, “Billetes” konpainian lan egiten zuenak, ordurako ezagutzen ziren disolbatzaile guztiekiko erresistentea zen tinta berde bat aurkitu zuen, eta, beraz, faltsutzea zailagoa zena. [[1861]]<nowiki/>etik aurrera, dolar txartelaren atzealdea berdea izan da. Gainera, billeteak meheak zirenez, atzealdeko berdea ez zen ikusten eta txartelaren aurrealdeko irudiak nahasten zituen. Berdea erabiltzen jarraitzen da, publikoak, orduz geroztik, txanpon indartsu eta egonkor batekin lotzen duelako. [[1929]]<nowiki/>an tamaina txikiagoko billeteak sartu zirenean, berdea erabiltzen jarraitu zen. Berdea psikologikoki gobernuaren kreditu indartsu eta egonkorrarekin identifikatu bait zeggoen. Sinbolismoa oso garrantzitsua izan zen Estatu Batuetako sortzaileentzat, [[Washington|Washington DC]]<nowiki/>ren<ref>{{Erreferentzia|izena=12 De Mayo|abizena=De 2019|izenburua=El curioso motivo por el que los dólares son únicamente de color verde|hizkuntza=es-ES|url=https://www.infobae.com/mix5411/2019/05/12/el-curioso-motivo-por-el-que-los-dolares-son-unicamente-de-color-verde/|aldizkaria=Infobae|sartze-data=2020-05-26}}</ref> arkitekturari begiratu bat ematea edo dolar bateko billetea osatzen duten elementuetan sakontzea besterik ez da nahiko.
Esanahi honen erabilerarik nabarmenetako bat, [[The Wizard of Oz (1939ko filma)|''El Maravilloso Mago de Oz''en]] (Oz-eko aztia, euskaraz)<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Green|hizkuntza=en|data=2020-04-18|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Green&oldid=951796181|sartze-data=2020-05-26|encyclopedia=Wikipedia}}</ref> dago. Esmeralda Hiria, istorio honetan, denek koloretako betaurrekoak erabiltzen dituzten toki bat da, dena berdea dela pentsarazten dutenak. Historiaren interpretazio populistaren arabera, hiriaren kolorea, L. Frank Baum autoreak erabiltzen du, bere garaian Amerikak zuen finantza sistema irudikatzeko, Amerika, urrearen aurrean paper txanponaren erabilera eztabaidatzen ari zen garai batean bizi izan baitzen.
== Artean ==
=== Historian ===
==== Historiaurrea ====
[[Historia|Historian]] zehar, gizakiak egiazko pigmentu berdea aurkitu nahi izan du. Nahiz eta naturan berde mota ezberdin asko egon, hosto eta landareetatik lortzen den tintea segituan marroia bihurtzen denez, pigmentu hau lortzea ez da lan erraza izan gizakiarentzat. Mineral ezberdinak ere erabili izan dira horretarako, malakita adibidez, baina mineral garestia izateaz gain beltza bihurtzeko joera du mineral honek. Haitzuloetako pinturak monokromatikoak ziren, eta metaletatik edo lurretik eratorritako pigmentuak erabiltzen zituzten kolore marroixka eta horixkak lortuz. Pintura horietako asko, historian zehar manipulatuak izan dira, garai hartan erabiltzen ziren pigmentu hoiek denboraren eraginez gastatzen joaten baitziren. Arrazoi horiengatik, [[Historiaurrea|historiaurreko]] [[Labar-artea|labar-artean]] ez da pigmentu berderik agertu. Hala ere, arropetarako tinte berdeak egin izan ziren [[Ipar Europa|Ipar-Europako]] [[Neolitoa|Neolitoko]] hainbat zibilizaziotan. [[Urki]] hostoz egiten ziren tinte horiek, baina antza denez, marroixkak bihurtzen ziren oso azkar. [[Mesopotamia|Aintzinako Mesopotamiako]] buztin lanetan ere kolore berde biziko soinekoekin ageri da jendea, baina ez dago garbi nondik eratortzen zuten berde koloreko emaitza hori.
==== Antzinaroan ====
[[Antzinako Aroa]] garai tradizional bat da, oso erabilia giza historiaren [[periodizazioan]], idazkera izan zuten lehen zibilizazioen sorrera eta garapenak definitua, horregatik "antzinako zibilizazioak" deituak. Tradizioz, historiaren beraren hasierako aldia izan da, idazketaren asmakuntzarekin hasi zena, [[historiaurrea]] aurretik zuela. Aldizkako eskema batzuen arabera, "[[Protohistoria]]" izeneko aro bat dago, historiaurrea eta Antzinako Aroaren artean, idazkerarik gabeko lehen [[zibilizazio]]<nowiki/>en sorrerak definitua.
Antzinako Aroan, garrantzi handiko ehunka zibilizazio sortu eta garatu ziren [[kontinente]] guztietan, horietako askok, gaur egun, Sumeriatik ([[K.a. IV. mendea|K. a. IV.]] milurtekoa), oraindik presente dauden produktuak, erakundeak, ezagutzak eta balioak sortu zituztenak. Eta [[Antzinako Egipto]]<nowiki/>tik, antzinako zibilizazio vedikoetatik pasatuz [[India]]<nowiki/>n, [[Txinako Herri Errepublika|Txina]] Zaharretik, Antzinako [[Grezia]] eta [[Erroma]]<nowiki/>tik, [[Persia|Pertsia]]<nowiki/>ko akemenestar Inperiotik, beste askoren artean. Hiriak eta hiritartze prozesua, Estatua, zuzenbidea eta legea sortu ziren, baita budismoa eta judu-kristautasuna bezalako erlijio handiak ere.
Kolore berdeari dagokionez, antzinatik berde argitsu bat ezagutzen zen, margolariek erabiltzen zuten berde bizi bat, "Kobre berde" deitzen zena eta oso toxikoa zena.
Bazegoen, baita ere, kolore berde ez hain arriskutsu eta merkeago bat, urki, haltz eta sagarrondoetako azal eta hosto freskoetatik lortua, edo akilea, goroldio edo iratzea bezalako landareetatik, honekin ehun batzuk tindatu zitezkeelarik.
Berde bizia askoz garestiagoa zen, tindatze bikoitza eskatzen baitzuen, lehenik horiz tindatzen zen azafrai edo kardu-lorez, eta gero urdinez glastoz edo intimoz. Zenbat eta argiagoa berdea, orduan eta dotoreagoak oihalak.
Gorria nobleziak erabiltzen zuen bitartean, berdea burgesiaren kolorea zen, berde argi eta berde iluna burges pobreentzat eta berde garbia aberatsentzat.
[[Fitxategi:Trilla del trigo en el Antiguo Egipto.jpg|thumb]]
==== Antzinako Egipton ====
"Egipto, Niloren dohain bat da" (Herodoto), zibilizazio gutxik izan baitzuten hain harreman erabakigarria ibai batekin. Urteko goraldiak aukera ematen du zerrenda estu baten emankortasuna eta biztanleria-dentsitate oso handia izateko, eta Ipar Afrikako basamortu hustua zeharkatzen du (glaziazio osteko garaian "desertizatua"), hegoaldeko ur-jauzietatik iparraldeko deltaraino. Goi Egiptoren eta Behe Egiptoren arteko dualtasunak, obra hidraulikoetan lan kolektiboak lotzen zuen nekazari gizarte oso egonkor baten gainean, faraoiaren irudiaren sakralizazioa, tenpluen sendotasuna, burokrazia eraginkor bat eta harantzagoko erlijio konplexu bat ezaugarri zituzten erakunde eta kultura batzuk eratu zituen. Milaka urtetan zehar jarraitutasun handi baten barruan (batzuetan homogeneotasun. Ondorioz errenazimentu, birsortze eta uztaren ikurra zen, Niloren hazkundeari esker.
==== Antzinako Grezian ====
Antzinako [[greziar]]<nowiki/>rek kolore pertzepzio desberdina zuten, artean gutxienez. Pinturan, haien lau kolore funtsezkoak gorria horia, zuria eta beltza ziren. Berdea gutxi erabiltzen den kolorea zen. Batzuetan urdina eta berdea kolore bera zela pentsatzen zuten; izan ere, askotan hitz berdina erabiltzen zuten itsasoa eta zuhaitzaren kolorea deskribatzeko. [[Democritus]] filosofoa bi berde mota deskribatu zituen: ''cloron'', berde zurbila, eta ''prasinon,'' barazki berdea. [[Aristoteles]] uste zuen berdea zuria eta beltzaren erdian kokatzen zela. Greziarrentzat zuria ura esan nahi zuen eta beltza, berriz, lurra. Beraz, berdea ura eta lurraren arteko konbinazioa zela uste zen. Berdea pintura grekoan aurkitzeko zaila den kolorea da, ez baitzen funtsezko lau koloreetako bat. <ref>{{Erreferentzia|izena=Maurice|abizena=Platnauer|izenburua=Greek Colour-Perception|orrialdeak=153–162|hizkuntza=en|data=1921/07|url=https://www.cambridge.org/core/journals/classical-quarterly/article/greek-colourperception/299FE322E3042C7CE1C66F8F611BB5EA|aldizkaria=The Classical Quarterly|alea=3-4|zenbakia=15|issn=1471-6844|doi=10.1017/S0009838800000616|sartze-data=2020-05-26}}</ref><ref name=":0">{{Erreferentzia|izena=John|abizena=Gage|izenburua=Colour and culture : practice and meaning from antiquity to abstraction|argitaletxea=London : Thames and Hudson|data=1993|url=http://archive.org/details/colourculturepra0000gage|sartze-data=2020-05-26}}</ref>
==== Antzinako Erroman ====
[[Fitxategi:Flora, da stabia. 02.JPG|thumb]]
[[Erromatar Inperioa|Erromatar]]<nowiki/>rek greziarrek baino gehiago erabiltzen zuten kolore berdea. [[Venus (mitologia)|Venus]]-en, lorategi, barazki eta mahatsien jainkosaren, kolorea zen. Erromatarrek pigmentu berde on bat egin zuten, hainbat hiritan erabili zena, [[Ponpeia]]<nowiki/>n, [[Herkulano]]<nowiki/>n eta Lyonen adibidez.
Erabiltzen zuten beste pigmentu berde bat "verdegris" zen. Pigmentua lortzeko, [[kobre]]<nowiki/>zko platerak beratzen jartzen ziren irakitzen zegoen [[ardo]]<nowiki/>an. K.A II.menderako, erromatarrek berdea erabiltzen zute, pinturan, mosaikoetan, beiran... eta [[latin]]<nowiki/>ak hamar hitz desberdin zituen berde motak izendatzeko. Berdea izendatzeko hiitz nagusia "viridis" zen<ref name=":0" />.
==== Erdi Aroan ====
==== Aro Modernoan ====
[[Zuri]], beltz, gorri, urdin, bioleta, hori eta laranjarekin batera, berdea, [[Aro Modernoa|Aro Moderno]]<nowiki/>ko (XV-XIX) kolore esanguratsuenetako bat da. Berdea, literatura eta artearen [[mugimendu erromantiko]]<nowiki/>rekin dago erlazionatuta, non [[natura]]<nowiki/>ren bertuteak ospatzen ziren. <ref>{{Erreferentzia|abizena=Jessika Luo Bi|izenburua=Significado de los Colores a través de la Historia|data=2018-06-13|url=https://www.slideshare.net/JessikaLuoBi/significado-de-los-colores-a-travs-de-la-historia|sartze-data=2020-05-26}}</ref>Ondoren, emozioak sortzeko erabili izan zen eta ezegonkorra, gaiztoa eta pozoitsuak ziren gauzekin erlazionatzen zen<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Los colores del Renacimiento y la Edad Media|hizkuntza=es|url=https://sobrecolores.blogspot.com/2015/07/los-colores-del-renacimiento-y-la-edad.html|aldizkaria=Sobre Colores|sartze-data=2020-05-26}}</ref>, baita aberastasun, merkatari, bankari eta aristokratekin ere. Hori dela eta, [[Leonardo da Vinci|Leonardo Da Vincir]]<nowiki/>en [[Gioconda|Mona Lisa]]<nowiki/>ren jantzia berdea da.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Colores de época moderna - Color y pintura - DecoEstilo.com|hizkuntza=es|url=http://www.decoestilo.com/articulo/colores-de-epoca-moderna/|aldizkaria=www.decoestilo.com|sartze-data=2020-05-26}}</ref>
[[Fitxategi:La Gioconda.jpg|thumb|Gioconda]]
Horrez gain, [[kristau fedea]] sinbolizatzeko erabiltzen zen eta askotan, nat<nowiki/>uraren sinbolo moduan erabili izan da.
XVIII eta XIX mendeetan, pigmentu eta koloratzaile berde si<nowiki/>ntetikoak aurkitu eta ekoiztu ziren,<nowiki/> eta hauek, aurreko landare-pigmentu eta koloratzaile mineralak ordezkatu zituzten. Kolorante berri hauek, landare tinduak baino egonkorragoak eta distiratsuagoak ziren, baina denborarekin, debekatuak izan ziren artseniko maila altua zutelako.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Color verde en historia y arte|hizkuntza=es|data=2018-03-31|url=https://www.hisour.com/es/green-color-in-history-and-art-26638/|aldizkaria=HiSoUR Arte Cultura Historia|sartze-data=2020-05-26}}</ref>
<nowiki/>Egia da, gar<nowiki/>aiko koloreak beren opakotasunagatik nabarmentzen direla, baina honek ez du zer ikusirik garaiko gustuekin. Soilik pribilegiatu gutxi batzuek lor zezaketen kolore biziko pigmentuak, horregatik, kolore historikoen pertzeptzioa gainditu egin da.
Kolore hauek, pigmentu merkeagoekin lortzen ziren, gehienak, pintura merkeak eta munduko edozein lekutan erraz aurki daitezkeen lur-hauts soilak ziren. Horregatik, kolore hauek, [[kolore arrunt]] bezala ezagutzen ziren. Honekin batera, tonalitate berdez osatutako paleta itxurosoa zabaldu zen, non kolore gehienek, tonu urdinerako joera zuten.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Color verde en historia y arte|hizkuntza=es|data=2018-03-31|url=https://www.hisour.com/es/green-color-in-history-and-art-26638/|aldizkaria=HiSoUR Arte Cultura Historia|sartze-data=2020-05-26}}</ref>
==== Aro Garaikidean ====
=== Arte adierazpenetan ===
Arte visual ezberdinetak erabilera ezberdinak eman zaio kolore berdeari. Hala ere, gehienetan naturari lotuta egoten da.[[Fitxategi:Puppy at Guggenheim Museum.jpg|thumb|Puppy (Bilbo)]]
==== Eskultura ====
Eskulturan historian zehar hainbat material ezberdin erabiliak izan dira. Horietako bar [[Kobre|kobrea]] izan da. Material hau errestasunez nabaritu ahal da bere kolore berde urdinagatik. Kolore hau oxidazioagatik lortu egiten du. Material hau daukan lanik ezagunena [[Askatasunaren Estatua|''Askatasunaren Estatua'']] da.
Azken hamarkadetan baita ere asko nabarmendu da [[Eskultura vegetala|eskultura vegetalen]] korrontea. Lan honetan landareekin formak egitea deritzo.<ref name=":4">{{Erreferentzia|izenburua=Aventura Amazonia :: Arte verde, cuando las esculturas están hechas de naturaleza|hizkuntza=es|url=https://www.aventura-amazonia.com/planeta-aventura/arte-verde-cuando-las-esculturas-estan-hechas-de-naturaleza|aldizkaria=www.aventura-amazonia.com|sartze-data=2020-05-26}}</ref> [[Ameriketako Estatu Batuak|Ameriketako estatu batuetan]] arte korronte honetaz beteta dagoen [[lorategi botaniko]] bat dago [[Atlanta|Atlantan]], ''Imaginary Worlds'' kolekzioan.<ref name=":4" /><ref>{{Erreferentzia|izenburua=Atlanta Botanical Garden {{!}} Botanical Gardens in Atlanta and Gainesville|hizkuntza=en-US|url=https://atlantabg.org/|aldizkaria=Atlanta Botanical Garden|sartze-data=2020-05-26}}</ref> Euskadin bertan bi eredu nabarmendu ahal dira: ''[[Vitoria-Gazteiz eskultura]]'' (Gazteizen) eta ''[[Puppy]]'' (Bilbon).
[[Fitxategi:Mosaiculture at the Atlanta Botanical Garden.jpg|ezkerrera|thumb|Atlantako lorategi botanikoa (Estatu batuak)]]
[[Fitxategi:Vitoria - Plaza Virgen Blanca 01.jpg|erdian|thumb|Vitoria-Gazteiz eskultura (Gazteiz)]]<br />
==== Pintura ====
Kolore berdea aldatzen joan da denboraren bidez pinturetan. [[Hilobi|Hilobietako hormetan]] edo [[Papiro|papiroetan]] margotzeko, [[Egiptoar artea|egiptoar artistek]], [[malakita]] erabiltzen zuten. Malakita, kobrezko [[mineral]] bat da, eta bere izena, malaqh grezieratik datorrena, [[malba]]<nowiki/>esan nahi du, bere berde koloreari erreferentzia eginez. <ref>{{Erreferentzia|izenburua=Minerales|url=http://roble.pntic.mec.es/~jfes0017/mineral.php?letra=m&orden=2284#2284|aldizkaria=roble.pntic.mec.es|sartze-data=2020-05-26}}</ref> Antzinaroan, mineral hau, koloratzaile bezala erabiltzen zen. ([[Tutankamon]] erregearen hilobian malakitazko pigmentuz egindako pintura kaxa bat aurkitu zen). [[Egiptoar|Egiptoarrek]], lur berdeko [[pigmentu]] merkeagoak ere erabiltzen zituzten, edo [[sufre]] urdin eta hori nahastua.
Kristo ondoren II. mendean, [[Erromatar Inperioa|erromatarrek]] berdea margoetan, [[Mosaiko|mosaikoetan]] eta [[Beira|beiran]] erabiltzen zuten, eta [[Latinezko literatura|latinez]] hamar hitz ezberdin zeuden berde barietateentzat.
[[Europa postklasikoa|Europa postklasikoan]] eta [[Europa modernoa|Europa modernoan]], berdea aberastasunarekin, [[Merkataritza|merkatariekin]], bankariekin eta [[Aristokrazia|aristokraziarekin]]<nowiki/>lotu ohi zen, arrazoi honengatik, [[Leonardo da Vinci|Leonardo da Vinciren]] [[Gioconda|Mona Lisaren]] jantzia berdea da. Zoritxarrez, berdea erabili nahi zutenentzat edo erabiltzeko eskatzen zitzaienentzat, ez zegoen garbiketari eta eguzki argiari eusteko koloragarri berde begetalik. Tinta berdeak [[Iratze|garoz]], bananaz, [[Elorri horizko baia|elorri horizko baiakin]], [[ortiga]] eta [[Porru zuku|porru zukuz]], [[Landare digital|landare digitalez]], [[Erretama|erretama landareekin]], fraxinus edo [[Lizar|lizarraren hostoaki]]<nowiki/>n, eta [[Haltz berde|haltzaren azalarekin]] eginak zeuden, baina azkar desegin edo kolorez aldatzen ziren. <ref>{{Erreferentzia|izenburua=Color verde en historia y arte|hizkuntza=es|data=2018-03-31|url=https://www.hisour.com/es/green-color-in-history-and-art-26638/|aldizkaria=HiSoUR Arte Cultura Historia|sartze-data=2020-05-26}}</ref>
[[Barrokoa|Pintura barrokoan]], [[1670eko hamarkada|1670eko hamarkadan]], [[Samuel van Hoogstraten]] herbeheretar margolaria kexu zen: "Gorria edo horia bezain kalitate handiko pigmentu berdea izatea nahi nuke. Lur berdea ahulegia da, Espainiako berdea [<nowiki/>[[kardenillo]]] zakarregia da eta errautsak [berde malakita] gutxiegi irauten du ". <ref>{{Erreferentzia|izenburua=Color en el arte|hizkuntza=es|data=2020-05-06|url=https://es.wikipedia.org/w/index.php?title=Color_en_el_arte&oldid=125836005|sartze-data=2020-05-26|encyclopedia=Wikipedia, la enciclopedia libre}}</ref>
==== Argazkilaritza ====
[[Fitxategi:Paisajes verdes.jpg|thumb|175x175px|Paisai argazkilaritza]]
[[Fitxategi:Girl in a Kabul orphanage, 01-07-2002.jpg|thumb|154x154px|Begi berdeak ikuslea erakartzen du.]]
[[Berde|Berdea]], [[Urdin|urdina]] eta [[zian]] koloreekin batera [[Kolore hotzak|kolore hotzen]] multzoa osatzen dute.
[[Argazki|Argazkietan]] [[kolore]] bat indartsuagoa eta [[saturazio]] maila handiagoa izateko, [[Kolore osagarriak|kolore osagarri]] batekin batera jartzean lortzen da, [[kontraste]] maximoa lortuz. Bestalde, helburua argazkiaren naturaltasuna erakustea izaten bada, gertuko kolore familiekin erabili behar da.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=El color en fotografía: Todo lo que debes saber para dominarlo|hizkuntza=es|url=http://www.revista-gadget.es/reportaje/el-color-en-fotografia/|aldizkaria=Revista Gadget|sartze-data=2020-05-26}}</ref>
Berdea, [[Lasaitasun|lasaitasuna]] eta [[esperantza]] adierazten duen kolorea da eta gehienetan [[Natura|naturarekin]] lotzen da. Bestalde, berdea baita, [[Pozoi|pozoiaren]] kolorearekin lotzen da. Beraz, [[Argazkigintza|argazkilaritzan]] garrantzitsua da argazkiaren testuingurua, benetan adierazi nahi dena, adierazi ahal izateko.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Psicología del color para fotógrafos|hizkuntza=es|data=2012-06-21|url=https://naturpixel.com/2012/06/21/psicologia-del-color-para-fotografos/|aldizkaria=Naturpixel|sartze-data=2020-05-26}}</ref>
[[Txuri beltzeko argazkilaritza|Txuri beltzeko argazkilaritzan]], iragazki berdeak erabili ohi dira, landareen argazkiak ateratzeko. Paisaien argazkilaritzan aldiz, iragazki berdeek, kolore berde organikoak argitzen ditu, argazkiari naturaltasuna emanez.
[[Erretratu|Erretratuetan]], berde koloreak ikuslea asko erakartzen du. [[Namia Green|Namia Greenek]] pertsona beltzaranak, paisai berdeen artean argazkiak ateratzean, paisaiak indar gehiago lortzen du eta pertsoneei garrantzia kentzen zaie. Bestalde, [[Steve McCurry]] argazkilariak begi berdeei ateratako argazkiak ikuslearen begirada errazago erakartzen du.
Paisai eta [[arkitektura]] argazkietan [[Andreas Gursky]] argazkilariak, berdea asko erabiltzen du lasaitasuna eta atsedena transmititzeko, bere lanetan.
[[Moda argazkilaritza|Moda argazkilaritzan]] aldiz, [[Miles Aldridge|Miles Aldridgek]] pintzel surrealista gisa erabiltzen du.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=La Psicología del Color y su Uso en Fotografía|hizkuntza=es|url=https://www.dzoom.org.es/psicologia-color-fotografia/|aldizkaria=dzoom|sartze-data=2020-05-26}}</ref>
<br />
==== Arkitektura ====
[[Fitxategi:Arquitectura en verde (5938873921).jpg|thumb|Arkitektura berdean]]
Arkitekturan [[Kolore|koloreak]] eragina du [[Eraikin|eraikinaren]] hainbat faktoretan. Adibidez, barrualdeak hozteko edo berotzeko, eguzki-izpien xurgapen-maila handiagoaren edo txikiagoaren arabera, are psikologikoei lotutako funtzio sinbolikoaren arabera, edo existitzen ez den lekuan forma emateko, espazioak bereizteko, argiztatzeko, etab. Azken batean, kolore bat edo bestea hautatzeak gure eraikuntzaren izaera baldintzatuko du neurri batean. Arkitekturak eta koloreak harmonian bizi behar dute, ikuskizun bisual bat osatu ahal izateko.
Gure arkitekturan erabiltzen dugun kolore motak eragin sendoa izango du eraikina ulertzeko eta sentitzeko moduan. Berdea bezalako [[Kolore hotzak|kolore hotzez]] apaindutako giroak gure tenperatura jaitsi dezakeela frogatu da, eta, beraz, arkitekturako argiak eta koloreak konbinazio perfektua izan behar dute.
Berdea arkitekturan ohikoa ez den kolore bat da, bereziki [[berde esmeralda]] edo [[pastel berdea]], oso lasaigarria eta osasungarriak dira. [[Neoi berdea|Neoi berdeak]] ere, distiratsuagoa izan arren, beste [[Neon kolorea|neon kolore]] batzuk baino lasaiagoa dirudi. Hala ere, hori berdexka, behar bezala erabiltzen ez bada, oso 'klinikoa' dela eman dezake, bereziki zuriaren ondoan.
Hauek dira kolore berderen ezaugarriak arkitekturan:
* Eraikin orekatuak eta freskoak
* Kanpotik, horma berdeek eta sabai berdeek iraunkortasuna iradokitzen dute, eta berotasun atsegina dute.
* Kolore hotza denez, erlaxazio sentsazioa sortzen dute eta lasaitasuna ematen dute, logela bat edo kontzentrazio giroa sortu behar dugun espazioak margotzeko aproposak izanik.
* [[Sabai|Sabaian]]: babeslea, larruazalaren gaineko islapena ez da oso erakargarria.
* [[Horma|Hormetan]]: freskoa, segurua, lasaia, fidagarria, pasiboa, narritagarria itsutzen bada (berde elektrikoa)
* Pisuan: naturala (gehiegi asea ez bada), leuna, lasaigarria, hotza (urdina bada)
== Erabilerak ==
Kolore berdea, gizartearen hainbat arlora lotuta dago. Adibidez, islamiar erlijiora, politikara, kirolera, marka komertzialetara, demokraziara...
=== Erlijioa (islama) ===
[[Islam|Islamean]] sinbolo gisa gehien erabiltzen den kolorea berdea da. [[Kolore]] honek poza, arrakasta, zoriontasuna, itxaropena eta bakea irudikatzen ditu.
Bestalde, Berdea islamaren kolore [[Tradizional|tradizionala]] da, seguruenik [[Natura|naturarekin]] duen loturagatik.
Aditz batean, [[Mahoma|Mahomari]] fidagarritasun pixka batekin, esleitutako testu bat jasotzen da, eta bertan esaten da "[[Ur|ura]], berdexka eta [[aurpegi]] ederra" unibertsalki onak diren hiru gauza direla. Islamean aparteko arrazoi bat aurkitzen dugu, Mahoma batez ere [[jantzi]] berdeekin irudikatzen baita.
Izan ere, hori zen [[Profeta|profetaren]] kolore gogokoena, maiz janzten baitzuen. Ondorioz, [[Estatu Islamikoa|estatu islamiarretako]] banderetan aurkitu daiteke.
Berdeak, gainera, beste ezaugarri batzuk ditu, eta horiei esker, eraztun gisa etortzen zaio Islamari eta [[Ekialde Hurbila|Ekialde Ertainari.]] Mahomak lotura hori aipatu zuen al-Khid "el Verde" izeneko islamiarreko [[Pertsonaia (argipena)|pertsonai]] ospetsu bati buruz idatzi zuenean, [[Hilezkortasun|hilezkortasuna]] sinbolizatzen baitu.
Beraz, musulmanek [[Meskita|meskitak]] eta [[Etxe|etxeen]] barrualdea kolore horrekin apaintzen dituzte.
Islamaren [[Historia|historia,]] kolore berdez zipriztindua dago. [[Gurutzadak|Gurutzadetan]], islamiarrek jantzi berdeak erabiltzen zituzten, borroka-eremuan beren burua ezagutzeko ikusi zuten kolorea.
Persian, mendeetan zehar, [[Sayyid|Sayyids]] izeneko Mahomaren ondorengoak bakarrik eraman ahal izan zuten [[turbante]] berdeak, eta turbante berdea janzten zuen beste edozeinek zigorra jasoko zukeen..
=== Politika ===
[[Espainia|Espainian]] berdea [[Monarkia|monarkiarekin]] lotzen da, Espainiako bi errepubliketan [[Karlismo|karlistek]] eta beste [[Monarkismo|monarkiko]] batzuek "VERDE!" (euskaraz: berde) oihukatzen baitzuten ('''V'''iva '''E'''l '''R'''ey '''D'''e '''E'''spaña!). Ordutik, kolore berdea Espainiako monarkiarekin lotu izan da. Gainera, [[Frankismo|frankismoan]] espainiar monarkikoek euren artean identifikatzeko lokarri berde bat zeramaten hegalean.
Lazo berdeak (elbarriarekin itsatsitako oihal berdezko tira bat) hainbat esanahi izan ditu Espainian, hala nola [[Euskadi Ta Askatasuna|ETA]]<nowiki/>ko presoei laguntasuna erakusteko ([[1993]]<nowiki/>an erabilitako lazo urdinaren erantzun moduan, eta [[Irlandar Errepublika|irlandar errepublikarren]] lazo berdeak eraginda)<ref>{{Erreferentzia|izenburua=El lazo azul|hizkuntza=es-ES|data=2007-03-08|url=https://www.elcorreo.com/vizcaya/prensa/20070308/articulos_opi_viz/lazo-azul_20070308.html|aldizkaria=El Correo|sartze-data=2020-05-26}}</ref> edo [[Klima aldaketa eta generoa|klima-aldaketaren]] aurkako ekintzak erreklamatzeko.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Los ecologistas animan a lucir un lazo verde para pedir acciones contra el cambio climático {{!}} elmundo.es|url=https://www.elmundo.es/elmundo/2007/03/14/ciencia/1173887803.html|aldizkaria=www.elmundo.es|sartze-data=2020-05-26}}</ref>
Espainian, [[Equo|EQUO]] alderdiak [[Ekologia|ekologia politiko]] eta [[Aurrerakoitasun|aurrerakoia]] defendatzen du, eta kolore berdea erabiltzen du erreferentziazko irudi gisa.
Gaur egun, [[Vox (alderdi politikoa)|VOX]] alderdi politikoak ere kolore berdea erabiltzen du.
==== Ekologistak ====
Alderdi politiko ekologistek edo "alderdi berdeek" kolore '''berdea''' asko erabiltzen dute haien adierazle gisa, naturan maiz agertzen den kolorea baita. Hori dela eta, kolore hau [[Mugimendu ekologista|mugimendu ekologistarekin]] lotzen da. Plataforma ekologista eta bakezale garrantzitsuena [[Greenpeace]] (Bake berdea) deitzen da.
Hainbat alderdi ekologista daude munduan, eta aho batez erabiltzen dute kolore hori; Espainian, "[[Berdeak (Euskal Herria)|Berdeak]]" (gaztelaniaz: Los Verdes) daude.
[[Fitxategi:Euskal Herria Bildu.PNG|thumb|191x191px]]
Mundu osoko nekazal elkarte eta mugimenduek ere erabiltzen dute berdea. Espainian, [[UPA nekazal elkartea|UPA]] eta [[Nekazari Gazteen Elkartea]] daude.
==== Euskal Herriko mugimendu abertzaleak ====
[[Euskal abertzaletasun|Euskal abertzaletasunaren]] ikur da kolore berdea, eta ideologia honetako alderdi politikoetan nabarmena da honen erabilera.
[[Fitxategi:EAJ-PNV.png|thumb|127x127px]]
[[Ezker politiko|Ezker politikoaren]] esparruaren ordezkari nagusiak [[Euskal Herria Bildu]] koalizioa ([[Hego Euskal Herria|Hego Euskal Herrian]]) eta [[Euskal Herria Bai]] ([[Ipar Euskal Herria|Ipar Euskal Herrian]]) dira. Bi logoetan agertzen da berdea; lehenengoaren kolore nagusia da, eta bigarrenean [[Ikurrin|ikurriñaren]] barne aurkitzen da.
[[Eskuin politiko|Eskuin politikoaren]] esparruan, [[Euzko Alderdi Jeltzalea]] dago Hego zein Ipar Euskal Herrian, eta alderdi politiko hegemonikoa da [[Euskal Autonomia Erkidegoa|Euskal Autonomia Erkidegoan]]. Honek ere, ikurriñaren koloreak erabiltzen ditu, baina berdea haren kolore nabarmenena da.
=== Kirola ===
Kirolean asko erabiltzen da kolore berdea, baina ez urdina eta gorria baino gehiago.
==== Arte martzialak ====
Arte martzialetan, normalean esperantza trasmititzeko erabiltzen da kolore hau. Gerriko berdeak, ikaslea, ikaskuntza-prozesuaren tarteko etapa batean dagoela esan nahi du, eta, beraz, itxaropen-egoeran dagoela uste da, etorkizuneko gerrikoak lortzeko.<ref>{{Erreferentzia|izena=Solo Artes|abizena=Marciales|izenburua=Colores de los cinturones en artes marciales judo, karate y taekwondo|hizkuntza=es|url=https://soloartesmarciales.com/blogs/news/colores-de-los-cinturones-en-artes-marciales-judo-karate-y-taekwondo|aldizkaria=Solo Artes Marciales|sartze-data=2020-05-26}}</ref> Taekwondoan berriz, landare baten berpizkundea irudikatzen du, handitu eta sendotasunez egokitzen dena. Praktikantearen kontzientzia pizten da, bere barnean sortzen diren sustraiak sendotzen.<ref>{{Erreferentzia|abizena=Sensei|izenburua=Blog - Significado colores de los cinturones {{!}} Blog - Artes Marciales Pro|hizkuntza=en-US|url=http://artesmarcialespro.com/blog/significadocolores-de-los-cinturones/|sartze-data=2020-05-26}}</ref>
==== Auto lasterketa (British Racing green) ====
Automobilismoan, britainiar taldeek ''[[British racing green]]'' erabiltzen zuten 1960ko hamarkadara arte, eta [[Aston Martin]], [[Bentley]], [[Jaguar Cars|Jaguar]] eta [[Lotus Cars|Lotus]]-ek erabiltzen jarraitu dute, besteak beste.
1901eko lasterketa batean Parisen, Selwyn Francis Edge pilotoak, lasterketa egiteko erabili zuen autoa 13 zenbakiarekin egitea tokatzen zitzaiola ikusi zuen, horregatik, zorte txarrari aurre egiteko, autoa berde kolorez margotuko zutela erabiki zuten.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Historia de los colores Rosso Corsa, British Racing Green y otros|hizkuntza=es|data=2017-02-28|url=https://retroracing.es/rosso-corsa-british-racing-green-flechas-plata/|aldizkaria=RetroRacing.es|sartze-data=2020-05-26}}</ref>
==== Kamisetak ====
Arroparen munduan, kamiseta berdeak, natura, arrakasta, osasuna eta segurtasuna irudikatzen dute.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=La psicología del color a la hora de vestir|hizkuntza=es-ES|data=2018-04-17|url=https://www.palaciodehielo.com/blog/psicologia-del-color-hora-vestir-dime-color-ropa-dire-sientes/|aldizkaria=Palacio de Hielo|sartze-data=2020-05-26}}</ref> Asko erabiltzen da militarren uniformeetan, batez ere kamuflaje bezala erabiltzen da naturarekin nahasteko. Militarrez aparte, osasun arloan asko erabiltzen da, zuriarekin batera: farmazian, hospitaletan... Zuria higienearekin eta osasunarekin lotzen da, eta berdea, berriz, estimazio kromatiko hobearekin. Gainera uniforme berdeetan, odolak gutxiago hunkitzen du, eta mediku eta erizainen ikusmena nekatzen ez duten tonalitate marroiak hartzera iristen dute, hontaz aparte ez du nahasterik sortzen.<ref>{{Erreferentzia|izena=El equipo de|abizena=Marketing|izenburua=POR QUÉ SE USAN CÓDIGOS DE COLORES EN LOS UNIFORMES DE ENFERMERA|hizkuntza=es-ES|data=2017-11-17|url=http://priateliauniformes.com/por-que-se-usan-codigos-de-colores-en-los-uniformes-de-enfermera/|aldizkaria=Priatelia Uniformes|sartze-data=2020-05-26}}</ref>
==== Golfa ====
Golfean, jaka berdea da esklusiboena. 70 urte baino gehiago daramatza jaka berdeak Augustako Masterseko txapeldunari ematen, garaikur gisa.
Augustako Mastersa 1934tik jokatzen den arren, txapeldunari jaka berdea emateko ohitura 1949an hasi zen. [[Augusta National Golf Club]] 1932an ireki zen. Bost urte geroago, klubeko bazkideak kolore horretako jakak erabiltzen hasi ziren, berdintasunaren ikur gisa. Eta denborarekin, bazkide berak ziren Masterseko ikuskatzaile izateko lana betetzen zutenak, eta, beraz, jakak erabiltzea erabaki zuten, Augusta Nationalen logoa dutenak bularrean, erraz identifikatzeko. Jantziaren kolorea, "Green Masters" bezala dago patentatua.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=¿Por qué una chaqueta verde y no un trofeo al campeón?|hizkuntza=es|data=2018-04-03|url=https://www.mundodeportivo.com/golf/20180403/442155472793/golf-masters-augusta-chaqueta-verde.html|aldizkaria=Mundo Deportivo|sartze-data=2020-05-26}}</ref>[[Fitxategi:Naterob4.jpg|thumb|175x175px]]
[[Fitxategi:Camiseta aniversario betis 001.jpg|thumb|151x151px]]
==== Saskibaloia ====
Kolore berdea kirol munduan gehien erabiltzen den koloreetako bat da. Gaur egun, saskibaloiari<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Saskibaloi|hizkuntza=eu|data=2019-11-24|url=https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Saskibaloi&oldid=7190294|sartze-data=2020-05-26|encyclopedia=Wikipedia, entziklopedia askea.}}</ref> dagokionez, Boston Celtics<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Boston Celtics|hizkuntza=eu|data=2019-12-15|url=https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Boston_Celtics&oldid=7359309|sartze-data=2020-05-26|encyclopedia=Wikipedia, entziklopedia askea.}}</ref>, Milwaukee Bucks<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Milwaukee Bucks|hizkuntza=eu|data=2019-12-15|url=https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Milwaukee_Bucks&oldid=7359328|sartze-data=2020-05-26|encyclopedia=Wikipedia, entziklopedia askea.}}</ref> eta Utah Jazz<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Utah Jazz|hizkuntza=eu|data=2019-12-15|url=https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Utah_Jazz&oldid=7359336|sartze-data=2020-05-26|encyclopedia=Wikipedia, entziklopedia askea.}}</ref> dira berdea gehien erabiltzen duten taldeak. Esan beharra dago, halaber, kolore berdea zapatila marka batzuetan ere aurki dezakegun kolore bat dela, hala nola Nike Zoom Freak 1 Antetokounmpo "What The"<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Nike Zoom Freak 1 Antetokounmpo "What The"|hizkuntza=es|url=https://www.manelsanchez.com/nike-zoom-freak-1-antetokounmpo-what-the.html|aldizkaria=www.manelsanchez.com|sartze-data=2020-05-26}}</ref> edo Nike LeBron Witness IV<ref>{{Erreferentzia|izenburua=NIKE LEBRON WITNESS IV - Oteros|hizkuntza=es|url=https://www.oteros.es/es/zapatillas-baloncesto-hombre/2004907722-nike-lebron-witness-iv.html|aldizkaria=www.oteros.es|sartze-data=2020-05-26}}</ref>, baita baloietan ere. Eta Euskal taldeei dagokionez, esanguratsuena Kirolbet Baskonia<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Saski Baskonia|hizkuntza=eu|data=2020-03-11|url=https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Saski_Baskonia&oldid=7761976|sartze-data=2020-05-26|encyclopedia=Wikipedia, entziklopedia askea.}}</ref>ren 2016ko kamiseta da.
<br />
<br />
==== Futbola ====
Futbola munduko kirol ezagunenetakoa da. Eta beste kirol batzuetan bezala, kolore berdeak garrantzi handia hartzen du kirol honen elementuetan, adibidez kamisetetan, zapatiletan eta baloietan. Horren adibide dira Betis<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Real Betis Balompié|hizkuntza=eu|data=2020-03-26|url=https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Real_Betis_Balompi%C3%A9&oldid=7791343|sartze-data=2020-05-26|encyclopedia=Wikipedia, entziklopedia askea.}}</ref> edo Alemaniako selekzioa<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Alemaniako futbol selekzio nazionala|hizkuntza=eu|data=2019-12-15|url=https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Alemaniako_futbol_selekzio_nazionala&oldid=7360117|sartze-data=2020-05-26|encyclopedia=Wikipedia, entziklopedia askea.}}</ref>. Aipatu beharra dago ere Alaves taldea kamiseta berdea erabiltzen duela hirugarren aukera bezala.
==== Igeriketa ====
[[Fitxategi:Natatorio provincial del Ministerio de Educación de Río Negro- Viedma , Rio Negro Argentina.jpg|thumb|158x158px]]
Igeriketan kolore berdea uran deigarri izateko erabiltzen da. Kolore berdea bainujantzian eta txanoan aurkitu dezakegu.
<br />
==== Txirrindularitza ====
[[Fitxategi:Equipo Continental Orgullo Paisa 2020-1.jpg|thumb]]
Txirrindularitzan berde kolorea esanahi propioa ere dauka. Naturaren eta besteen zerbitzuaren kolorea. Kolorterapian oreka adierazten du. Bizikletan pertsona intuitiboa, baikorra eta enpatikoa definitzen duen itxaropenaren kolorea. Ziurrenik, taldean, kolektiboaren alde gehien egiten duen txirrindularia definitzen du, oreka zaintzen duena, guztion artean giro ona mantentzen dela zaintzen duena. Bizikleta edo mountain bike berdeek, normalean, txirrindulari bare bat aipatzen dute, bota behar izanez gero botatzeko gai dena, eta, behar izanez gero, taldekoiarena egiteko gai dena. Helburua bizikletaz: denak helmugara iristea.
Euskaltel Euskadi<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Euskaltel-Euskadi|hizkuntza=eu|data=2019-11-26|url=https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Euskaltel-Euskadi&oldid=7206317|sartze-data=2020-05-26|encyclopedia=Wikipedia, entziklopedia askea.}}</ref> kolore berdea erabili duen taldeetako bat da.
<br />
=== Marka komertzialak ===
[[Marketin|Marketinean]], merkataritza-marka, produktu, zerbitzu, enpresa edo instituzio baten izena, terminoa, sinboloa edo diseinu propioa da, produktu, zerbitzu enpresa edo instituzio horien ordezkoa izango dena. Marka batek lau betebehar nagusi ditu: produktu edo zerbitzua ezagutaraztea, konpetentziarengandik identifikatu eta bereiztea, kalitatea bermatzea eta hobespen jarraitu bat ziurtatzea.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Which of your friends needs to learn this term?|hizkuntza=en|url=http://www.businessdictionary.com/definition/brand.html|aldizkaria=BusinessDictionary.com|sartze-data=2020-05-26}}</ref>
Marka bat errealitate material (izena, tipografia, kolorea...) zein errealitate psikologiko baten jabe da, marka identitatea eta marka-irudia deritzanak. <ref>{{Erreferentzia|izenburua=Brand {{!}} Common Language Marketing Dictionary|hizkuntza=en-US|url=https://marketing-dictionary.org/b/brand/|sartze-data=2020-05-26}}</ref>Maiz, [[logotipo]] baten bitartez identifikatzen da. Beraz, marka komertziala definitzerakoan, kolorea ondo aukeratzea, produktu edo zerbitzua bezain garrantzitsua da, eta kolore berdea hainbat marka komertzialen kolore identifikatzailea da.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Desarrollo De Marcas: ¿Cómo Utilizar La Propiedad Intelectual Para Aportar Valor A Su Empresa?|hizkuntza=es|url=https://www.wipo.int/sme/es/documents/branding.htm|aldizkaria=www.wipo.int|sartze-data=2020-05-26}}</ref>
==== Heineken ====
[[Fitxategi:Heineken logo.svg|thumb|249x249px|Heinekenen logotipoa]]
Heineken edo Heineken Brouwerijen [[1864|1864az]] geroztik [[Herbehereak|Herbehereetan]] ekoizten den garagardotegi ezaguna da. [[Gerard Adriaan Heineken|Gerard Adriaan Heinekenek]] [[Amsterdam|Amsterdamgo]] erdigunean zegoen errentagarritasun gutxiko Haystack garagardotegia erosi zuenean sortu zen. <ref>{{Erreferentzia|izenburua=Gerard Heineken|url=https://www.nndb.com/people/532/000177998/|aldizkaria=www.nndb.com|sartze-data=2020-05-26}}</ref>
Heineken garagardoak botila, lata eta paketatze berdea du beti. Produktuetan, letrak zuriz koloreztatuta agertzen dira inguruko berdearekin kontrastatzeko, baina marka soilik agertzen denean, letra berdeak dira marka honen indentifikatzailea. Bere izena (aldi berean bere logoa dena) beti hizki txikiz eta izkina biribilduz agertzen da, betiere lagunkoi eta ez erasokorrak izateko asmoz (honexegatik "e" hizkiak gorantz makurtzen dira). Hizki handiz idatziriko izenak irudi latz edo gogorragoa ematen du, saihestu nahi izan zuen irudia. <ref>{{Erreferentzia|izenburua=Newsroom {{!}} The HEINEKEN Company|hizkuntza=en|url=https://www.theheinekencompany.com/newsroom/|aldizkaria=www.theheinekencompany.com|sartze-data=2020-05-26}}</ref>
[[Fitxategi:Carlsberg Group.png|ezkerrera|thumb|186x186px|Carlsberg-en logotipoa]]
==== Carlsberg ====
Carlsberg [[Danimarka|Danimarkako]] [[garagardo]] lantegi garrantzitsuena da eta munduko konpainia handienetakoa. Kopenhagetik gertu dagoen Valby muinoan sortu zuen [[1847]]. urtean [[Jacob Christian Jacobsen|J.C. Jacobsen]] enpresagizonak. Izena semearen omenez jarri zion, Carlen muinoa esan nahi baitu [[Daniera|danieraz]]. 1875. urtean Carlsberg Laborategia sortu zuen halaber, kalitate oneneko garagardoa metodo zientifikoak erabiliz lortzeko asmotan.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Carlsberg - The Carlsberg History|data=2008-02-13|url=https://web.archive.org/web/20080213062037/http://www.carlsberggroup.com/Company/Timeline/Pages/History.aspx|aldizkaria=web.archive.org|sartze-data=2020-05-26}}</ref>
Carlsberg garagardoak botila, lata eta paketatze berdea du beti. Produktuetan, letrak zuriz koloreztatuta agertzen dira inguruko berdearekin kontrastatzeko, baina marka soilik agertzen denean, letra berdeak dira marka honen indentifikatzailea.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Who we are » About the Carlsberg Group » Our Rich Heritage « Carlsberg Group|hizkuntza=en|url=https://www.carlsberggroup.com/who-we-are/about-the-carlsberg-group/our-rich-heritage/|aldizkaria=Carlsberg Group|sartze-data=2020-05-26}}</ref>
[[Fitxategi:Evolution of Sprite Bottles.JPG|thumb|Sprite botilen eboluzioa]]
==== Sprite ====
Sprite [[The Coca-Cola Company]] korporazio multinazionalak sortutako kolore eta [[kafeina]] gabea eta [[Limoi|limoi-lima]] zaporea duen [[freskagarri]] bat da. [[1959|1959an]] [[Mendebaldeko Alemania|Mendebaldeko Alemanian]] Fanta Klare Zitrone (Fanta Limoi Argia) izenez garatua izan zen eta [[1961|1961ean]] [[AEB|AEBetan]] merkaturatu zen. Hain zuzen ere, garai hartan AEBetan ospetsua zen [[7 Up]] freskagarriari aurre egiteko The Coca-Cola Company korporazioaren erantzuna izan zen.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Sprite|hizkuntza=en-US|url=https://www.snackhistory.com/sprite|aldizkaria=Snack History|sartze-data=2020-05-26}}</ref>
Sprite freskagarriak botila, lata eta paketatze berdea du beti. Produktuetan, letrak zuriz koloreztatuta agertzen dira inguruko berdearekin kontrastatzeko. Logotipoari dagokionez ere, letra zuriak eta atzealde berdea dira marka honen indentifikatzailea.
<br />
[[Fitxategi:Land Rover logo.jpg|ezkerrera|thumb|201x201px|Land Rover logotipoa]]
==== Land Rover ====
[[Land Rover]] automobil-fabrikatzaile ingelesa da. Gaur egun, [[Tata Motors]] indiar industria- eta automobil-taldekoa da.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=The History of Land Rover|hizkuntza=en|url=https://www.ifixit.com/Wiki/The_History_of_Land_Rover_-_Small_Beginnings-Big_Results|aldizkaria=iFixit|sartze-data=2020-05-26}}</ref> [[1947]]<nowiki/>an, Wilks anaiek, Roverko fabrika ingeleseko zuzendariek, ibilgailu bat sortzeko ideia izan zuten, alegia, jende zibilarentzat lur orotako ibilgailua. Horretarako, [[Bigarren Mundu Gerra]]<nowiki/>ko [[Jeep Willys]] baten xasis indartsua erabiliz, Rover [[gasolina]]-motorra, abiadura-kaxa eta atzeko ardatza egokitu zituzten, eta horrekin guztiarekin prototipo bat egin zuten. Azkenik, [[1948]]<nowiki/>an [[Amsterdam]]<nowiki/>go Aretoan aurkeztu zuten eta [[1949]]<nowiki/>an hasi ziren fabrikatzen.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Land Rover, Range Rover engine history - by Glencoyne Engineering|url=http://www.glencoyne.co.uk/enghist.htm|aldizkaria=www.glencoyne.co.uk|sartze-data=2020-05-26}}</ref>
Logotipoari dagokionez, Land Rover ibilgailuek letra zuriak edo horiak eta atzealde berdea dute markaren indentifikatzaile.
[[Fitxategi:Škoda logo from 2011.jpg|thumb|171x171px|Skoda logotipoa]]
<br />
==== Škoda ====
Škoda Auto [[Txekia|Txekiar Errepublikako]] [[Automobilgintza|automobilgintzako]] enpresa bat da. Egoitza [[Mladá Boleslav]] hirian du. [[1895|1895an]] [[Václav Laurin]] eta [[Václav Klement]] [[Ingeniaritza|ingeniariek]] sortu zuten. [[2000]]. urtetik aurrera [[Volkswagen AG|Volkswagen Taldearen]] barnean kokatua dago.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=History of ŠKODA {{!}} ŠKODA UK|hizkuntza=en-gb|url=https://www.skoda.co.uk/discover/history|aldizkaria=www.skoda.co.uk|sartze-data=2020-05-26}}</ref>
Logotipoari dagokionez, ez dakite ziurtasunez txoria edo gezi helduna den Skoda markaren identifikatzaile, baina argi dagoena da, dena delako objektu hau berdea dela. Inguruak eta atzealdea zuriz, beltzez eta zilarrez koloreztatzen dituzte normalean berdeak protagonismo gehiago edukitzeko.<ref>{{Erreferentzia|url=https://www.carpages.co.uk/skoda/skoda_marketing_success_17_12_02.asp|aldizkaria=www.carpages.co.uk|sartze-data=2020-05-26}}</ref>
[[Fitxategi:Lotus Cars Logo.png|ezkerrera|thumb|181x181px|Lotus Cars logotipoa]]
<br />
==== Lotus ====
[[Lotus Cars]], [[Erresuma Batua|Erresuma Batuko]] kotxe empresa bat da, empresa onetako sedea Hethel, Norfolk-en kokatzen da. [[1952]] sortu zen, 1960 eta 70 urteetan aktiboki [[1 Formula|1 Formulako]] lasterketetan parte hartzen. 1986an konpainiak zen [[General Motors]]-ek erosi 1993an eta ACBN Luxenburgo taldea, italiar enpresaburua [[Romano Artioli]], jabetzako ere [[Bugatti]] kontrolatutako enpresa da birsaldu. 1996an, akzio gehienak Lotus Enterprise Nasional Otomobil BHD (Proton), Automaker Malaysia estatuan saldu ziren.<ref>{{Erreferentzia|izena=<img src="https://www osv ltd uk/wp-content/uploads/gravatar/rayofsunshine jpg" class="photo" width="250" alt="Rachel Richardson" />Rachel RichardsonRachel has been writing for as long as she can remember She loves the written|abizena=word|izenburua=We Take A Brief Look Into The History Of Lotus|hizkuntza=en-GB|abizena2=It|izena2=Likes Nothing More Than to Research Something Until She Knows All She Can About|data=2017-11-30|url=https://www.osv.ltd.uk/brief-history-of-lotus/|aldizkaria=OSV|sartze-data=2020-05-26}}</ref>
Logotipoari dagokionez, Lotus markak kolore horia eta berdea konbinatzen ditu. Letrak horiz agertzen dira eta berdez inguratzen dituzte kontrastatzeko.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Lotus Cars History|url=http://www.hazelnet.org/lotus/|aldizkaria=www.hazelnet.org|sartze-data=2020-05-26}}</ref>
<br />
==== Android ====
==== Starbucks ====
105 ⟶ 852 lerroa:
=== Dekorazioa ===
=== Moda ===
==== Antzinako kolore berdea ====
Antzinako Mesopotamian jada erabiltzen ziren jantzi berdeak, baina ez dago jakiterik nola sortu ziren tindu berdeak eta zein izan den arropa berde bizi horien esanahi sinbolikoa.<ref>{{Erreferentzia|izena=Bose|abizena=Ks|izenburua=Delineation of the Intimate Details of the Backbone Conformation of Pyridine Nucleotide Coenzymes in Aqueous Solution|hizkuntza=en|abizena2=Rh|izena2=Sarma|data=1975-10-27|url=https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/2/|aldizkaria=Biochemical and biophysical research communications|pmid=2|sartze-data=2020-05-26}}</ref>
Berdea birsortzearen eta berpizkundearen sinboloa zen, baita naturaren bizia ere. Antzinako Egipton, hilobietan, aurpegiko makillaje berdeko paletak aurkitu ziren, malakitarekin eginak. Makillajean kolore berdea biziek zein hildakoek erabili zuten. Bereziki begien inguruan erabili zen, gaitzetik babesteko. Antzinako Grezian berdea eta urdina batzuetan kolore berekotzat hartu zituzten. Hitz bakar batek deskribatzen zituen batzuetan itsasoaren kolorea eta zuhaitzen kolorea.<ref>{{Erreferentzia|izena=Sarah|abizena=Gottesman|izenburua=A Brief History of Color in Art|hizkuntza=en|data=2016-05-20|url=https://www.artsy.net/article/the-art-genome-project-a-brief-history-of-color-in-art|aldizkaria=Artsy|sartze-data=2020-05-26}}</ref>
Neron enperadore erromatarraren garaian, bitxiak egiteko esmeralda berdeen erabilera modako joera egon zen. Honen arrazoia bitxigileek nabaritu zuten esmeraldaren propietateak izan zirela. Harria harribitxiak lasaitasuna transmititzen zuen begientzat.<ref>{{Erreferentzia|izena=Sarah|abizena=Gottesman|izenburua=A Brief History of Color in Art|hizkuntza=en|data=2016-05-20|url=https://www.artsy.net/article/the-art-genome-project-a-brief-history-of-color-in-art|aldizkaria=Artsy|sartze-data=2020-05-26}}</ref>
==== Erdi Aroko berdea eta errenazentista ====
Erdi Aroan eta Errenazimentuan, arroparen koloreak pertsona baten gizarte-maila eta lanbidea ere erakusten zituen. Gorria nobleziak bakarrik erabil zezakeen, marroia eta grisa nekazariek, eta berdea merkatariek. Jan van Eycken Arnolfiniren erretratuko neska-lagunak (ikus artikulu honen hasierako lehen irudia) houppelande berdea janzten du. Leonardo da Vinci artista errenazentistak margotutako Mona Lisak berdez jantzi du bere erretratua. Une hartan, kolore berde adierazkorra garestia zen eta arropa hori estatusaren seinale zen. Berdea erabili nahi edo behar zutenentzat, ez zegoen pigmentu berderik garbiketari eta eguzki-argiari eusteko. Tinta berdeak garotik kanpo eginak izan ziren, elorri garagardozko baiak, ortiga eta porruen zukua, eta beste landare eta zuhaitz askorena, baina kolore-pigmentuak azkar desagertu ziren edo kolorea aldatu zitzaien.
16. mendea berrikuntzarekin iritsi zen. Lehen aldiz, tindu berde bat egin zen oihala oihal urdin batekin tindatzean, eta, ondoren, pigmentu hori batekin. ''Erreseda luteolatik'' lortu zen, belar horia bezala ere ezagutzen dena.
==== XVIII. eta XIX. mendeetako berde arriskutsua ====
Berdea esanahi sinboliko askorekin lotu zen XIX. mendean. Errebeldeen eta kanpotarren kolorea zen. Naturaren kolorea zen, eta, jakina, arte-adierazpenaren kolorea.<ref>{{Erreferentzia|izena=Makar|abizena=Ab|izenburua=Formate Assay in Body Fluids: Application in Methanol Poisoning|hizkuntza=en|abizena2=Ke|abizena3=M|abizena4=Tr|izena2=McMartin|izena3=Palese|izena4=Tephly|data=1975 Jun|url=https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/1/|aldizkaria=Biochemical medicine|pmid=1|sartze-data=2020-05-26}}</ref>
Ingalaterra viktoriarrean, kolore berdea homosexualitatearekin ere lotu zen.
==== Artsenikoz jantzita: pigmentu berde pozoitsua ====
Matilda Scheurer, 19 urteko lore artifizialen egilea, ustekabean"pozoituta hil zen. Lehen osasuntsua zen neskak hosto artifizialak "belakitu" zituen, hauts berde erakargarri batekin astinduz, arnasketa bakoitzarekin arnastu eta otordu bakoitzean eskuak jan zituelarik.
Pigmentu berde honen tonu distiratsua, ilerako jantzi eta apaingarriak koloreztatzeko erabiltzen zena, kobrea eta artseniko trioxido oso toxikoa edo "artseniko zuria" nahastuz lortu zen, ezagutzen zen bezala. Prentsak xehetasun beldurgarriz deskribatu zuen bere heriotza, eta, txosten guztien arabera, Scheurerren azken gaixotasuna izugarria izan zen.
British Medical Journalek, berdez jantzitako emakumeak, "Hiltzaile" femmes nekagarri bezala izendatu zituen. Izan ere, bere magalean dozena erdi dantzalekutan aurki ditzakeen miresle guztiak hiltzeko adina pozoi daramala uste da. Emakume ekintzaileek britainiarrak ohartarazteko eskatu zieten kimikariei. Berdez jantzitako emakume aberatsak hiltzaile bezala izendatuak izan ziren arren, klase sozial berdinetako emakume pribilegiatuak izan ziren artsenikoko soineko berdearen arriskuak salatu zituztenak eta kimikariei euren baieztapenak babesteko eskatu zietenak.<ref>{{Erreferentzia|izena=Alison Matthews|abizena=David|izenburua=The Arsenic Dress: How Poisonous Green Pigments Terrorized Victorian Fashion|hizkuntza=en-us|url=https://theattic.jezebel.com/the-arsenic-dress-how-poisonous-green-pigments-terrori-1738374597|aldizkaria=The Attic|sartze-data=2020-05-26}}</ref>
=== Elikagaietan ===
[[Elikagai]] bakoitzak bere kolore naturala du, baina ez du irauten eraldatze-prozesu osoan.
Elikagaietako koloreak hainbat arrazoirengatik ager daitezke: substantziak modu naturalean agertzeagatik (erreakzio kimiko edo entzimatikoen bidez), elikagaian kolore gehiago agertzea eragiten duten konposatu berriak sintetizatzen direlako, adibidez, [[Maillarden erreakzioa]], edo, azkenik, gehigarri gisa erantsitako koloratzaileak daudelako.
[[Klorofila]] goiko solairuetan dagoen pigmentu porfiriko fotosintetikoa da<ref>{{Erreferentzia|izena=EROSKI|abizena=CONSUMER (https://www.consumer.es/)|izenburua=Elikagaien kolore naturala|hizkuntza=eu|url=https://www.consumer.es/eu/seguridad-alimentaria-eu/elikagaien-kolore-naturala.html|sartze-data=2020-05-26}}</ref>. Landareei kolore berdea ematen die eta landareetan [[Fotosintesi|fotosintesia]] egiteko behar den argia xurgatzen du. Prozesu horrek eguzki-energia energia kimiko bihurtzen du. Klorofilak batez ere argi gorria, morea eta urdina xurgatzen ditu, eta berdea islatzen du. Molekula konplexua da. Bere egituran lau eraztun pirroliko daude, beste batzuekin metil multzoen bidez lotuak, eta erdian magnesio atomo bat agertzen da, bi posiziotan nitrogeno bidez lotua.
Elikagaien kolore berde naturala aldatu egin daiteke feofitina agertzearekin; batez ere, kozinatzeko edo ontziratzeko prozesuetan gertatzen da.
Zenbait klorofila mota daude, egitura molekularraren arabera eta uhin-luzera desberdinak xurgatzen dituztelako bereizten dira. Mota arruntena A klorofila da, landare berdeen klorofila osoaren %75 gutxi gorabehera, eta kolore berde-urdinxka du. B klorofila ere badago, landareetan eta beste zelula fotosintetiko konplexu batzuetan dagoen pigmentua. Uhin-luzera desberdineko argia xurgatzen du eta kolore berde-horixka du. B klorofila a klorofila baino egonkorragoa da.
Klorofilak hainbat alterazio izan ditzake. Landare-elikagaien kolorerako ohikoena eta kaltegarriena magnesio atomoa galtzea da, feofitina izenekoa osatuz. Feofitinak tonu marroiko oliba-kolore berdea emango du, elikagaietako klorofilaren berde distiratsuaren ordez. Kolore-galera hori ohiko fenomenoa izan ohi da janaria prestatzeko, ontziratzeko eta galdarraztatzeko prozesuetan, elikagaiak gamma erradiazioen eraginpean jartzen direnean mikrobio-flora erauzteko edo ingurune azidoetan. Kontuan hartu behar da landareak azidoak direla beti, eta tratamendu termikoan substantzia horiek askatzen direla.
Bikarbonatoa gehituz gero, pH-a handitu egiten da, eta kolorea mantentzen laguntzen du, baina tiaminaren suntsiketa areagotuz. Gatz arruntaren edo magnesio- edo kaltzio-konposatu disolbagarrien presentzia ere egonkortu egin dezake koloreak.
==== Edariak ====
Publizitatean koloreek duten esanahiak berebiziko garrantzia du, koloreek psikologian duten esanahiaren teorian oinarrituta. Kolore berdeak marketinean duten esanahiaz hitz egiten dugunean. Kolore hau balio natural eta ekologikoak aipatzeko erabiltzen da. Berdea kolore polifazetikoa da eta atsegina da.
==== Janaria ====
Hainbat janari mota bereizi ditzakegu berde kolorekoak, baina, esan beharra dago gehienak barazkiak direla. Horrez gain, janari berdeek isoflabonak, luteina eta azido folikoa dituzte, besteak beste. Organismoa garbitzen laguntzen dute, hezurren osasuna hobetzen dute eta gaixotasun kardiobaskularren arriskua murrizten dute.
Janari berde gehienek, potasio- eta K bitamina-maila handia da eta odolaren koagulazio-prozesuan laguntzen dute, adibidez, piper berdeak, espinakak, letxuga, brokolia, etab.
==== Koloranteak ====
=== Su artifizialetan ===
== Bandera eta armarriak ==
Kolore berdea, gorriaren, txuriaren eta urdinaren atzetik, munduko banderetan gehien erabiltzen den kolorea da. Izan ere, landaretza, emankortasuna, paisaia, itxaropena, natura, islama, oparotasuna, bakea etab. irudikatzen duelako. Afrikako herrialdeetako bandera gehienetan ageri da kolore berdea, gehien erabiltzen den kolorea izanik. Hori dela eta, panafrikanismoa eta panarabismoaren simbolo da kolore hau. <ref>{{Erreferentzia|izena=Ediciones El|abizena=País|izenburua=Lo que las banderas del mundo dicen de nosotros|hizkuntza=es|data=2016-05-24|url=https://verne.elpais.com/verne/2016/05/08/articulo/1462732250_031070.html|aldizkaria=Verne|sartze-data=2020-05-26}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izenburua=Significado de los colores de las banderas|hizkuntza=es|data=2020-01-17|url=https://www.saberespractico.com/banderas/significado-colores-banderas/|aldizkaria=Saber es práctico|sartze-data=2020-05-26}}</ref>
Armarrietan kolore berdeak antzeko esanahia du baina mistikotasunera jotzen du. Naturaren berrikuntza edo eraldaketa irudikatzen du, eta horrekin batera beraz, adimenaren hobetzea, norberaren sendatze gaitasuna, esperantza, lege unibertsalak onartuz benetako askatasuna... <ref>{{Erreferentzia|izenburua=Los colores y la heráldica|hizkuntza=es|url=https://sobrecolores.blogspot.com/2008/09/los-colores-y-la-herldica.html|aldizkaria=Sobre Colores|sartze-data=2020-05-26}}</ref>
Bestalde, gizakiaren egunerokoan bandera berdea erabiltzen da gauza ezberdinak irudikatzeko. Adibidez, hondartzan banderen erabilera egiten dute jendeari bainatu daitezkeen ala ez jakinarazteko modu azkar batean. Bandera berdeak uretan sartzeko baldintzak egokiak direla esan nahi du eta beraz, edonor bainatu daiteke.<ref>{{Erreferentzia|abizena=https://plus.google.com/+EcomatpapelBenic%C3%A0ssim|izenburua=¿Qué significa la bandera negra en la playa? Avisos y precauciones en playas.|hizkuntza=ES|data=2017-08-11|url=https://www.desatascoscubacas.es/noticias-desatascos/que-significa-la-bandera-negra-en-la-playa-avisos-y-precauciones-en-playas|aldizkaria=desatascos castellon - Cubacas Extracciones|sartze-data=2020-05-26}}</ref>
<br />
== Euskal Herrian ==
Euskal Herrian berdeak tonalitate guztiak ditu. Berdeak irudikatzen ditu [[Euskaldunak (argipena)|euskaldunak]], eta berdea da euskaldunen [[ikur]] nagusia. Hori dela eta, Euskal Herrian hainbatetan erabiltzen da kolore berdea.
=== Ikurrina ===
[[Fitxategi:Ikurrina Urgull, Donostia, Euskal Herria.jpg|thumb|Ikurrina]]
[[Ikurrin|Ikurrina]] Euskal Herriko bandera eta ikur nagusia da. Oinarri gorriaren gainean, gurutze zuri zuzen batez eta gurutze berde zeihar batez osatuta dago. Gurutze zeihar berdeak edo [[San Andres]]<nowiki/>en gurutzeak lege zaharrak eta [[Bizkaia|Bizkai]]<nowiki/>ko [[independentzia]] irudikatzen ditu, [[Gernikako Arbola]]<nowiki/>ren kolore eta itxura estilizatua baita. Batzuek, beste harreman bat ikusten dute Padurako borrokarekin, gurutze mota horrek San Andresen gurutzea izena baitu eta borroka San Andres egunez izan baitzen.
Arana anaien interpretazioaren arabera, Berdeak, Gernikako Arbola eta harekin Bizkaiko foru erakundeak irudikatzen ditu; eta San Andresen gurutzeak, kondairaren arabera San Andres egun batez [[Arrigorriaga]]<nowiki/>ko gudua jazo zela. [[1895|1895eko]] [[Uztailaren 28|uztailaren 28an]], [[Bizkaitarra (aldizkaria)|Bizkaitarra]] aldizkariaren 31. alean, [[Sabin Arana]] berak bere hitzez [[Feniziar bandera]] idazlaneko laugarren ekitaldian honela deskribatzen du:<blockquote>San Andres Gurutze Berdeak bere koloreaz une berean Armarriko [[Haritz|Haritza]] eta [[Lege Abertzaleak]] irudikatzen ditu...
Gurutzea eta Haritza eta hitzez baturik daude, [[Jaungoikoa, aberria, erregea|Jangoikoa]] eta [[Lege Zaharra]]; eta hortaz, banderaren erdigunean bi Gurutze zuri eta berdea bateginik daude. Eta Armarrian Gurutzea eta Haritza bateginik dauden modu berean, Jangoikoa eta Lege Zaharrak leloaren bategunean ere leku nagusia du: leloak leku garrantzitsuena du: Banderan ere Gurutze Zuria San Andres gurutze Berdearen gain dago.<ref>{{Erreferentzia|url=http://www.sabinetxea.org/libro/libro/11.html|aldizkaria=www.sabinetxea.org|sartze-data=2020-05-26}}</ref> </blockquote>
=== Paisaia ===
[[Fitxategi:Selva de Irati 06.jpg|thumb|Iratiko basoa]]
Paisaian hautematen dugun lehen propietateetako bat kolorea da, gero, entitate geometrikoak, testurak eta azkenik formak.
Paisaiaren matrizean nagusi den kolorea lurralde jakin batek estaltzen duen material motaren arabera modulatzen da, bai inerta (adibidez, arrokak) bai bizirik ( landaredia). Adibidez, lurralde ugari estaltzen duen landarediak kolore eta tonu desberdinak ditu espazioan eta denboran zehar. Giza burmuinak paisaien sailkapena erabilgarria edo estetikotzat jotzen dituen elementu batzuen patroien arabera sortzen du; horien artean koloreak.
Paisaia baliabide gisa hartzen da, erabilgarriak diren identifikazioen bidez: kolore berdea: landareen jarduera fotosintetikoaren isla, biztanleek ingurumen zerbitzu gisa hautematen dute: laguntza , hornikuntza, erregulazioa eta kultura edertasun eszenikoa, aisialdirako, informazio kultural eta artistikoa, informazio espirituala, historikoa eta azkenik zientzia eta hezkuntza.
Euskal herriko paisaia berde kolorearekin irudikatzen da askotan,[[Euskal Autonomia Erkidegoa]]<nowiki/>k hartzen dituen 7.200 kilometro karratueten azaleran bi paisaia mota daude. Batetik, kostako banda zabala, berdea, hezea eta menditsua, Bizkaiko eta Gipuzkoako lurraldeak okupatuko lituzkeena, baita [[Araba]]<nowiki/>ko mendia ere.
Bestetik, Arabako hegoaldeko lautada handi eta lehorrak, Gaztelako lautadaren ezaugarri orografikoak eta klimatikoak aurreikusten dituztenak.<ref>{{erreferentzia|izena=https://www.euskadi.eus/paisaje-de-euskadi/web01-a2lurral/es/|abizena=|urtea=|izenburua=|argitaletxea=|orrialdea=|orrialdeak=|ISBN=|hizkuntza=}}</ref><ref>{{erreferentzia|izena=https://www.euskadi.eus/contenidos/libro/lur_ingurumen_zientziak/es_10672/adjuntos/12UD.pdf|abizena=|urtea=|izenburua=|argitaletxea=|orrialdea=|orrialdeak=|ISBN=|hizkuntza=}}</ref>
=== Mobilizazioetan ===
Berde kolorea agerikoa da euskal herriko mobilizazio independentistan eta zahar-etxetako grebalarien mobilizazioetan. Bietan berde koloreak protagonismoa izan ohi du, kamisetak, pankartak, zapiak eta karteletan batik bat.
[[Fitxategi:Independentista kartela.png|thumb|421x421px|Mobilizazio independentistaren kartela]]
==== Independentistak sarea ====
Martxa berdea izenpean ezagutu ohi da berde kolorearekin lotzen den mobilizazioa. [[Abenduaren 6an]], [[Durango|Durangon]] egin zen<ref name=":0">{{Erreferentzia|izena=TAI GABE DIGITALA|abizena=SL|izenburua=‘Bagoaz. Euskal Herriak independentzia’ lelopean martxa berdea abenduaren 6an|hizkuntza=eu|data=2012-10-12|url=https://www.naiz.eus/eu/actualidad/noticia/20121012/bagoaz-euskal-herriak-independentzia-lelopean-martxa-berdea-abenduaren-6an|aldizkaria=naiz:|sartze-data=2020-05-26}}</ref>, “Bagoaz. Euskal Herriak independentzia’ lelopean.
[[Eskozia|Eskozian]] independentziaren bidean eman ziren urratsek eta [[Kataluniako Autonomia Erkidegoa|Kataluniako]] [[Kataluniako Egun Nazionala|Diadako]] mobilizazio erraldoiak bultzatutako mugimendua da. Horri, egoera ekonomiko larria gehituta, independentziaren aukera gero eta indar handiagoa hartzen ari dela diote, alternatiba erreal moduan.<ref name=":0" />
==== Zahar-etxeetako grebalarien kolorea ====
Zahar-etxetako grebalarien kolorea berdea da. Mobilizazio hauetan grebalariek, gehienetan zahar-etxeetako langileak, beraien egoera azaltzea eta eskaerak publiko egitea izaten dute helburu. Honela beraien lana eta lan-baldintzak gizarteari azalduz.<ref>{{Erreferentzia|izena=Zuberoa Iturburu|abizena=Lopez-Pantoja|izenburua=Egoitzetatik plazara, baldintza hobeen eske|hizkuntza=eu|url=https://www.berria.eus/paperekoa/4534/014/001/2017-06-10/egoitzetatik-plazara-baldintza-hobeen-eske.htm|aldizkaria=Berria|sartze-data=2020-05-26}}</ref>
== Esamoldeak eta atsotitzak ==
Berde:
'''1 adj. Urdinaren eta horiaren arteko kolorekoa, belar hezearen edo muskerraren kolorekoa:''' Hosto berdeak. Begi berdeak. Zelaiak berde agertzen zaizkigu. Bazka berdeak: abereak bazkatzeko belarrak.
'''2 adj. Heldu gabea; ihartu gabea:''' Gari berdea. Fruitu berdeak eta helduak. Sagar berdeak. Uztai-gaia berde den artean okertzeko. Aspaldi, artean gazte eta berde nintzela.
'''3 adj. (Larruazalaren koloreaz mintzatuz):''' Maisu gehienak kolorez berde askoak. Buru handiduna, iletsua, beltzaran berde samarra.
'''4 adj. Eguraldiaz mintzatuz:''' gogorra, euritsua.
'''5 adj. Lizuna, lohia, lotsa gutxikoa:''' Esango dituztela hitz berdeak eta eman kontseilu gaizto lasaigarriak. Kontu eta ipuin berde zantarrak.
'''6 iz. Kolore berdea:''' Berdea, itxaropenaren kolorea. Berde iluna, argia. Berdez margotu.
'''7 iz. Berdetasuna:''' Mendien mazelak ez dira larrutuak inon, inon ez dira erreak; halako berde bat badute, begiarentzat ezin eztiagoa.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Euskaltzaindiaren Hiztegia|url=https://www.euskaltzaindia.eus/index.php?antzekoak=ez&option=com_hiztegianbilatu&view=frontpage&layout=aurreratua&Itemid=410&lang=eu&bila=bai&sarrera=berde|aldizkaria=www.euskaltzaindia.eus|sartze-data=2020-05-26}}</ref>
'''8 iz./izond. (pl.)''' '''Berde:''' ekologista<ref>{{Erreferentzia|izenburua=berde - Elhuyar hiztegiak|url=https://hiztegiak.elhuyar.eus/eu/berde|aldizkaria=hiztegiak.elhuyar.eus|sartze-data=2020-05-26}}</ref>
* '''Argi berdea eman:''' onartu, oniritzia eman.
* '''Berdeak, -ak:''' Alemaniako alderdi ekologista.
* '''Berdegune:''' Hiri eta herriei buruz mintzatuz, landaredia duen tokia / zelai / futbol zelai.
* '''Equo Berdeak, -ak:''' Equo Berdeak ez da aurkeztuko
* '''Eraztun Berdea, -a:''' Gasteizko parke multzoa.
* '''Hiriburu berde (Hiriburu Berde):''' Gasteiz hiriburu berde izendatu berri dute.
* '''Itun Berdea, -a (Green Deal):''' Erresuma Batuko Gobernuak 2013an abian jarritako energia plana.
* '''Itun berri berdea, -a (Green New Deal):''' Klima larrialdiari aurre egiteko proposamen politikoa.
* '''Karta berde:''' txartel berde. Nazioarteko auto asegurua / -n bizitzeko baimena.
* '''Zuriketa berdea (greenwashing):''' Gizarte mugimendu baten aldarriak babesteko itxurakeria. ekologismoaren arlokoa bada, 'zuriketa berdea'. Era berean, 'kanpoberdea' eta gisakoak ere erabil daiteke. <ref>{{Erreferentzia|izenburua=Berria Estilo Liburua|url=https://www.berria.eus/estiloliburua/bilatu?s=berde&d=all|aldizkaria=www.berria.eus|sartze-data=2020-05-26}}</ref>
Atsotitzak:
* Maiatzeko sugeak, urte guztiko berdetea. <ref>{{Erreferentzia|izena=Rober Areizaga|abizena=Ollobarren|izenburua=Haixeder: Atsotitzak edo esaera-zaharrak|data=2012-09-14|url=https://haixeder.blogspot.com/2012/09/atsotitzak-edo-esaera-zaharrak.html|aldizkaria=Haixeder|sartze-data=2020-05-26}}</ref>
* Antonio, demonio, tutulun berde, danbolinterua, orain farolan dela amerikanua.
* Negar da barre, kaka berde.
* Astoak aspaldi jan zun kontzientzia, berdia zalako.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Gotzon Garate - Atsotitzak - Refranes - Proverbes - Proverbia|url=http://ametza.com/bbk/htdocs/hasiera.htm|aldizkaria=ametza.com|sartze-data=2020-05-26}}</ref>
<br />
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia zerrenda | 40em}}
== Kanpo estekak ==
{{autoritate kontrola}}[[Izpi berde]]
[[Wikiztegia]]<nowiki/>k definizio eta informazio gehiago dauka [[berde]] buruz.{{erradiazioelektromagnetiko}}
[[Kategoria:Koloreak]]
| |||