«Errepideko txirrindularitza»: berrikuspenen arteko aldeak

'''Errepideko txirrindularitza''' zolatutako bideetan bizikletaz egiten den [[Txirrindularitza (kirola)|kirol txirrindularitzako]] modalitatea da. Hainbat motatako lasterketak bereizten dira lurzoruaren, profilaren, luzeraren, arautegiaren zein lasterketa egituraketaren arabera. Horien artean, askotariko material eta estrategiak darabiltzaten lasterketak daude, hala nola [[Erlojupeko|erlojupekoak]], [[gravel]]a ([[Legar|legarrean]]) edota mendiko etapak. 1900. urtean [[UCI|UCI (Union Cycliste Internationale)]] sortu zen,<ref>{{Erreferentzia|izenburua=History|hizkuntza=en|url=https://www.uci.org/inside-uci/about/history|aldizkaria=UCI|sartze-data=2020-03-27}}</ref> txirrindularitzako modalitate guztiak barne hartuta. Gaur egun, bizikletako modalitate horietara beste hainbat batu dira.

Errepideko txirrindularitza [[Olinpiar Jokoak|Olinpiar Joko]] modernoen parte izan da hasieratik, nahiz eta hainbat aldaketa izan dituen. Errepideko txirrindularitza bereziki [[Europa]] mendebaldean zabaldu zen hasieran ([[Belgika]], [[Espainia]], [[Frantzia]], [[Italia]], [[Herbehereak]]), baina [[1980ko hamarkada|1980ko hamarkadaren]] erdialdetik aurrera mundu osora zabaldu da.

XIX. mendearen erditik aurrera, [[Europa|Europako]] ekonomiak gora egin zuen eta hiriak urbanizatuz joan ziren. Jendea, bizikletak erosi ordez, motorrezko ibilgaluakibilgailuak erosten hasi zen, bizikleten fabrikazioa jaistera behartuz. Gertaera horrek zuzenean eragin zion txirrindularitzari, talde profesionalen diru sarrerak mugatuz. Hala ere, 1954tik aurrera, krisi egoerara egokitzeko, bibikletenbizikleten industriarekin zerikusirik ez zeukaten babesleak bilatzen hasi ziren.

1980ko hamarkadan, txirrindularitzak gorakada izugarria eduki zuen mundu mailara zabalduz. Globalizazio hau lasterketen antolatzaile eta babesleen markei esker etorri zen, izan ere hauek izan zien txirrindularitzara aldaketak ekarri zituztenak. Konturatu ziren itzuli handien audientzia igo egiten zela urtetik urtera ibilbidea aldatzen bazuten, beste herrialde batzuetatik pasatuz eta herrialde horietako audientzia bilatuz. Honela, txirrindularien taldeak ere dibersifikatzendibertsifikatzen hasi ziren, herrialde desberdinetako txirrindulariak bilduz. Lasterketetan gero eta kanpotar gehiago ikusten ziren, mundu osotik etorritako kirolariak.

===== Gaur egungo txirindularitzatxirrindularitza =====

Gorakada hori ikusita, lasterketen antolatzaileak etapa laburrago eta korapilatsuagoak prestatzen hasi ziren itzuli handietarako, honela, ikusgarritasuna lortu zuten. [[90eko hamarkada|90eko hamarkadan]], [[Greg LeMond]] eta [[Miguel Indurain]] bezalako txirrindulariak arrakasta izaten hasi ziren, gaztetatik bizikleta gainean ibiltzera espezializatuak. Ordura arte txirrindularitza profesionalean sartzea ez zen lan erraza, ikasketa edota beste lanbide batekin tartekatu behar baitzen kirol karrera. Orain, ordea, taldeek helburu zehatzak bilatzen dituzte txapelketen egutegian eta horretarako txirrindulari espezializatuak bilatzen dituzte, lasterketa zehatzetara egokitzen direnak.

Egun bateko lasterketak, egun berean hasi eta amaitzen diren lasterketak dira, sarritan [[Klasikoak (txirrindularitza)|klasikoak]] ere deituak. Lasterketa hauen distantzia, orokorrean, itzulietako etapena baino luzeagoa izaten da, 290km290 km-ra arteko distantziekin. Lasterketa hauek normalean udaberri edota udazkenean izaten dira.

Udaberri aldera Belgika eta Herbeheretan antolatzen dira klasiko gehienak, ohitura handia baitago bertan. Edukitzen duten ezaugarri berezienetako bat [[harbide]] segmentuak izan ohi dira, lasterketaren izaera aldatuzaldatzen dutenak. Horien artean honakoak aurkitu ditzakegu: [[Flandriako Tourra]], [[Paris-Roubaix]], [[E3 Harelbeke]], [[Gante-Wevelgem]], [[Omloop Het Nieuwsblad|Omloop Het Niewsblad]] eta [[Kuurne-Bruxelles-Kuurne.|Kuurne-Bruxelles-Kuurne]]. Hala ere udaberrian badira bestelakoak, [[Ardenetako klasikoak]] adibidez ([[Amstel Gold Race]], [[La Flèche Wallonne]] eta [[Lieja-Bastogne-Lieja]]) edota Italiakoak ([[Strade Bianche]], lurbidetanlurbideetan, eta [[Milan-San Remo]]).

Udazkenera jotzen badugu, Italiako klasikoak ospatzen dira gehien batgehienbat: [[Emiliako Giroa|Giro Dell'Emilia]], [[Milan-Turin]], [[Piemonteko Giroa]] eta [[Lombardiako Giroa]]. Denboraldi amaieran beste hauek ere topatzen dira: [[Paris–Tours|Paris Tours]] eta [[Brussels Cycling Classic|Paris-Brusela]].

Euskal Herrian ere badago profesionalen lehen mailako klasiko bat, bai emakume zein gizonezkoen kategoriakkategoriako lasterketak antolatzen dituena: [[Donostia Klasikoa]]. Urtero maila altueneko txirrindulariak Gipuzkoako hiriburuaren inguretara ekartzen ditu.

Etapazko itzuli bat egunzenbait desberdinetanegunetan egintenegiten diren lasterketez osatzen da. Etapa bakoitzak sailkapenbere propioasailkapena izateaz gain, itzuli guztiko sailkapen desberdinaksailkapenak ere badaude. Gainera, datozen etapetan jarraitu ahal izateko denbora muga baten barruan burutu behar da ibilbidea.

Etapa bakoitzaren egitura ere oso aldakorra izan daiteke: bakarkako erlojupeko, taldekako erlojupeko, mendiko etapa, etapa lau edota etapa aldapatsuak. Horrez gain, tarteko helmuga desberddinakhelmugak erabiltzen dira sailkapen desberinakdesberdinak antolatzeko. Esaterako, kategoria desberdineko mendateen goialdera heltzen diren lehen hirurei mendiko puntuak ematen zaizkie mendiko sailkapenerako. Bestalde, tarteko helmuga gehiago jarri ohi dira eremu lauetan, [[Esprint|esprintean]] jokatzeko eta erregulartasunaren puntuak lortzeko. Horiez gain beste bi sailkapen egoten dira: Sailkapen nagusia (etapa guztietako denborak batu eta gutxien behar izan duena), gazteen sailkapena (25 urtetik beherako sailkapen nagusiko lehena) eta talde sailkapena (taldekide guztien denborak batuta egiten den sailkapena).

CriteriumekKriteriumek arrakasta izan dute daukaten ikusgarritasun eta antolatzeko erraztasunagatik. Herrialde askotan amateur mailako txirrindularitzan asko erabiltzen dute ([[Ameriketako Estatu Batuak|Estatu Batuetan]] edota [[Erresuma Batua|Erresuma Batuan]] esaterako), kategoria edo maila desberdinetako lasterketak antolatuz.

Azken urteotan arrakasta lortzen ari den beste modalitate batek ere criteriumenkriteriumen munduan bere txokoa bilatu du: [[piñoi finkoko txirrindularitza]]. [[Balazta (bizikleta)|Balaztarik]] gabeko eta garapen bakarreko bizikleta hauekhoriek tradizionalki hirian ibiltzeko erabili diren arren, criteriumakkriteriumak antolatze hasi dira honelako bizikletekin: [https://www.rad-race.com/ Rad Race] eta [https://redhookcrit.com/ Red Hook] zirkuituak adibidez. Lasterketa horietan teknikak berebiziko garrantzia hartzen du, arriskuzko kirola bilakatuz. [[Fabian Cancellara]], palmares ikaragarriko txirrindulari ohia (txapeldun olinpikoa batik bat), piñoi finkoko lasterketetan dabil, profesional zenetik erretiratuta.

[[Erlojupeko|Erlojupekoa]] zirkuitu bat ahalik eta denbora gutxienean burutzean datzan lasterketa da, txandakako irteerekin ateraz. Txirrindulariek beraien txandarako itxaron behar dute atera ahal izateko eta ibilbidea beraien kabuz burututzeraburutzera behartuta daude, nahiz eta ibilbidean beste parte-hartzaileren batekin gurutzatu (ezin diote elkarri lagundu, ez eta oztopatu). Normalean, bizikleta eta ekipamendu bereziak eraman ohi dira proba hauetan, inoren babesa ez edukitzean, mugatzaile oso handia baita airearen erresistentzia.

Txirrindularien irteerak sailkapenaren arabera egin ohi dira, lasterketako sailkapenaren alderantzizko ordena jarraituz (lehen sailkatua azkena da ateratzen). Irteeren artean, bi minutu inguru utzi ohi dira baina erlojupeko luzeagoetan tarte handiagoak ere utzi izan dira; dena den, antolatzaileek denbora hori aurrez zehazten dute, txirrindulari bakoitzari beren ordutegia ezarrizezarrita.

Erlojupekoen luzera oso aldakorra izan daiteke, hala ere, egun bateko lasterketak edo itzulietako ohiko etapak baino laburragoak izaten dira. Itzulien hasieran prologoakaitzinetapak egin ohi dira (5-15km15 km inguru) adibidez. Bestalde, munduko txapelketan 40-55km55 km inguruko erlojupekoak ikusi ohi dira sarritan.

[[Taldekako erlojupeko]]ak ere antolatzen dira, gehien batgehienbat itzulietan. Proba hauenhorien egitura bakarkakoena bezalabezalakoa izaten da, baina taldekide guztiek elkarri lagundu diezaiokete, errelebo deritzenak emanez (gainerakoen aurrean jarri eta airearen erresistentzia gutxitzea). Bertan talde estrategia desberdinak erabiltzen dira denek beren energia era efizienteenean erabili dezaten. Izan ere, lehen 4lau taldekideak dira helmugan denbora gelditzen dutenak (4.alaugarrena pasatzen den momentuan amaitzen du erlojupekoa taldeak), beraz, gainerako taldekideek ez dute zertan preobaproba amaitu. Munduko txapelketetan ere antolatu ohi da.

Azkenik, [[taldekako erlojupeko misto]]a dago, 2019ko munduko txapelketan sortutako formatu berria. 3Hiru gizon eta 3hiru emakumek osatzen dute taldea. Hasieran, gizonek egtenegiten dute lehen bira (taldekako erlojupeko moduan), jarraian, bigarren gizonak bira amaitzen duen momentuan, emakumeak aterakoateratzen dira bigarren bira egiteko. Denbora bigarren emakumeak gelditzen du.