Mendi Harritsuak: berrikuspenen arteko aldeak
Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
infromazioa gehitu |
informazioa gehitu eta loturak |
||
36. lerroa:
Mamutak eta antzinako Bisonteak (gaur egungoak baino ehuneko 20 handiagoak) ehizatzen zituzten azken Glaziar arotik bizi ziren gizonak. Dirudienez, neguan bailareetara jeisten ziten Bisonteak ehizatzera eta udan mendietara joaten ziren arrantza egitera, oreinak eta altzeak ehizatzera eta masustak biltzera. Frogatutzat ematen da biztanleak beste ugaztunen populazioetan kalteak egin zituztela eta baita landareetan ere (suteak egiten zituztela uste da).
Biztanle horiek honako tribuak bihurtu ziren gerora; Apatxe, Arapaho, Bannock, ''Blackfoot'' (Oinbeltzak), ''Cheyene'' (Txeiene), Couer dÁlene, Kalispel, Crow Nation, Flathead (Buru-lauak), ''Shoshone'' (Xoxone), ''Sioux'' ([[Siux]]'')'', Ute, Kutenai (Ktunaxa Kanada-n), Sekani, Dunne-za eta beste batzuk.
[[Arapaho]]-ak Aintzira Handietakoak ziren jatorriz, baina Mendi Harritsuen ekialdera mugitu ziren eta nekazaritza bizimodua utzi zuten bisonte ehizagatik. Gaur egun, hegoaldeko erreserbetan bizi dira.
[[Xoxone]]-ak eta Bannock-ak Mendi Harritsuen erdialdean eta mendebaldean bizi ziren.
Tribu guzti hauek kondaira asko dituzte eta horregatik famatuak dira. Hauetako bat, [[Siux]] taldekoa, Iktinike, eguzki erregearen semearen historioa kontatzen du. Iktinike oso gezurtia zen eta borrkazalea. Untxia, Iktinike gero eta jauzi altuagoak egitera bortxatu zuen magiaren bitartez. Danborraren soinu bakoitzarekin jauzi altuagoak egin behar zituen, eta azkenean, gorputzeko hezur guztiak apurtu zitzaizkion.
Arkeologiak beste biztanle batzuen aztarnak aurkitu ditu. Orain dela 2500 urte, Anasazi-ek nekazaritza kutibo batzuk Mendi Harritsuen hegoaldean lantzen zituzten (hegoaldetik ekarriak izan zirenak); artoa, kuiatxoa eta indabak, alegia. Laster, tabakoa eta kotoia ere landatu zuten, eta mende batzuen buruan, ura kontrolatzen zuten presa handiak eginez, landareak ureztatzeko. Hohokam eta Mogollon tribuekin zituzten ezagutzak partekatzen zituzten.
51 ⟶ 53 lerroa:
''Francisco Vazquez de Coronado'' mendi hauen lehen esploratzaile europarra bezala ezagutzen da. 1540. urtean hegoaldetik abiatu zen eta mendiak zeharkatu zituen iparralderantz. Bere expedizioko beste gizon bat Kolorado ibaiko arroila aurkitu zuen. 1610ean, espainiarrek Santa Fe hiria ezarri zuten, gaur egungo Mexiko Berria (New Mexico) estatuan. Europarren eragina hemendik aurrera oso handia izan zen eta europarrek ekarritako izurriteengatik, gudengatik eta naturaren aldaketa nabarmenagatik (bisonteen hilketak), bertakoek sufrimendu ikaragarria jasan zuten.
[[Alexander MacKenzie|Alekxander MacKenzie]] (1764-1820), mendi hauek zeharkatu zituen lehen europarra izan zen 1793. urtean. Bera Fraser ibaia jarraitu zuen eta Kanada-ko pazifikoko kostaldera ailegatu egin zen, urte hartako uztailaren 20ean.
1804. urtean Lewis eta Clark expedizioa abiatu zen. San Louis hiritik [[Missouri (ibaia)|Misouri
Ondorengo urteetan Estatu Batue-n mugak zehazkiago jarri ziren.
64 ⟶ 66 lerroa:
1869. urtean, mendiak zeharkatzen zituzten trenbidea amaitu zuten, eta hiru urte geroago munduko lehen parke nazionala Mendi Harritsu-etan ezarri zen; Yelowstone Parke Nazionala. 1871. urtean Kanako Mendi Harritsuak zeharkatzen zituen trenbidea amaitzea espero zen, baina ez zen 1885. urtera arte amaitu. ''Canadian Pacific Railway (Pazifikoko Kanadako Trenbidea)'' trenbideak ''Kicking Horse(Ostikadak Ematen Duen Zaldia) eta Rogers'' gain-etatik pasatuz zeharkatzen zituen mendiak. Kanadako trenbideen ofizialek Kanadako parkeak egiteko eskakizunak egin zituzten eta horrela Banff, Jasper, Yoho eta Waterton Lakes (Waterton lakuak) parke nazionalak eratu ziren turismoa erakartzeko, gero. Great Northen Railway (Iparraldeko Trenbia Handi)-k turismoa erakartzeko asmoarekin ere, Glacier National Park (Glaziarren Parke Nazionala) eratzeko ahaleginak egin zituen.
''Harrison''
== Ekonomia ==
| |||