Pornografia: berrikuspenen arteko aldeak
Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
Pornografia osatu |
erreferentziak bukatuta 1 |
||
1. lerroa:
Pornografia hitzak ekintza [[Sexualitate|sexuala]]<nowiki/>k edo ekintza [[Erotismo|erotikoa]]<nowiki/>k adierazten dituen material orori egiten dio erreferentzia, hartzailearen kitzikapen sexuala eragiteko.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Pornografía|hizkuntza=es|data=2020-04-14|url=https://es.wikipedia.org/w/index.php?title=Pornograf%C3%ADa&oldid=125181531|sartze-data=2020-05-07|encyclopedia=Wikipedia, la enciclopedia libre}}</ref>
Pornografia hainbat plataformaren bidez azaltzen da, hala nola [[animazio]]<nowiki/>etan, [[zinema]]<nowiki/>n, [[Eskulturagintza|eskulture]]<nowiki/>tan, [[argazki]]<nowiki/>etan, [[ipuin]]<nowiki/>etan, [[literatura]]<nowiki/>n, [[pintura]]<nowiki/>n, eta arrakasta handia lortu du hedabideetan, hala nola [[aldizkari]] pornografikoetan eta [[telefono]] bidezko sexuan, eta azkenaldian [[Internet]]<nowiki/>en.
== Etimologia ==
«Pornografia» terminoa honako hitz grekoetatik dator: πόρνnaut (portnne, 'prostituta') eta γράθιν-etik (graphein, 'grabatu, idatzi, ilustratu') eta -ία atzizkitik (-ía, 'egoera de, propia de, lugar de'); beraz, «prostituten edo prostituzioaren deskribapena edo ilustrazioa» esan nahi du. Hala ere, esan behar da terminoa berriki agertu dela, [[Antzinako Grezia]]<nowiki/>n ez baitzen inoiz pornografia hitza erabili, eta erabilera zaharrena [[1800]]<nowiki/>eko hamarkadakoa da [[frantses]]<nowiki/>ez.
Pornographie 1800eko hamarkadan erabiltzen zen frantsesez. [[1864]]<nowiki/>an, Diccionario de Websterrek honela definitu zuen argi eta garbi: "pintura lizuna".
Pornografiari, askotan, “porno” deitzen zaio, hizkera informalean.
== Historia ==
Pornografia eta irudikapen erotikoak zibilizazioaren antzinatetik datoz, gizakiaren historiaren garai zahar eta primitiboetara, [[Paleolitoa]]<nowiki/>ren garairaino. Pornografiaren kontzeptu modernoa, gaur egun nagusi dena, [[XIX. mendea]]<nowiki/>n [[Viktoriar Aroa]]<nowiki/>n material erotikoaren merkaturatze masibotik abiatuta definitzen da, izaera erotiko-artistikoa alde batera utzita eta [[Bigarren Industria Iraultza]]<nowiki/>k<ref>{{Erreferentzia|izenburua=History of Pornography|data=2011-02-08|url=https://web.archive.org/web/20110208103004/http://www.pornographyhistory.com/|aldizkaria=web.archive.org|sartze-data=2020-05-07}}</ref> definitu zuen masa-produkziotik abiatuta haren banaketa handituta. Pornografia modernoak [[1970]]<nowiki/>eko Iraultza sexualetik hasita (Pornoaren Urrezko Aroa), gaur egun arte izan du presentzia handiena.
=== Aurrekariak ===
[[Fitxategi:BrunetteStagFilm.ogv|thumb|300px|Filme labur '''pornografiko''' bat: emakumeak biluztean erakusten dituen jarrera eta mugimenduek garbi adierazten dute kitzikatzeko helburua.]]Paleolito garaiko [[Homo Sapiens|homo sapiens]] nomaden gizarte primitiboan, pentsamendu magikoa eta oinarri enpirikoak garatu ziren erlijio primitiboen oinarri gisa, giza kreazionismoa animalien ugalketa-ahalmenetan oinarrituta. Tribu primitiboetan, ugaltzera bideratutako egitura anatomikoekiko kultu totemikoa ezarri zen; [[umetoki]]<nowiki/>rako gurtza (umetokia eta haren erditzea atxikitzeko zuen gaitasunagatik gurtzen da) eta kultu [[faliko]]<nowiki/>a ("bizitza-metatzaile" gisa hartzen da). Antzinako gurtzetan oinarrituta, [[Artizarra]]<nowiki/>ren figurin paleoitikoek, hala nola [[Willendorfeko venusa|Willendorf]]-en Artizarrak, giza mirespena gogorarazten zuten genitalen, [[Amatasun|amatasuna]]<nowiki/>ren, emankortasunaren eta erotismoaren aurrean, neurriz kanpoko ugatzen eta ipurmasailen bidez, pornografia irudikatzeko asmoz.<ref>{{Erreferentzia|izena=Joan M.|abizena=Gero|izenburua=Engendering archaeology : women and prehistory|argitaletxea=Oxford, UK ; Cambridge, Mass., USA : B. Blackwell|abizena2=Conkey|izena2=Margaret Wright|data=1991|url=http://archive.org/details/isbn_9780631175018|sartze-data=2020-05-07}}</ref>
[[India]]<nowiki/>ko kultura klasikoetan, sexualitatearen bertuteak hainbat modutan ulertzen ziren: [[ezkontza]], [[Masturbazio|masturbazioa]], taldeko sexua, [[poligamia]] eta [[Homosexualitate|homosexualitatea]].<ref>{{Erreferentzia|izena=Todd|abizena=Jones|izenburua=The Truth About Tantra|hizkuntza=en|url=https://www.yogajournal.com/yoga-101/truth-tantra|aldizkaria=Yoga Journal|sartze-data=2020-05-07}}</ref> Sexua, batez ere [[Tantra]] filosofietan, giza jainkotasun naturalaren parte zela eta, batzuetan, argiztapen espiritualerako bide bat zela ulertzen zen. [[Hinduismo|Hinduismoa]]<nowiki/>ren, [[Budismo|budismoa]]<nowiki/>ren eta [[jainismo]]<nowiki/>aren ikuspegi erlijiosoen arabera, erlijio-praktika eta filosofia espiritual askok sexu-jardueraren garrantzia goraipatzen zuten, kutsu erotiko handiko praktika eta kontakizunen bidez; esate baterako, Ashvamedha Yajna [[Rig-veda|Rigveda]]<nowiki/>koa. [[Vatsyayana]]<nowiki/>ko [[Kama Sutra]] ([[K.a. 400]]-[[K.a. 200|K.a.200]]) India zaharreko sexualitatearen [[Epitome|epitomea]] da. Ezkonduta dagoen bikote [[Heterosexualitate|heterosexual]] batentzat idealtzat jotzen ziren praktika sexualak deskribatzen dituen liburua da.
Antzinako Indiako gizartea ohituta zegoen sexualitatearekin eta [[Nudismo|nudismoa]]<nowiki/>rekin. Sexualitatea irudikatuz, zeremonia-zentroak apaintzen zituzten. [[Ramayana]] eta [[Mahābhārata|Mahabharata]] poema epikoek ([[K.a. 1500eko hamarkada|K.a. 1500]]) zenbait aipamen erotiko zituzten, eta biak erabakigarriak izan ziren Ekialde Zaharreko gizarte sexualizatuak eraikitzeko, eragin zuzena izan baitzuten kultura [[japonia]]<nowiki/>rraren, kultura [[Txinako Herri Errepublika|txina]]<nowiki/>tarraren eta kultura [[tibet]]<nowiki/>arraren politika eta moral sexualetan.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=This is a typical erotic posture from Khajuraho Gallery 9|url=http://www.liveindia.com/khajuraho/8a.html|aldizkaria=www.liveindia.com|sartze-data=2020-05-07}}</ref> Txinan, lehenengo sexu-eskuliburuak eta poema erotikoak [[K.a. 200]]. urtekoak dira. Generoen osaketari buruzko ikuspegi [[Teologia|teologiko]]<nowiki/>etan oinarritzen dira, eta Indiako kulturaren testuek eragin handia dute. Halaber, sexuaren irudikapen grafikoak agertzen dira herri-arte tradizionalean, hala nola pinturan eta zeramikan.
Antzinako Greziako eta [[Antzinako Erroma]]<nowiki/>tar Inperioko gizarte klasikoek giza sexualitatea hartu zuten adierazpen artistikoaren oinarri gisa. Arte klasikoan, finkapen artistiko-estetiko sendoa agertzen da berriro, izaki [[Mitologia|mitologiko]]<nowiki/>en irudikapenaren eta giza gorputzaren irudikapenaren bidez, non emakumeen gorputzak edertasunaren eta emankortasunaren ezaugarriak irudikatzen baitzituen, eta gizonezkoen gorputzak, berriz, indarraren eta gizontasunaren ezaugarriak. Mitologia grekoaren barruan, [[jainko]]<nowiki/>zko sexualitatean sartzen ziren jainkozko heriotzak eta kontakizunak zeuden, eta poligamia, homosexualitatea, pederastia, [[Sexu-abusu|sexu-abusua]], jaun-esklabo harremanak, taldeko sexua, [[Transgenero|transgeneroa]], [[Intersexualitate|intersexualitatea]] eta piztitasuna bezalako gaiak ere agertzen ziren.<ref>{{Erreferentzia|abizena=Kenneth James Dover|izenburua=Greek homosexuality|argitaletxea=Harvard University Press|data=1989|url=http://archive.org/details/greekhomosexuali00dove_0|sartze-data=2020-05-07}}</ref> [[Arte klasikoa]], sarritan, falozentrikoa zen, organo genitalak obren erdian jartzen baitzituen.
Eszena sexualen irudikapena ohikoa zen [[Erromatar Inperioa|Erromatar Inperio]]<nowiki/>ko herri-artean, non sexualitateari buruzko irudipenak [[Grezia klasikoa|Grezia Klasikoa]]<nowiki/>ren irudipenetara hurbiltzen ziren moralki.
Erdi Aroan, [[Kristautasun|kristautasuna]] nagusi zela, pornografia lizunkeriaren formatzat hartzen zen, eta, beraz, bekatu hilgarritzat; masturbazioa, fornizazioa, [[sodomia]], [[Adulterio|adulterioa]] eta [[Prostituzio|prostituzioa]] lauso "[[Krimen|kriminal]]<nowiki/>tzat" edo "ez-naturaltzat" jotzen ziren, eta zigor erlijiosoekin eta [[tortura]]<nowiki/>rekin zigortzen zen.<ref>{{Erreferentzia|abizena=Veronica Sekules|izenburua=Medieval art|argitaletxea=Oxford University Press|data=2001|url=http://archive.org/details/medievalart00seku|sartze-data=2020-05-07}}</ref>
==== XVI. mendea ====
Pornografia, gaur egungo formaren antzekoa (masan ekoitzitako pornografia), [[XVI. mendea]]<nowiki/>n agertu zen [[Italia]]<nowiki/>ko [[Errenazimentu]]<nowiki/>ko lehen urteetako [[inprenta]]<nowiki/>ren kulturan. Garai hartan, nabarmen handitu ziren literaturaren eta grabatuen erreprodukzioa, [[Johannes Gutenberg]]<nowiki/>ek [[XV. mendea]]<nowiki/>n [[Erdi Aroa|Erdi Aro]]<nowiki/>ko inprenta hobetu zuelako.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=History of Pornography|data=2011-02-08|url=https://web.archive.org/web/20110208103004/http://www.pornographyhistory.com/|aldizkaria=web.archive.org|sartze-data=2020-05-07}}</ref>
Inprentaren kulturaren garaian pornografiaren sorrera [[Giulio Romano]]<nowiki/>ren I Modi ([[1524]]) grabatu pornografikoen agerpenarekin definituta dago.
==== XVII. mendea ====
Pietro Aretinoren lanek arrakasta handia izan zuten [[XVII. mendea]]<nowiki/>n, eta lan hauek hainbat hizkuntzatara itzuli eta [[Europa]]<nowiki/>ko [[Aristokrazia|aristokrate]]<nowiki/>n artean sekretuz banatu ziren. XVI. mendean zehar, literatura erotikoa lizunkeriari buruzko ikuspegi moral desberdinek geldiarazten zuten, eta ondorioz, autoreek izen anonimoen pean eta banaketan nolabaiteko muga zuten lanak argitaratu behar izaten zituzten.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=History of Pornography|data=2011-02-08|url=https://web.archive.org/web/20110208103004/http://www.pornographyhistory.com/|aldizkaria=web.archive.org|sartze-data=2020-05-07}}</ref>
==== XVIII. mendea ====
[[XVIII. mendea]]<nowiki/>n, arte erotikoa ospetsu egin zen [[Rokoko|Rococo]] artea eta arte [[barrokoa]]<nowiki/>ren azken urteak agertu zirenean. Arte barrokoaren erotismoa, batez ere, sotila eta moderatua zen, eta biluzik eta eszena gainestilizatuak erabiltzen zituen, maitasuna, grina, zoriona eta haserrea bezalako sentimenduak markatzen zituztenak. Arte plastikoak erotismo leun eta estilizatuarekin birdefinitzen ziren bitartean, literatura esplizituagoa eta sexualagoa bihurtzen hasi zen erlijio-moral tradizionalari aurre egiten zioten korronte soziopolitiko gero eta handiagoak zirela-eta. Korronte hauen adibide ziren [[Antiklerikalismo|antiklerikalismoa]], [[Ateismoa kristautasunean|ateismoa]] eta [[Ilustrazio]]<nowiki/>ko ideiak.
[[Frantziako Iraultza]]<nowiki/>n, [[Maria Antonieta]], Le Godmiché Royal eta L 'Autrichienne bezalako panfleto erotikoetan prostituta bezala irudikatzen zuten. Era berean, atentatu sozial bezala, [[Aristokrazia|aristokrata]] eta [[Klero|klerigo]] ezberdinak ordezkatuak ziren erregimen politikoari desafio egiteko eta iraultzaren mugimenduari mesede egiteko.
==== XIX. mendea ====
Gaur egun arte dugun pornografiaren kontzeptua XIX. mendeko Aro Viktoriarrean definitu zen. Kontzeptu horrek definizio berri bat hartu zuen, argazkiaren asmakizunarekin eta ospearekin, aurreko mendeetan nagusi izan ziren literatura-fikziozko eta arte plastikoetako lanak ordezkatzeko. Pornografia, Aro Viktoriarretik abiatuta, eskala handiagoko produkzioagatik definitu zen, eta, horren ondorioz, [[Gobernu|gobernua]]<nowiki/>k produkzioa eta banaketa debekatuko eta arautuko zuten legeak ezarri zituen, tradizio erlijiosoetan oinarrituta, zuhurtzia sustatzeko eta gizartearen bizioa eta lizunkeria geldiarazteko. Gizarte viktoriarraren moralak pornografiaren egileak beren lanak [[kontrabando]] moduan bezero hautatuen artean banatzera bultzatu zituen; beste batzuetan, biluziak (bereziki, emakumeen biluzia) zituzten lan pornografiko bisualak "arte" parametroen arabera merkaturatzen ziren, eta eredu hori nagusitu zen [[1960]]<nowiki/>aren amaieran [[Gerra Punikoak|Gerra Puniko]]<nowiki/>etara arte.
==== XX. mendea ====
[[XX. mendea]]<nowiki/>n, pornografiak hainbat gatazka legal eta sozial izan zituen, gaur egungo kontzeptua definitu zutenak. XX. mendearen lehen erdian, pornografia erabat debekatuta egon zen [[Ameriketako Estatu Batuak|Estatu Batuetan]] eta [[Ingalaterra|Ingalaterran]] egin ziren hainbat legeengatik. Lege hauek pornografia lanen banaketa arautu zuten.1960an, Iraultza sexualetik aurrera, zabalkunde handiagoa hartzen hasi zen, 1960aren amaieran hura arautzen zuten legeak ahuldu eta bertan behera geratu zirelako. Lege horiek eragina izan zuten Iraultza sexualaren mugimendua eragin zuen eskubide sexualen bilaketan.
===== Pre-code garaia (1900-1929) =====
49 ⟶ 70 lerroa:
===== Bombshell garaia (1930-1959) =====
Hays Kodea 1934an jarri zen indarrean, zinemaren bizitzako lehen hamarkadetan nagusi izan ziren ikus-entzunezko hedabideetan moralgabetzat hartutako irudikapenak murrizteko neurri gisa. Talde oso mugatu baten denbora-pasa izan ondoren, pornografia gai eztabaidagarri eta negatibo bihurtu zen XX. mendearen lehen erdiko Estatu Batuetako gizartean filosofia erlijiosoen ondorioz. Horrez gain, Gobernuak eta gerraosteko kulturak, masturbazioa gizakien osasun fisikoa kaltetzen zuen metodo suntsitzailetzat hartzen zuten, metodo eta [[sendabide]] alternatiboak garatuz, hala nola, elektrotxoke terapia (garai hartan buruko gaixotasuntzat hartutako gaixotasunak tratatzeko erabiltzen zena, transgeneroa eta homosexualitatea, adibidez).<ref>{{Erreferentzia|izenburua=The Curious History of Graham Crackers and Corn Flakes {{!}} Now I Know|hizkuntza=en-US|url=http://nowiknow.com/the-curious-history-of-graham-crackers-and-corn-flakes/|sartze-data=2020-05-07}}</ref>
Pornografia zinematografikoa ia ez zen existitzen [[1950]]<nowiki/>eko hamarkadaren azken urteetara arte, Hays Kodea ahultzen hasi zen arte. Erotismoa, aldiz, bertsio artistiko leunagoetan agertu zen, hala nola, [[Pulp (literatura)|pulp]]<nowiki/>aren istorio sentsazionalistetan, [[Komiki|komikia]]<nowiki/>ren urrezko aroan [[superheroi]]<nowiki/>en diseinu endomorfoan eta [[pin-up]] artean.
Eduki erotikoa duten "gizonentzako aldizkariak" Estatu Batuetan jaio ziren [[Bigarren Mundu Gerra|Bigarren Mundu Gerran]], gobernu-erakundeek gerra-fronteetan soldadu maskulinoentzat banatutako pizgarri moral gisa (moral booster) eta gizonezkoen arreta erakartzeko publizitate-modu gisa. Ameriketako Estatu Batuetako itsas armadako kideen artean pin-up artea zuten aldizkarien banaketa Yank, the Army Weekly armadako aldizkariarekin sortu zen, soldaduentzat pizgarri bat izan zedin [[Prostituzio|prostitute]]<nowiki/>kin sexu-zerbitzurik ez kontratatzeko eta [[Sifili|sifilia]] bezalako sexu-transmisiozko gaixotasunen bat ez hartzeko, gaixotasun honek Bigarren Mundu Gerran munduko tropei gogor eragin baitzien.
Bigarren Mundu Gerraren ondoren, gobernuaren filosofien eta politika militarren aurka zeuden gazte-taldeak agertu ziren, eta [[1940]]. urteko greaserrak eta [[Hipster (azpikultura garaikidea)|hipster]]<nowiki/>rak azpikultura bihurtu ziren. Horien artean, musikaren estimazioa, kontsumoa eta sexualitate lasaia zeuden, eta [[Beat belaunaldia|Beat Belaunaldia]]<nowiki/>ri bide eman zioten.<ref>{{Erreferentzia|izena=Academy of American|abizena=Poets|izenburua=A Brief Guide to the Beat Poets {{!}} Academy of American Poets|url=https://poets.org/text/brief-guide-beat-poets|aldizkaria=poets.org|sartze-data=2020-05-07}}</ref>
Beat Belaunaldiaren ezaugarri nagusia [[Ameriketako Estatu Batuak|AEB]]<nowiki/>etako gobernuaren eta gizarte kontserbadorearen politikei egindako kritika zabala izan zen. Besteak beste, [[Agnostizismo ahul|agnostizismoa]], espiritualtasun alternatiboa, drogen kontsumoa eta arraza bereiziekiko eta [[LGBT]]<nowiki/>rekiko tolerantziaren ideia orokorra sartu zituen.<ref>{{Erreferentzia|izena=Academy of American|abizena=Poets|izenburua=A Brief Guide to the Beat Poets {{!}} Academy of American Poets|url=https://poets.org/text/brief-guide-beat-poets|aldizkaria=poets.org|sartze-data=2020-05-07}}</ref>
===== Sexploitation garaia (1960-1969) =====
[[60ko hamarkada]]<nowiki/>ren hasieran, Hays Kodea ahultzen hasi zen, Lehen Zuzenketaren aurkako babes artistikoengatik eta Estatu Batuetako legeetan egindako legezko aldaketen ondoren agertzen diren lizunkeria-parametro berriengatik (sexua ez da lizuna). Horrela, Sexploitationen Urrezko Garaia sortu zen. Ustiapen-zinemako korronte horrek sexu-xehetasunak eta biluziak nabarmentzen zituen, B zinema-ekoizpena zuen, eta [[grindhouse]] izeneko antzoki berezietan erakusten ziren ([[1970]]<nowiki/>ean sortu ziren zinema pornoen zuzeneko aurrekariak, pelikula [[Exploitation film|esploitation]]<nowiki/>ak aurkezten zituztenak eta adin nagusikoak sartzea mugatzen zuten onarpen-arauak bete behar zituztenak).
===== Porno chic (1970-1989) =====
[[Danimarka]]<nowiki/>n pornografia legeztatu berria zen eta honen ondorioz pornografiaren historian funtsezkoak ziren bi dokumental ekoiztu ziren: Censorship in Denmark: A New Approach (1970) eta Sexual Freedom in Denmark (1970). Hauek biak Estatu Batuetan jendaurrean erakutsi ziren.
Dokumentalek zentsura-politikak saihestu zituzten Estatu Batuetan "hezkuntza-edukiagatik" eta "garrantzi sozialeko" gai bat lantzen baitzuten, eta Estatu Batuetako pornografia-erakustaldi irekiari buruzko moralak birdefinitu zituzten. [[70eko hamarkada]]<nowiki/>ren hasieran, film erotiko edo pornografiko ugari egiten hasi ziren Danimarkan.
[[1969]]<nowiki/>an, [[Stonewall Inn]]<nowiki/>eko istiluen ondoren, LGBT komunitateak ikuspen handiagoa izan zuen gizartean. Ondorioz, gizon [[gay]]<nowiki/>en kultura berri bat sortu zen [[Kalifornia]]<nowiki/>n, Castro clone izenekoa, langile-klaseko gizon homosexualaren ezaugarriak bereganatzen zituen kultura. Era berean, Bigarren Mundu Gerratik hainbat hamarkadatan ezkutuan gorde zen leather azpikultura ere herri kulturara ateratzen hasi zen. Pornografiaren eta sexuaren industriaren ikuspegi homosexualean funtsezko azpikultura zen. Tom of Finland leather-aren ikonorik handiena zen. Leatherra eta beste fetix batzuk (marinelak, langileak, bikerrak eta [[cowboy]]<nowiki/>ak) gay pornografiaren irudimenean kokatzen zituen, bere komikiekin eta arte hipermaskulinistarekin. Bere pertsonaien genitalen eta [[ipurmasail]]<nowiki/>en tamaina goraipatzen zuen, eta [[Rough Cut (1980ko filma)|rough]] sexuen eszena hipersexualizatuak enfatizatzen zituen.
70eko hamarkadan, [[Snuff movie|Snuff]] ([[1976]]) pornografiari buruzko jarrera [[Feminismo|feminista]]<nowiki/>k definitu zituen film bat estreinatu zen esplotazio eta gore zinemaren garaian. Filma, sexu errealeko eszenak izan arren, ez zen film pornografiko gisa katalogatu eta Snuff film gisa sustatu zen. Filmak kritika feminista piztu zuen, [[Sexu-abusu|sexu-abusua]] jasaten zuen emakume errugabe baten hilketa zentzurik gabe irudikatzeagatik. Pornografian [[Sexismo|sexismoa]]<nowiki/>ri egindako kritikak piztu zituen. Filosofia horrek areagotu egin zituen sexuaren aldeko guda feministak (1970etik [[1980]]<nowiki/>ra bitarteko eztabaida feministak, pornografia, sexuaren industria, prostituzioa, homosexualitatea, [[Bisexualitate|bisexualitatea]], transgeneroa eta [[BDSM]] bezalako gaiei buruzko jarrerak landu zituztenak), eta bi ideologiatan banatu zuen feminismoa: feminismo antipornografiaren arabera, pornografia errepresioaren eta emakumearen menderatzearen sinbolo sexista da, eta feminismo prosexualaren arabera, pornografia emakumearen ahalduntze eta sexu-askatasun autonomoaren irudikapentzat hartzen da.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=TOM OF FINLAND a short biography|url=http://tomoffinlandfoundation.org/foundation/touko.html|aldizkaria=tomoffinlandfoundation.org|sartze-data=2020-05-07}}</ref>
Eszena feminista berrien eta pornografiari buruzko iritzi-aniztasunaren aurrean, Playgirl aldizkaria argitaratu zen [[1973]]<nowiki/>an, eta ikuspegi feminista zuen lehen pornografia-aldizkaria izan zen. Playgirl emakume heterosexualei zuzenduta agertzen zen, [[Playboy]] aldizkariaren aurkako erantzun gisa; izan ere, fisikoki erakargarriak ziren gizonen beefcake estiloko argazkiak eta, batzuetan, emakumeen gustuarekiko sentikorragoak ziren hardcore eszenen argazkiak izan zituen ezaugarri. Honek erotismoa eta beste elementu sentsual batzuk nabarmentzen zituen, Playboy, Husty eta antzeko argitalpenen pornografia burduarekin kontrastatu egiten zutenak.
===== Pornografia (1990-2008) =====
[[1990]]<nowiki/>eko hamarkadaren erdialdean, pornografia [[DVD]] formatuan agertu zen, eta ondorioz, material erotikoa gehiago banatzeko aukera eman zuen. [[2000]] bitartean, pornografia ekoizten zuten zenbait enpresa [[Internet]]<nowiki/>en sartu ziren eta beren marketako gune ofizialak ireki zituzten, hala nola Playboy aldizkaria [[1994]]<nowiki/>an eta [[Hustler]] aldizkaria [[1995]]<nowiki/>ean. Urte horretan bertan, live cams eta cyber sex zerbitzuak kapitalizatzea ahalbidetu zuen bideokonferentzia zerbitzua Interneten sartu zen. Anonimotasunak, irisgarritasunak eta eskuragarritasunak pornografiaren gordailu erosezina bihurtu zuten Internet. Horrela, 2000. urtetik aurrera, erabiltzaileei edukia, bideoak, argazkiak, [[joko]]<nowiki/>ak eta sex cams eta hookups zerbitzuak eskuratzeko aukera eman zen.
===== Pornografia Interneten =====
Host Pornhub, RedTube eta YouPorn bideo gune publikoak [[2000ko hamarkada]]<nowiki/>ren bigarren erdian agertu ziren, gaur egun Manwin Media (MindGeek) adimen informatikoko konpainiak administratutako markak. Manwin Media munduko lineako pornografia konpainiarik handiena da.
[[Vimeo]] eta [[Tumblr]] bezalako guneek, hain zorrotzak ez ziren eduki-terminoak zituztenez, pornografiaren zirkulazioa ahalbidetzen zuten beren lekuetan, nahiz eta leku pornografikoak ez izan, eta horrek pornografiara ohituta zegoen kultura berri bat sortu zuen (XXX Belaunaldia).
Film pornografikoak, gutxi gorabehera, [[2008]]<nowiki/>tik aurrera zabaldu ziren Interneten. Lehenik, memoria bidez; ondoren, kopia digitalak (fitxategiak) saldu edo alokatuz. Laster sortu ziren plataforma hauek: Pornhub, RedTube, YouPorn, Tube8, [[Xtube|XTube]], Spankwire, Keezmovies, Extremetube, Sextube eta GayTube, besteak beste.
== Pornografia motak ==
87 ⟶ 129 lerroa:
=== Softcore ===
Genero pornografiko honetan, sexu-eszenak ez dira esplizituki agertzen. Zineman eta telebistan, bereziki, ez dira sartzen genitalen lehen planoak, eta ez ditu xehetasunez erakusten [[Sarpen (sexualitatea)|sarpen]]<nowiki/>ak eta [[Felazio|felazioa]]<nowiki/>k. Aktoreek edo modeloek beren gorputzen zati bat estaltzen dute.
=== Hardcore ===
Genero pornografiko muturrekoena da, esplizituki erakusten baitu sexu-ekintza, dela [[bagina]]<nowiki/>koa, [[uzki]]<nowiki/>koa, [[aho]]<nowiki/>zkoa edo edozein tresnarekin egindakoa.
Pornografia mota hau sexu orientazioaren arabera banatzen da: heterosexuala, homosexuala eta bisexuala.
101 ⟶ 146 lerroa:
Postpornoak, nahita, porno tradizionalaren arauak irauli nahi ditu helburu politikoekin.
Postpornografiaren lana beste sexualitate batzuk eta beste sexu-praktika batzuk panorama publikora eta, beraz, politikora jauzi egitea da; haren diskurtso kritikoak postfeminismotik eta borroka homosexualetatik pornografiaren historia berrikusten du, sexualitatea irudikatzeko eta kontsumitzeko gune bat irabazteko eta bestea ikusarazteko, lehen pornografian ez zegoena.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=TOM OF FINLAND a short biography|url=http://tomoffinlandfoundation.org/foundation/touko.html|aldizkaria=tomoffinlandfoundation.org|sartze-data=2020-05-07}}</ref>
== Haur-pornografia ==
113 ⟶ 158 lerroa:
* Legeria askok indarkeriazko edo animaliekin egindako ekintzak erakusten dituen pornografia mugatzen dute.
* Herrialde [[Musulman|islamiar]] batzuetan, pornografia mota guztiak legez kanpokoak dira.
* Txinako Herri Errepublikan pornografiaren forma guztiak legez kanpokoak dira eta baita [[Ipar Korea]]<nowiki/>n ere.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=State.gov Website Modernization|hizkuntza=en-US|url=https://www.state.gov/state-gov-website-modernization/|aldizkaria=United States Department of State|sartze-data=2020-05-07}}</ref><nowiki/>
== Komertzializazioa ==
=== Ekonomikoa ===
Estatu Batuetako helduen industriaren diru-sarrerak zehaztea zaila da. 1970ean, azterlan federal batek zenbatetsi zuen Estatu Batuetan [[hardcore]] pornografiaren txikizkako salmentaren guztizko balioa ez zela 10 milioi baino handiagoa. [[1998]]<nowiki/>an, Forrester Researchek txosten bat argitaratu zuen linean dauden "helduen edukiaren" industriari buruz; urteko diru-sarreretan 750 milioi dolar eta 1 mila milioi dolar kalkulatu zituen. [[2001]]<nowiki/>eko azterlanek 2,6 mila milioi eta 3,9 mila milioi artean kalkulatu zuten (bideoa, ikusmen bidezko ordainketa, Internet eta aldizkariak barne).<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Pornography|hizkuntza=en|data=2020-04-29|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Pornography&oldid=953793535|sartze-data=2020-05-07|encyclopedia=Wikipedia}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izenburua=President's Commission on Obscenity and Pornography|hizkuntza=en|data=2019-11-16|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=President%27s_Commission_on_Obscenity_and_Pornography&oldid=926388070|sartze-data=2020-05-07|encyclopedia=Wikipedia}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izenburua=Forbes.com: How Big Is Porn?|data=2001-06-09|url=https://web.archive.org/web/20010609221146/http://www.forbes.com/2001/05/25/0524porn.html|aldizkaria=web.archive.org|sartze-data=2020-05-07}}</ref>
[[2014]]<nowiki/>tik aurrera, pornoaren industriak urtean 13 mila milioi dolar baino gehiago zekartzala uste zen Estatu Batuetan. CNBCk kalkulatu zuen pornografia AEBn 13 mila milioi dolarreko industria zela, pornoan 3,075 dolar segundoko gastatuz.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Coming Soon: XXX In 3D {{!}} Business News {{!}} Minyanville's Wall Street|data=2016-01-16|url=https://web.archive.org/web/20160116130835/http://www.minyanville.com/businessmarkets/articles/pornography-industry-3D-movies-equipment-cost/1/28/2010/id/26572?page=full|aldizkaria=web.archive.org|sartze-data=2020-05-07}}</ref>
=== Teknologia ===
Pornografoek irudi bisualen produkzioan eta banaketan izandako aurrerapen teknologiko bakoitza aprobetxatu dute. Pornografia teknologien garapenerako indar bultzatzailetzat hartzen da, [[argazkigintza]]<nowiki/>ren, satelite-telebistaren, etxeko bideoaren, beste bideo-modu batzuen eta Interneten bidez.
Kamera txikien eta haririk gabeko ekipoen eskuragarritasun komertzialarekin, "[[Voyeurismo|Voyeur]]" pornografiak publiko lortu zuen. [[Kamera]] mugikorrak [[argazki]] edo [[bideo]] pornografikoak jasotzeko erabiltzen dira, eta MMS bezala birbidaltzen da, [[sexting]] bezala ezagutzen den praktika.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Magnet Media Holds Porn/Tech Event in NYC This Tuesday AVN|url=https://avn.com/business/articles/technology/magnet-media-holds-porn-tech-event-in-nyc-this-tuesday-551837.html|aldizkaria=AVN|sartze-data=2020-05-07}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izenburua=How Porn Drives Mainstream Internet Technology Adoption {{!}} New York - GarysGuide (#1 Resource for NYC Tech)|url=http://www.garysguide.com/events/n6gmwpf/How-Porn-Drives-Mainstream-Internet-Technology-Adoption|aldizkaria=www.garysguide.com|sartze-data=2020-05-07}}</ref>
==== Ordenagailuz sortutako irudiak eta manipulazioak ====
Ordenagailu bidez sortutako pornografiaren ideia oso goiz hartu zen grafiko informatikoetarako aplikazio eremu nabarmenenetakotzat, eta [[Hiru dimentsioko|3D]]<nowiki/>n renderizatu zen. Teknologian egindako beste aurrerapen batzuei esker, 3D figurak gero eta fotorrealista gehiago erabili dira pornografia interaktiboan.<ref>{{Erreferentzia|izena=Samantha Cole,Emanuel|abizena=Maiberg|izenburua=People Are Having Sex With 3D Avatars of Their Exes and Celebrities|hizkuntza=en|data=2019-11-19|url=https://www.vice.com/en_us/article/j5yzpk/they-cant-stop-us-people-are-having-sex-with-3d-avatars-of-their-exes-and-celebrities|aldizkaria=Vice|sartze-data=2020-05-07}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Alyson|abizena=Krueger|izenburua=Virtual Reality Gets Naughty|hizkuntza=en-US|data=2017-10-28|url=https://www.nytimes.com/2017/10/28/style/virtual-reality-porn.html|aldizkaria=The New York Times|issn=0362-4331|sartze-data=2020-05-07}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izenburua=Experts warn of the 'horrors' of a new type of porn|hizkuntza=en|data=2017-11-09|url=http://www.independent.co.uk/life-style/gadgets-and-tech/news/pornography-porn-virtual-reality-personal-intimate-vr-headset-criticism-problems-a8046141.html|aldizkaria=The Independent|sartze-data=2020-05-07}}</ref>
== Ikerketak eta analisiak ==
Pornografiaren efektuei buruzko ikerketa hainbat gaiei buruzkoa da.<ref>{{Erreferentzia|izena=David|abizena=Segal|izenburua=Opinion {{!}} Does Porn Hurt Children?|hizkuntza=en-US|data=2014-03-28|url=https://www.nytimes.com/2014/03/29/sunday-review/does-porn-hurt-children.html|aldizkaria=The New York Times|issn=0362-4331|sartze-data=2020-05-07}}</ref> Ikerketa horrek bortxaketan, etxeko indarkerian, sexu-disfuntzioan, [[Sexu harreman|sexu-harreman]]<nowiki/>ekiko zailtasunetan eta haurren sexu-abusuan izan ditzakeen eraginak barne hartzen ditu.<ref>{{Erreferentzia|izena=Jessica|abizena=Brown|izenburua=Is porn harmful? The evidence, the myths and the unknowns|hizkuntza=en|url=https://www.bbc.com/future/article/20170926-is-porn-harmful-the-evidence-the-myths-and-the-unknowns|aldizkaria=www.bbc.com|sartze-data=2020-05-07}}</ref> Literaturako aipamen batzuek irudi eta film pornografikoak [[Menpekotasuna|menpekotas]]<nowiki/>una sor dezaketela iradokitzen duten arren, ebidentzia ez da nahikoa ondorioak ateratzeko.<ref>{{Erreferentzia|izena=Shane W|abizena=Kraus|izenburua=Neurobiology of Compulsive Sexual Behavior: Emerging Science|orrialdeak=385–386|abizena2=Voon|abizena3=Potenza|izena2=Valerie|izena3=Marc N|data=2016-01|url=https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4677151/|aldizkaria=Neuropsychopharmacology|alea=1|zenbakia=41|issn=0893-133X|pmid=26657963|pmc=4677151|doi=10.1038/npp.2015.300|sartze-data=2020-05-07}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Shane W.|abizena=Kraus|izenburua=Should compulsive sexual behavior be considered an addiction?|orrialdeak=2097–2106|abizena2=Voon|abizena3=Potenza|izena2=Valerie|izena3=Marc N.|data=2016-12|url=https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4990495/|aldizkaria=Addiction (Abingdon, England)|alea=12|zenbakia=111|issn=0965-2140|pmid=26893127|pmc=4990495|doi=10.1111/add.13297|sartze-data=2020-05-07}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=S.|abizena=Kühn|izenburua=Chapter Three - Neurobiological Basis of Hypersexuality|argitaletxea=Academic Press|orrialdeak=67–83|hizkuntza=en|abizena2=Gallinat|izena2=J.|data=2016-01-01|url=http://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S007477421630068X|aldizkaria=International Review of Neurobiology|zenbakia=129|editore-abizena=Zahr|editore-izena=Natalie M.|sartze-data=2020-05-07|serie=Imaging the Addicted Brain}}</ref> Hainbat ikerketaren arabera, pornoaren liberalizazioa bortxaketaren eta [[Sexu indarkeria|sexu-indarkeria]]<nowiki/>ren tasen murrizketarekin lotuta egon daiteke, eta beste batzuek, berriz, ez dute inolako ondoriorik iradokitzen, edo amaitu gabeak dira.
== Pornografiari buruzko iritziak ==
Gaur egun bada pentsamendu-korronte bat pornografia arte-forma berritzat hartzen duena, [[giza sexualitate]]<nowiki/>aren edertasuna erakustea helburu duena. Mundua etengabe aldatzen dela eta beti aldatu dela adierazten dute, interesak aldatzen direla edo interes berriak agertzen direla, eta artea aldatu eta arte-forma berriak agertzen direla.
Zenbait pertsonak, hala nola Larry Flynt pornografia-ekoizleak eta [[Salman Rushdie]] idazleak, argudiatu dute pornografia funtsezkoa dela askatasunerako, eta gizarte aske eta zibilizatu bat pornografia onartzeko duen jarreraren arabera epaitu behar dela. Teoria hori indartu egiten da [[diktadura]]-erregimen oso gutxik uzten edo baimentzen dutelako pornografia; izan konfesionalak, hala nola [[Francisco Franco]]<nowiki/>ren [[Espainia]], edo komunistak, hala nola Kampuchea Demokratikoa.
Bestalde, haien existentziak arbuio handia eragiten du gizartearen kultura edo sektore kontserbadore jakin batzuetan. Pornografiaren aurka, hau argudiatzen da:
154 ⟶ 210 lerroa:
Kritikari feminista batzuek, batez ere [[estatubatuar]]<nowiki/>rek, uste dute pornografiak degradatu egiten dituela emakumeak, gizonek gozatzeko sexu-objektu gisa erabiltzen baitituzte; izan ere, film eta argazki gehienetan, gizakiak rol nagusia du. Gizonezkoei, oro har heterosexualei, zuzenduta egoteagatik ere kritikatzen dute, eta, beraz, sexualitatearen alde bakarreko ikuspegia eskaintzeagatik.
Pornografiaren ondorio negatiboak nabarmendu dituzten beste azterlan batzuk hauek dira:
162 ⟶ 220 lerroa:
Beste azterlan batzuek, ordea, frogatu dute ez dagoela loturarik pornografiaren eta sexu-indarkeriaren artean. Hori da Simon Louis Lajeunesse ikertzaile [[kanada]]<nowiki/>rraren azterketa soziologikoaren kasua. [[Montreal]]<nowiki/>go Unibertsitateko irakaslea da Lajeunesse, eta, gaia bi urtez ikertu ondoren, ondorioztatu zuen erabiltzaile gehienentzat fantasia marjinal bat asetzea dela, monosexuala delako, eta gehiegizkoa litzatekeela kasu patologikoak estrapolatzea. Hauek izan ziren, laburtuz, azterketaren aurkikuntzak:
* Elkarrizketatu guztien artean (unibertsitateko bi mila ikasle, batez ere emakumeak), 20 ikaslek, denak heterosexualak, onartu zuten pornografia ikusteko ohiturei buruz hitz egiten zutela
176 ⟶ 236 lerroa:
Beste korronteak, prosexo deritzonak eta Ellen Willis aitzindari duenak, feminismo abolizionistak gizarte heterosexualeko emakumeen gorputza erreprimitzen eta kontrolatzen duten egitura patriarkalekin duen konplizitatea kritikatzen du. Willis-en aburuz, feminista abolizionistek Estatuari itzultzen diote sexualitatearen irudikapena arautzeko ahalmena, eta botere bikoitza ematen diote jatorri [[Patriarkatu|patriarkal]]<nowiki/>eko antzinako erakunde bati. Kanadako pornografiaren aurkako mugimenduaren emaitzak, [[Beatriz preciado|Beatriz Preciado]]<nowiki/>k dioenez, sexualitate minoritarioetatik zetozen filmen eta argitalpenen aurkako zentsuran agertu ziren, batez ere [[Lesbiana|lesbian]]<nowiki/>en eta lesbiana [[Sadomasokismo|sadomasokisten]] kasuan, eta emakumeak porno heterosexualean zituen irudikapen estereotipatuak ez ziren zentsuratu.
== Pornografia Euskal Herrian ==
192 ⟶ 253 lerroa:
* [[Zine pornografikoa]]
<br />
== Erreferentziak ==
<references />
<br />
[[Kategoria:Pornografia| ]]
| |||