11:17, 27 apirila 2020ko berrikusketa aldatu Saioazabalaa (eztabaida \| ekarpenak) 49 edits No edit summary Etiketa: Ikusizko edizioa ← Aurreko ezberdintasuna		10:03, 7 maiatza 2020ko berrikusketa aldatu desegin Saioazabalaa (eztabaida \| ekarpenak) 49 edits No edit summary Etiketa: Ikusizko edizioa Hurrengo ezberdintasuna →
23. lerroa: Antzinako mendebaldeko filosofiarentzat justizia batez ere balio [[Moral\|morala]] da. "Justizia morala" besteekiko errespetua eta ekitatea uztartzen dituen jokabidea litzateke. Jarrera hori, giza [[Kontzientzia\|kontzientzian]] sortzetikoa dela uste dena, "Justiziaren zentzu" baten jatorria izango litzateke, [[Balio (etika)\|balio]] unibertsala, gizakia erabakiak eta ekintzak ebaluatzeko eta [[Epaiketa\|epaitzeko]] gai egingo lukeena bai bere buruarentzat bai besteentzat. Justiziaren nozioa, batetik, moral eta [[Juridiko\|juridikoa]] da. Baina kontzeptua [[Kultura\|kulturala]] ere bada, eta haren aplikazioak [[Ohitura (argipena)\|ohiturak]], tradizioak, gizarte-egiturak eta errepresentazio kolektiboak kontuan hartuta aldatzen dira. [[Filosofia\|Filosofian,]] justiziak beste kontzeptu batzuetara jotzen du, hala nola [[Askatasuna (~~erakundea~~argipena)\|~~askatasunaera~~askatasunera]], [[Berdintasun juridiko\|berdintasunera]], ekitatera, [[Etika\|etikara]], bake sozialera, eta abarrera. Oro har, justizia zentzu moralean eta zentzu juridikoan bereizten da. Zentzu [[Moral\|moralaz]] ari garenean, legitimitateaz hitz egiten dugu, eta, zentzu juridikoaz ari garenean, aldiz, [[Lege\|legezkotasunaz.]] == Tipologia == 43. lerroa: == Oinarrizko ezaugarriak == [[Fitxategi:Mosaic of Justinianus I - Basilica San Vitale (Ravenna).jpg\|thumb\|Justiniano\|169x169px]] Justiziak zerikusia dauka [[Berdintasun (argipena)\|berdintasunarekin]] edo [[Uniformetasun\|uniformetasunarekin]], baita [[zigor]]/[[Sari (argipena)\|sari]] edo meritu/sari bikoteekin ere. [[Justiniano I.a\|Justinianok]] zioen pertsona bakoitzari dagokiona emateko ahalegin konstantea eta ~~irakunkorra~~iraunkorra dela justizia. Justizia, bada, erregela, arau edo lege batzuen bitartez adierazten da. Erregela, arau eta legeek bermatzen dute nolabaiteko uniformetasuna edo berdintasuna (hori da, hain zuzen, Justinianok aipatutako ahalegin konstantea eta iraunkorra). [[Lege\|Legeak]], ez baldin badago kasurako desberdintasun aipagarririk, inplikatzen du berdintasun mota bat.<ref name=":3" /> Justizia zigor/sari edo meritu/sari bikoteei lotzen zaien neurrian, [[Proportzionaltasun (argipena)\|proportzionaltasuna]] (bakoitzari dagokiona) lehenesten da. Alegia, baldin badago zer edo zer desberdintasuna [[Justifikatu\|justifikatzen]] duena, orduan desberdintasun hori proportzionala izango da zer edo zer horren arabera. Eman dezagun lan [[Ordu\|orduen]] arabera [[Soldata\|soldaten]] arteko aldea dagoela. Orduan, soldaten arteko aldea lan orduekiko proportzionala izango da.<ref name=":0">{{Erreferentzia\|abizena=Arrieta Urtizberea, Agustin ( 1962-)\|izenburua=Filosofiarako sarrera bat\|argitaletxea=Euskal Herriko Unibertsitateko Argitalpen Zerbitzua\|data=L.G. 2015\|url=http://worldcat.org/oclc/971737512\|isbn=978-84-9082-285-2\|pmc=971737512\|sartze-data=2020-04-26}}</ref> 61. lerroa: # Lurraren [[Lehengai\|lehengaien]] eta bestelako [[Ondasun\|ondasunen]] jabegoa gizabanakoen eta [[Enpresa\|enpresen]] esku dago, eta sistemak jabegoa babesten du.<ref name=":4" /> # Ondasunak ekoizten dira, ez premiak asebetetzeko, [[Etekin\|etekinak]] lortzeko baizik.<ref name=":4" /> # Ondasunen banaketak borondatezko [[Truke\|trukaketen]] bidez egiten dira eskaintza-eskariaren legeak ~~arautatuko~~araututako [[Merkatu\|merkatuan]].<ref name=":4" /> # Edonork ekoiztu eta saldu dezake edozein [[Produktu (argipena)\|produktu]].<ref name=":4" /> 92. lerroa: Justizia ez da [[Gizateri\|gizateriari]] gauzak eman edo banatzea, baizik eta gauza hori norena den erabakitzen jakitea, zuzenbidez. Justizia etikoa, [[Ekitate\|ekitatea]] eta [[Zintzotasun\|zintzotasuna]] da. Bakoitzari dagokiona emateko borondate etengabea da. Jokabidea gobernatzen duen eta besteen [[Eskubide\|eskubideak]] errespetatzera behartzen gaituen zuzentasun-erreferentea da. Beste azterketa-maila bat da justizia eskubideen [[Balio (etika)\|balio]] eta helburu gisa ulertzea (bertute subjektibo gisa baino gehiago), eta [[Norberto Bobbio\|Norberto Bobbiok]] dioen bezala horrela uler dezakegu:: «Eskubide deritzogun bizikidetza-teknika horretara jotzen duten balio, ondasun edo interesen multzoa». Hala ere, zuzenbideak babestutako ondasun juridikoari dagokionez, hau da, arau juridikoek babestutako baldintzen multzoari dagokionez, erabateko ikuspegi [[Iusnatural\|iusnaturalistatzat]] har daiteke, non eskubide oro bidezkoa den eta, bidezkoa ez bada, ez den eskubidea. Baina ikuspegi [[Iuspositibista\|iuspositibistatik]], eskubidea justiziaren baldintza da (sine qua non, hau da, baldintza ezinbestekoa), eta, aldi berean, hori eskubidea baloratzeko neurria da; beraz, esan dezakegu eskubide positibo jakin bat «zuzena edo bidegabea» izan daitekeela justiziaren ideal subjektibo baten arabera. [[Bertute]] guztiak justiziaren baitan daude. Azken batean, benetako justizia bakoitzari berea ematea da, edo, bestela, [[Banako\|gizabanako]] bati berea beste bati ematera behartzea, hori zuzenbidearen [[Zientzia\|zientziaren]] printzipioetan oinarrituta, eta hori inoren aurrean inolako bereizkeriarik egin gabe eta inolako lehentasunik erakutsi gabe egin behar da, pertsona guztiak berdin tratatu behar baitira, justizia bete-betean aplikatzeko moduan egon ahal izateko.

Justizia: berrikuspenen arteko aldeak