|
'''Gentrifikazioa''' langileen mailako eta diru-sarrera gutxiko [[Auzo|auzoetan]] diru gehiago duten pertsonek [[Ondasun higiezin|higiezinak]] erosten dituztenean gertatzen den desplazamendu soziokulturala da. Gentrifikazioaren ondorioz, batez besteko diru-sarrera igo egiten da eta familien batez besteko kide-kopurua jaitsi egiten da, eta lehendik auzoan bizi ziren lagun txiroagoek ezin diote alokairuen, etxebizitzen prezioen eta zergen garestitzeari eutsi eta alde egin behar izaten dute. Modu horretan moldatutako auzoetan negozio eta denda berriak irekitzen dira, eta honek oraindik diru gehiagoko jende gehiago erakartzen du eta bertakoen irisgarritasuna are gehiago jaisten du.
'''Hiri-parkea''' (lorategi publikoa, udal-parkea edo parke publikoa ere deitua) [[hirigunean]] dagoen [[Parke|parkea]] da, jolas-eremua eta berdegunea eskaitzen dituena. Oro har, [[Diseinu|diseinua]], [[Operazio (argipena)|operazioa]] eta mantentze-lanak, tokian tokiko [[Udal|udalaren]] esku egoten dira. Aldizka, parke-mota hauetan jolas-guneak, bidezidorrak, berdegune zabalak, komun publikoak eta abar sartzen dituzte, [[Aurrekontu|aurrekontuaren]] eta eskura dauden ezaugarri naturalen arabera.<ref>{{Erreferentzia|izena=|abizena=|urtea=2008|izenburua=Los servicios públicos de empleo en Europa y en los Estados Unidos; La inspección de trabajo y Seguridad Social en Europa y en los Estados Unidos; El contencioso laboral en Europa y en los Estados Unidos; La gestión de la Seguridad Social en Europa y en los Estados Unidos; El contencioso de la Seguridad Social en Europa y en los Estados Unidos|argitaletxea=Netbiblo|orrialdea=|orrialdeak=53–112|ISBN=|hizkuntza=|url=http://dx.doi.org/10.4272/978-84-9745-562-6.ch2|aldizkaria=Fundamentos de dereho comunitario y comparado, europeo y norteamericano, del Trabajo y de la Seguridad Social. 2 ED|isbn=978-84-9745-562-6|sartze-data=2020-04-28}}</ref>
Kasu batzuetan, administrazio publikoak auzo narriatuen egoera hobetzeko asmoz sortzen dituen egitasmoen ondorioz, mota honetako prozesuak gerta daitezke. Azpiegitura berrien eraikuntza sustatzen da, etxebizitza zaharkituen eraberritzerako diru-laguntzak eskaintzen dira, eta denda berriak kokatzeko laguntzak ematen dira, eta honek jabegoen prezioa igotzen du.
Parke bat espazio irekiko eremu bat da. Belarra motz mantendu ohi da intsektuen izurriteak kentzeko eta picnicak eta kirol jarduerak egiteko. Zuhaitzak beren edertasunagatik eta itzala emateko izaten dira, eta gero eta garrantzi handiagoa ematen zaio hiriko beroaren uharte efektua murrizteari.<ref>{{Erreferentzia|izena=OAR|abizena=US EPA|izenburua=Using Trees and Vegetation to Reduce Heat Islands|hizkuntza=en|data=2014-06-17|url=https://www.epa.gov/heat-islands/using-trees-and-vegetation-reduce-heat-islands|aldizkaria=US EPA|sartze-data=2020-04-28}}</ref><br />
== Jatorria ==
Hiri-parkeen ideia, herritarren gozamenerako espazio ireki gisa ulertuta, XIX. mendean sortu zen —gutxienez Europan eta Estatu Batuetan—, eta [[mugimendu higienista]] deritzonetik dator. [[Industria Iraultza|Industria Iraultzaren]] garaian, [[hiri]] handietako biztanle-kopuruak gora egin zuen. Herritarren ehuneko handi baten eguneroko [[Bizimodu xume|bizimodua]] [[bizi-kalitate]] apalekoa zen, baldintza osasungaitzekoa, eta zuhaitzez edo landarez betetako eremuetara iristeko aukera oso mugatua zen. Hala, [[Pentsamendu|pentsamendu-korronte]] hori izan zen gaur egun edozein hiritako [[eraikuntza]] berria markatzen duten bi kontzeptuak lotu zituen lehena: berdeguneak eta [[ongizate]] fisiko eta psikologikoa.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Parques urbanos, mucho más que el 'pulmón' de las ciudades|hizkuntza=es|url=https://www.iberdrola.com/medio-ambiente/parques-urbanos|aldizkaria=Iberdrola|sartze-data=2020-04-28}}</ref>
== Etimologia eta jatorria ==
== Inpaktu sozial, natural eta ekonomikoa ==
Hiri-parkeak elementu garrantzitsuak dira hirietan izan ditzaketen [[ingurumen]], [[gizarte]] eta [[ekonomia]] onurengatik. Garrantzitsua da, espazio horiek [[gizarte-talde]] askok ematen dioten aisiarako erabilera kontuan hartu behar dela onartzea; izan ere, parkeen helburua zerbitzu bat eskaintzea da, erabiltzaile izan daitezkeenen beharren eta gustuen araberakoa izango dena.<ref>{{erreferentzia|izena=Ramiro|abizena=Flores-Xolocotzi|urtea=2007.|izenburua=«Consideraciones sociales en el diseño y planificación de parques urbanos» (pdf).|argitaletxea=|orrialdea=|orrialdeak=|ISBN=}}</ref>
=== Jasangarritasuna ===
Hiri-parkeen [[ingurumen-funtzioak]] oinarrizko gai gisa planteatzen dira gaur egun, hiri-kudeaketaren helburu gisa. Hala ere, espazio horien ingurumen azterketa eta erabilera hainbat sektore instituzionalek egiten dute, [[Jasangarritasun|hiri-jasangarritasunari]] egiten dioten ekarpena kontuan hartu gabe.<ref>{{Erreferentzia|izena=Vélez|abizena=Restrepo|izenburua=Del parque urbano al parque sostenible: Bases conceptuales y analíticas para la evaluación de la sustentabilidad de parques urbanos|orrialdeak=31–49|abizena2=Aníbal|izena2=Luis|data=2009-09|url=https://scielo.conicyt.cl/scielo.php?script=sci_abstract&pid=S0718-34022009000200002&lng=es&nrm=iso&tlng=es|aldizkaria=Revista de geografía Norte Grande|alea=43|issn=0718-3402|doi=10.4067/S0718-34022009000200002|sartze-data=2020-04-28}}</ref>
Terminoa ingelesetik datorren [[Neologia|neologismoa]] da. Gentry izeneko [[Gizarte klase|klase sozial]] historiko ingelesetik eratorria da, behe-nobleziaren eta erdi-nobleziaren ([[Kapare|kaparetasunaren]] baliokidearen) eta lur [[Plebe|plebeioen]] jabeen arteko osaera mistokoa. [[Ruth Glass]] [[Soziologia|soziologoak]] erabili zuen lehen aldiz [[1964]]<nowiki/>an, Londresen lurraldeari dagokionez gertatzen ziren aldaketa sozialak aztertzean.
== Hiri-parke handienak ==
Munduko 5 hiri-parke handien zerrenda eta hiriko udal edo metropoli mugen barrenean dauden parkeak.<ref>{{erreferentzia|izena=|abizena=|urtea=|izenburua=https://es.wikipedia.org/wiki/Anexo:Parques_urbanos_m%C3%A1s_grandes_del_mundo_por_%C3%A1rea|argitaletxea=|orrialdea=|orrialdeak=|ISBN=|hizkuntza=}}</ref>
{| class="wikitable sortable"
!Hiria
Gentrifikazio terminoa hainbat modutan defini daitekeen fenomeno multifazetiko bati dagokio. Gentrifikazioa prozesu konplexua da, honako hauek biltzen dituena: etxebizitza-stockaren hobekuntza fisikoa, etxebizitzaren edukitza-aldaketa alokairutik edukitzara, prezio-igoerak eta langileen lekualdatzea edo klase ertain berriagatik ordezkatzea.
!Eskualdea/Estatua
!Herrialdea
The term gentrification has come to refer to a multi-faceted phenomenon that can be defined in different ways. Gentrification is "a complex process involving physical improvement of the housing stock, housing tenure change from renting to owning, price rises and the displacement or replacement of the working-class population by the new middle class."
!Herrialdea
!'''Tamaina hektareaka'''
|-
Historialariek diotenez, gentrifikazioa Erroma zaharrean eta Britainia Handian gertatu zen, hiri handiak 3. mendean (AD) denda txikiak ordezten ari baitziren. [5] Gentrifikazio hitza gentry hitzetik dator. Gentry hitz frantses genterise zaharretik dator, "jaiotza leuna" (14. mendea) eta "jaiotze leuneko jendea" (16. mendea). Ingalaterran, Landed Gentryk gizarte-klasea adierazten du, hots, gizonezkoak (eta emakume jentilak, garai hartan ezagunak ziren bezala). [6] Ruth Glass soziologo britainiarra izan zen lehena "gentrifikazioa" gaur egun erabiltzen. 1964an erabili zuen, hiri-auzoetan behe-klaseko langileak lekualdatzen zituzten klase ertaineko pertsonen kopurua deskribatzeko; horren adibidea Londres zen, eta langile-klaseko barrutiak, hala nola Islington:
|[[Guadalajara (Mexiko)|Guadalajara]]
|[[Jalisco]]
Historians say that gentrification took place in ancient Rome and in Roman Britain, where large villas were replacing small shops by the 3rd century, AD.[5] The word gentrification derives from gentry—which comes from the Old French word genterise, "of gentle birth" (14th century) and "people of gentle birth" (16th century). In England, Landed gentry denoted the social class, consisting of gentlemen (and gentlewomen, as they were at that time known).[6] British sociologist Ruth Glass was first to use "gentrification" in its current sense. She used it in 1964 to describe the influx of middle-class people displacing lower-class worker residents in urban neighborhoods; her example was London, and its working-class districts such as Islington:
|[[Mexiko]]
|[[Bosque de la Primavera]]
|30 000 ha
|-
|[[Lurmutur Hiria]]
https://dialnet.unirioja.es/servlet/articulo?codigo=7246662
|[[Lurmutur Mendebaldea]]
|[[Hegoafrika]]
|[[Table Mountain Parke Nazionala]]
|24 309,5 ha
|-
|[[Rio de Janeiro]]
|[[Rio de Janeiro (estatua)|Rio de Janeiro]]
|[[Brasil]]
|[[Pedra Branca Estatu Parkea]]
|12 492 ha
|-
|[[Mosku]]
|[[Erdialdeko Barruti Federala]]
|[[Errusia]]
|[[Losiny Ostrov Parke Nazionala]]
|11 621,4 ha
|-
|[[Scottsdale (Arizona)|Scottsdale]]
|[[Arizona]]
|[[Ameriketako Estatu Batuak]]
|[[McDowell Sonoran Preserve]]
|11 250,3 ha
|}
<br />
== Adibideak Euskal Herrian[<nowiki/>[[Gentrifikazio|aldatu]] | [[Gentrifikazio|aldatu iturburu kodea]]] ==
== Bestelakoak ==
Bilbo Zaharrean zaharberritutako etxea.
- [[Bide berde]] (edo parke lineala)
=== Bilbo efektua ===
=== Gasteiz ===
- [[Sakelako parkea]]
- [[Bulebarra]]
Sakontzeko, irakurri: «[[Bilbo efektua]]»
- [[Zumar|Zumardia]]
[[Bilbo|Bilboko]] [[Bilbo Zaharra]] auzunean gentrifikazio-prozesua gertatu zen XXI. mendearen hasieran, baldintza txarretan zeuden eraikinak bota ostean bertan bizi ziren familia asko [[Miribilla]] auzora eraman zituztenean, [[Babes ofizialeko etxebizitza|babes ofizialeko etxebizitzetara]].
[[Parke|- Parke]]
Gasteizko Alde zaharrean zaharberritutako etxeak.
== Erreferentziak ==
[[Gasteiz|Gasteizen]] ere, [[Alde Zaharra (Gasteiz)|Alde Zaharrean]] administrazio publikotik sustatzen ari diren zaharberritze-prozesuen ondorioz, gentrifikazio-prozesuak gerta daitezkeela dio GEO Vitoria-Gasteiz txostenak.
<references />
| 