Kirmen Uribe: berrikuspenen arteko aldeak
Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
6. lerroa:
== Biografia ==
Aita [[Arrantzale|arrantzalea]] zuen, aitona eta birraitona bezala, eta Kirmen ikastera bultzatu zuen beste bizitza mota bat izan zezan. Amak bilakaera ideologikoa garatu zuen bere bizitzan zehar, oinarrizko kristau elkarteetan parte hartzetik [[Agnostizismo|agnostiko]] bihurtu zen, gero eta aurrerakoiagoa, eta aldaketa horiek urte gutxiren buruan bizi izan zituen, [[60ko hamarkada|60]] eta [[70eko hamarkada|70]] urteen artean. Ama eta izebak, kontserba fabriketako langileak, bigarren [[Feminismoaren olatuak|feminismokoak]] izan ziren, eta giro feminista horretan hazi zen etxean<ref name=":3">{{Erreferentzia|izena=Aitor|abizena=Guenaga|izenburua=Kirmen Uribe: "Mantengo ese alma insumisa de contar historias duras, de la calle, de gente real"|hizkuntza=es|url=https://www.eldiario.es/norte/euskadi/Kirmen_Uribe-insumision-escritor-violencia-ETA-Premio_Nacional_de_Literatura-migrantes_0_718828930.html|aldizkaria=eldiario.es|sartze-data=2020-04-30}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Iñigo|abizena=Astiz|izenburua=«Euskal literatura oso astiro mugitzen da»|hizkuntza=eu|url=https://www.berria.eus/paperekoa/1973/026/001/2020-01-12/euskal-literatura-oso-astiro-mugitzen-da.htm|aldizkaria=Berria|sartze-data=2020-04-30}}</ref>.
Arrantzale familia batean jaio zen. [[Euskal Herriko Unibertsitatea|Euskal Herriko Unibertsitatean]] [[Euskal filologia|Euskal Filologia]] ikasi zuen [[Gasteiz]]en eta Literatura Konparatuko graduondoko ikasketak egin zituen [[Trento]]n ([[Italia]])<ref name=":2">{{Erreferentzia|izenburua=URIBE, Kirmen. Euskal Literaturaren Ataria|url=http://www.basqueliterature.com/Katalogoak/egileak/uribe|aldizkaria=www.basqueliterature.com|sartze-data=2020-04-29}}</ref>. [[intsumisio|Intsumiso]] agertzeagatik [[Kartzela|kartzelan]] zegoela jaso zuen [[1995]] urtean lehenengo literatur sari handia: Becerro de Bengoa Saiakera Saria, Jon Elordirekin batera moldatu zuen ''[[Lizardi eta erotismoa]]'' lanagatik<ref>Kortazar, Jon: "Bitartean New York: Kirmen Uriberen literaturgintza". Utriusque Vasconiae, 2011. 9. orld.</ref>.▼
Gaztetxotan [[Olerkigintza|poesia]] irakurle sutsua izan zen, [[Leonard Cohen]], [[Dylan Thomas]], [[Federico García Lorca|Lorca]], eta abarren poesia irakurtzen zuen, Kirmenen lehen poemak 14-15 urte zituenekoak dira, hain zuzen. [[Eleberri|Nobelak]] ere eragin zion, klasikoak lehenik eta [[Errealismo zikina|errealismo zikinak]] gero<ref name=":3" />.
▲
Egun, [[Gasteiz|Gasteizen]] bizi da<ref name=":0">{{Erreferentzia|izenburua=Uribe Urbieta, Kirmen - Auñamendi Eusko Entziklopedia|hizkuntza=eu|url=http://aunamendi.eusko-ikaskuntza.eus/eu/uribe-urbieta-kirmen/ar-131202/|aldizkaria=aunamendi.eusko-ikaskuntza.eus|sartze-data=2020-04-28}}</ref>.
17 ⟶ 21 lerroa:
[[Jon Kortazar]] kritikariaren aburuz,<ref>Kortazar, Jon: "Bitartean New York: Kirmen Uriberen literaturgintza". Utriusque Vasconiae, 2011. 32-80. orld.</ref> Kirmen Uriberen ''[[Bitartean heldu eskutik]]'' ([[2001]]) poema-liburuaren agerpena "iraultza lasaia" izan zen euskal literaturaren munduan. [[Kritika Saria euskarazko poesiari|Kritika Saria Euskarazko Poesiari]] lortu zuen eta lehenengo edizioa hilabete batean agortu zen. Liburua [[Gaztelania|gaztelaniara]] ([[2003]]), [[Frantses|frantsesera]] ([[2006]]), ingelesera ([[2007]]), [[Katalan|katalanera]] (2007) eta [[errusiera]] (2007) itzuli zen. [[Elizabeth Macklin]] idazle estatubatuarrak euskaratik zuzenean egin zuen ingeleserako itzulpena. Lehen aldia zen euskaratik zuzenean itzulitako testu bat [[Ameriketako Estatu Batuak|Amerikako Estatu Batuetako]] argitaletxe komertzial batean agertzen zena. Liburua finalista geratu zen 2007an Estatu Batuetan argitaratutako poesia itzulpen onenaren sarian ([[PEN]] Award for Poetry in Translation).
Uribek literatura bestelako [[Arte|arteekin]] uztartzen dituzten hainbat ikuskizunetan hartu du parte. 2000 urtean ''[[Bar Puerto]]'' jarri zuen abian [[Mikel Urdangarin]] eta Josu Eizagirrerekin batera. Taula gainean [[Olerkigintza|poesia]], [[musika]], [[Bideo|bideoa]] eta ahozko historia biltzen ziren, errepide bat egiteko bota zuten auzo zahar bateko biztanleen bizipenak kontatzeko.
[[2003|2003an]] ''Zaharregia, txikiegia agian'' ([[Gaztelupeko Hotsak|Gaztelupeko hotsak]]) CD-liburua argitaratu zuen [[Mikel Urdangarin]], [[Bingen Mendizabal]] eta [[Rafa Rueda]] musikariak eta [[Mikel Valverde]] ilustratzailearekin batera. Urte berean [[New York|New Yorken]] eman zituzten errezital batzuen ondorioz sortu zen lana, eta izenburuak euskarari buruz egiten du galdera, ea gure hizkuntza ez ote den zaharregia eta txikiegia [[Globalizazio|globalizazioaren]] garaietarako<ref name=":2" />. [[Arkaitz Basterra]] zinegileak ''Agian'' izeneko [[Dokumental|dokumentala]] grabatu zuen taldearen ibilbidean oinarrituz. ''Agian'' [[2006|2006ko]] [[Donostiako Zinemaldia|Donostiako Zinemaldian]] estreinatu zen. ''Bitartean heldu eskutik'' liburuaren frantseserako itzulpena zela eta, ''Entre-temps donne moi la main'' izeneko ikuskizuna sortu zuen 2006an [[Francois Mouget]] [[Bordele|Bordeleko]] dramaturgoarekin batera. [[2013|2013an]] esperientzia errepikatuko du Mikel Urdangarin, Rafa Rueda, Bingen Mendizabal eta Mikel Valverderekin batera, [[New York|New Yorken]] aurkeztu zen literatura, musika eta marrazkia uztartzen dituen proiektu bat sortuz, ''Jainko txiki eta jostalari hura'' ([[Elkar (argitaletxea)|Elkar]])<ref>{{Erreferentzia|abizena=all_powerful_Oz|izenburua=Kirmen Uribe: "Hasiberria naiz, oraindik liburu hobeak agertuko dira"|hizkuntza=eu|url=https://www.gaztezulo.eus/albisteak/kirmen-uribe-hasiberria-naiz-oraindik-liburu-hobeak-agertuko-dira|aldizkaria=Gaztezulo|sartze-data=2020-04-30}}</ref>.
Idazle lanetan aritzeaz gain, [[irakasle]], [[gidoilari]] eta [[Raymond Carver]], [[Sylvia Plath]], [[Anne Sexton]], Mahmud Darwish eta [[Wisława Szymborska|Wislawa Szymborska]] idazleen olerkien [[Itzulpengintza|itzultzaile]] izan da Kirmen Uribe<ref>{{Erreferentzia|izena=Biblioteca Nacional de|abizena=España|izenburua=Kirmen Uribe|hizkuntza=es|data=2010-01-02|url=http://www.bne.es/es/Actividades/Ciclos/PremiosNacionales/Historico/uribe.html?pagina=4|aldizkaria=www.bne.es|sartze-data=2020-04-30}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izenburua=NorDaNor {{!}} EIZIE|url=http://nordanor.eus/nor?id=997|aldizkaria=nordanor.eus|sartze-data=2020-04-30}}</ref>.
===''Bilbao-New York-Bilbao''===
25 ⟶ 35 lerroa:
=== Haur eta gazte literatura ===
Era berean, haur eta gazteentzako hainbat liburu eman ditu argitara. Ezagunenak dira [[XIX. mendea|XIX. mendean]] Amerikara [[Artzaintza|artzain]] gisa lan egitera joan eta pistolari bihurtzen den Garmendiaren abentura barregarriak. Hiru nobelatxo ditu orain arte Garmendia bildumak: ''Garmendia eta Zaldun beltza'' ([[2003]]), ''Garmendia errege'' ([[2004]]) eta ''Garmendia eta Fanyren sekretua'' ([[2006]]). ''Garmendia erreg''e izenekoak Liburu Berria Saria lortu zuen bigarren hezkuntzako gaztetxoen bozkei esker [[2006|2006an]]<ref>{{Erreferentzia|izena=|abizena=|urtea=|izenburua=Liburu Gaztea sariak, Uribe, Fernando Morillo eta Begoña Bilbaorentzat|argitaletxea=|orrialdea=|orrialdeak=|ISBN=|hizkuntza=
Txikiagoentzat ''Guti'' ([[2005]]) [[Itsasontzi|itsasontzirik]] gabe geratzen den [[txakur]] arrantzalearen istorioa eta ''Ez naiz ilehoria, eta zer?'' ([[2004]]) idatzi ditu. Azken horrek Amira izeneko neskato [[marokoar]] baten kezkak jasotzen ditu, zailtasunak dituelako [[Gasteiz|Gasteizen]] lagunak egiteko. [[Kukubiltxo]] antzerki taldearen 20. urteurrena zela medio [[Mikel Zarate|Mikel Zarateren]] ''Ekidazu'' ipuina moldatu zuen antzerkirako, eta Kukubiltxok eta [[Oskorri|Oskorrik]] eraman zuten taula gainera [[2002|2002an]]<ref name=":1" />.
46 ⟶ 56 lerroa:
*[[2001]] - [[Kritika Saria euskarazko poesiari]] ''[[Bitartean heldu eskutik]]'' lanagatik.
*[[2006]] - Liburu Berria Saria [[Garmendia errege]] lanagatik.
*2007 - Finalista [[PEN]] Award for Poetry in Translation ''Meanwhile Take My Hand (Bitarean heldu eskutik)'' lanagatik.
*2008 - [[Kritika Saria euskarazko narratibari]] ''[[Bilbao-New York-Bilbao|Bilbao- New York- Bilbao]]'' lanagatik.
*[[2009]] - Espainako Narratiba Sari Nazionala, 2009, ''Bilbao- New York- Bilbao'' lanagatik.<ref>{{Erreferentzia|izena=Javier Rodiguez|abizena=Marcos|izenburua=Premio Nacional de Narrativa busca editor|hizkuntza=es|data=2009-10-14|url=https://elpais.com/cultura/2009/10/14/actualidad/1255471203_850215.html|aldizkaria=El País|sartze-data=2017-08-24}}</ref>
*[[2016]] - [[Kritika Saria euskarazko narratibari]] ''[[Elkarrekin esnatzeko ordua]]'' lanagatik.
*2016 - 111 Akademia Saria ''Elkarrekin esnatzeko ordua'' lanagatik<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Kirmen Uribe idazleak 111 Akademiako Saria jaso du - Eskualdea|hizkuntza=eu|url=https://aiurri.eus/eskualdea/1544010298327|aldizkaria=Aiurri.eus|sartze-data=2020-04-30}}</ref>.
== Lana ==
75 ⟶ 85 lerroa:
=== Musika-literatura ===
*[[Bar Puerto|''Bar Puerto'']]. 2001, [[Gaztelupeko Hotsak]].
*''Ekidazu, lehoiek ez dakite biolina jotzen''. 2003, Elkar
*[[Zaharregia, txikiegia agian|''Zaharregia, txikiegia agian'']]. 2003, Gaztelupeko Hotsak.
*''Jainko txiki eta jostalari hura''. 2013, [[Elkar (argitaletxea)|Elkar]]
== Bibliografia ==
| |||