16:58, 24 apirila 2020ko berrikusketa aldatu Txus.aparicio (eztabaida \| ekarpenak) 25.967 edits No edit summary ← Aurreko ezberdintasuna		21:58, 27 apirila 2020ko berrikusketa aldatu desegin Lainobeltz (eztabaida \| ekarpenak) Administratzaileak 270.014 edits →‎Gas-argiztapenaren hasiera Hurrengo ezberdintasuna →
11. lerroa: == Gas-argiztapenaren hasiera == [[William Murdoch]] (batzuetan 'Murdock' idatzia) izan zen gasaren sukoitasuna ustiatu zuen lehena, argiterian praktikan aplikatzeko. Orduan [[Matthew Boulton\|Matthew Boulton-entzat]] eta [[James Watt\|James Watt-entzat]] lan egiten zuen [[Soho Foundry]] fundizioan [[Lurrun-makina\|lurrun-makinetan]] [[Birmingham\|Birminghamen]], [[Ingalaterra\|Ingalaterran]]. 1790eko hamarkadaren hasieran, [[Kornualles\|Kornuallesko]] ikatz-meatzaritzan bere enpresako lurrun-makinen erabilera ikuskatzen zuen bitartean, Murdochek gas mota ezberdinekin esperimentatzen hasi zen, ikatz-gasa eraginkorrena zela ondorioztatuz. Lehenik [[Redruth\|Redruthen]] (Kornualles) bere etxea argiztatu zuen 1792an. 1798an, gasa erabili zuen Soho Foundryren eraikin nagusia argiztatzeko, eta, 1802an, kanpoaldea argiztatu zuen gasarekin argiztatutako erakusketa publiko batean, bertako biztanleei argiak harrituz. Soho Foundryko langileetako batek, [[Samuel Clegg~~\|Samuel Cleggek~~]]ek, argiztapen modu berri honen potentziala ikusi zuen. ''Gas Lighting and Coke Company'' bere gas argiztapen negozioa ezartzeko lana utzi zuen Cleggek. 1799an [[ Philippe Lebon \|Philippe Lebon-]] ek [[~~Zur~~Hiri-gas\|~~egurreik~~egurretik destilazio gasa]] erabiltzen zuen "termo-lanpara" patentatu zuen, eta 1801ean, gas-argiak erabiltzen zituen bere etxea eta lorategiak argiztatzeko, eta Paris guztia nola argiztatu aztertzen ari zen (1820an Parisek gas-argiztapen publikoa onartu zuen). 1804an, Friedrich Winzer ([[ Frederick Albert Winsor \|Frederick Albert Winsor]] ) asmatzaile alemaniarra izan zen ikatz-gas argiztapena patentatu zuen lehena. 1804an, Dr. Henry hitzaldi sorta bat eman zuen [[Kimika\|Kimikari]] buruz, [[Manchester\|Manchesterren]], eta bertan ikatz-gasa nola ekoizten erakutsi zuen, eta erraztasunari buruz eta bere erabileraren onurei buruz hitz egin zuen. Henryk konposizioa aztertu zuen eta hidrogeno karbonatoaren gasaren propietateak ikertu zituen. Bere esperimentuak ugariak eta zehatzak izan ziren, hainbat substantzirekin burutuak: gasa lortu zuen egurretik, [[Zohikatz\|zohikatzetik]], ikatz mota desberdinetatik, oilotik, argizaritik, etab. eta iturri bakoitzeko argiaren intentsitatea kuantifikatu zuen. [[ ~~Josiah Pemberton \|~~Josiah Pemberton]] asmatzailea aspaldidanik zegoen gasaren izaerarekin esperimentatzen. [[Birmingham\|Birmingham-eko]] bizilaguna, Soho ikuskizunaren ondorioz piztu zen bere arreta. 1806 aldera, hainbat formako eta distira handiko gas-argiak erakusten zituen bere Birminghamgo lantegiaren aurrean. 1808an, hainbat erabilerari aplikatzeko aparatu bat eraiki zuen, [[ Benjamin Cooke ~~\|Benjamin Cooke-k~~]]k, letoizko hodien, urrezko jostailuen eta bestelako gauzen fabrikatzaileak egina. 1808an Murdoch-ek artikulu bat aurkeztu zion [[Royal Society\|Royal Society-ri]] "Ikatz-gasaren aplikazioa helburu ekonomikoetarako" izenburupean, eta bertan, ikatz-gasaren aplikazio arrakastatsua deskribatu zuen Phillips eta Lea jaunen establezimendu handiaren argiztapenean. Lan honengatik Rumford-eko kondearen urrezko domina eman zioten. Murdoch-en erakustaldiak gasaren eta kandelen abantaila konparatiboa argitu zuen eta produkzio eta kudeaketa gastuei buruzko informazio ugari zuen. Istorioa ziurra ez den arren, David Melville-ri lehen etxe eta kale argiztapena Estatu Batuetan izan zela aitortu diote, 1805ean edo 1806an [[Newport (Rhode Island)\|Newporten, Rhode Island-en.]] Ondo frogatutako lehen gas-argiztapen publikoa [[ ~~Frederick Albert Winsor \|~~Frederick Albert Winsor]]-ek]] egin zuena da [[Pall Mall\|Pall Mall-en]], [[Londres\|Londresen]], 1807. urtarrilaren 28an. Argiztapen artifiziala ohikoagoa bihurtu zen heinean, biztanleria osoarentzat errazagoa izatearen nahia handitzen joan zen. Hiriak gas-lanparak kalean jarri ondoren ibiltzeko leku seguruagoak bihurtu zirenean, krimen tasak murriztu egin ziren. 1809an lehen eskaera egin zitzaion Parlamentuari prozesua azkartzeko enpresa bat sortzeko, baina ez zen onartu. 1810. urtean, ordea, eskaera alderdi berek berritu zuten, eta oposizioko kide batzuek gastuak nabarmenak zirela uste bazuten ere, lege-proiektua onartu egin zen, baina ez aldaketa handirik egin gabe. 1812an, Parlamentuak emakida bermatua eman zion Londresko eta Westminsterreko [[Gas Light and Coke Company]] konpainiari, munduko lehen gas konpainiari. Bi urte eta gero baino gutxiagotan, 1813ko abenduaren 31n, [[Westminster zubia]] gasaz argiztatu zen. == Ikusi ere ==

Gas-argiztapen: berrikuspenen arteko aldeak