Determinismo: berrikuspenen arteko aldeak
Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
No edit summary |
No edit summary |
||
50. lerroa:
Filosofoek determinismoaren eta [[Erabakimen aske|aukeramen askearen]] arteko harremanak eztabaidatu dituzte. Lau posizio bereizi daitezke. Alde batetik, [[Konpatibilista|konpatibilistak]] edo bateragarritasun zaleak egongo lirateke, [[Askatasun|askatasuna]] eta determinismoa batera existitu daitezkeela defendatzen dutenak. [[John Martin Fischer]] filosofo estatubatuarra izan zen ikuspuntu honen defendatzaile aipagarria. Halaber, determinismoa askatasunerako ezinbesteko baldintza dela argudiatzera iritsi zen [[David Hume|Hume]]. Askok hautamen askearen eta determinismoaren arteko itxurazko gatazkaz ohartarazten zuten bitartean, Humek beste gatazka bat sumatu zuen, arazoa kontrako ikuspegitik ikusita: [[Erabakimen aske|erabakimen askea]] eta [[Indeterminismo|indeterminismoa]] bateraezinak dira. Egindako ekintzak aurreko gertaerek zehazten ez badituzte, ekintzak guztiz ausazkoak izango dira. Gainera, ez baldin badaude gizabanakoaren [[Pertsonalitate|izaeraren]] edo [[Nortasun (filosofia)|nortasunaren]] (besteak beste, [[Desio (argipena)|desio]], lehentasun edo [[Balio (etika)|balioen]]) arabera zehaztuta, nola izan liteke norbait bere izaeraren ondorio ez den ekintza baten erantzule izatea, ekintza hori ausazkoa izanik? Badirudi aukeramen askeak determinismoaren beharra duela, bestela eragilea eta ekintza ez bailirateke konektatuta egongo. Beraz, [[David Hume|Humeren]] arabera, hautamen askea eta determinismoa elkarren kontrakoak diruditen arren, aldi berean badirudi hautamen askeak determinismoaren beharra duela.<ref>{{Erreferentzia|izena=Michael|abizena=McKenna|izenburua=Compatibilism|argitaletxea=Metaphysics Research Lab, Stanford University|abizena2=Coates|izena2=D. Justin|data=2020|url=https://plato.stanford.edu/archives/spr2020/entries/compatibilism/|aldizkaria=The Stanford Encyclopedia of Philosophy|edizioa=Spring 2020|editore-abizena=Zalta|editore-izena=Edward N.|sartze-data=2020-04-24}}</ref>
Beste hiru ikuspegitan, ordea, bien arteko [[koexistentzia]] ukatzen da, determinismoaren eta erabakimen askearen artean [[Bateraezintasun|bateraezintasuna]] dagoela defendatuz; horregatik, filosofoek bata edo bestea aukeratu behar dute. Batetik, [[Indeterminista gogor|indeterminista gogorrek]] edo [[Pesimista bateraezin|pesimista bateraezinek]] baieztatzen dute determinismoa eta aukeramen askea ez direla existitzen. Bigarrenik, libertarioek askatasuna onartzen dute baina determinismoa ukatzen dute. <ref>{{Erreferentzia|izenburua=Filosofiarako sarrera bat|url=https://web-argitalpena.adm.ehu.es/listaproductos.asp?IdProducts=UHS00162852&titulo=Filosofiarako%20sarrera%20bat|aldizkaria=web-argitalpena.adm.ehu.es|sartze-data=2020-04-26}}</ref>Azkenik, determinista gogorrek, askatasuna baztertzen dute eta determinismoa onartzen dute:<ref>{{Erreferentzia|izena=Kadri|abizena=Vihvelin|izenburua=Arguments for Incompatibilism|argitaletxea=Metaphysics Research Lab, Stanford University|data=2018|url=https://plato.stanford.edu/archives/fall2018/entries/incompatibilism-arguments/|aldizkaria=The Stanford Encyclopedia of Philosophy|edizioa=Fall 2018|editore-abizena=Zalta|editore-izena=Edward N.|sartze-data=2020-04-24}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izenburua=Free Will {{!}} Internet Encyclopedia of Philosophy|url=https://www.iep.utm.edu/freewill/#SH3c|aldizkaria=www.iep.utm.edu|sartze-data=2020-04-17}}</ref>
{| class="wikitable"
|
107. lerroa:
== Erreferentziak. ==
<references />
== Bibliografia. ==
[[Agustin Arrieta Urtizberea|Arrieta, Agustin]] (2015): ''Filosofiarako sarrera bat.'' Bilbo: [[Euskal Herriko Unibertsitatea|Euskal Herriko Unibertsitateko]] Argitalpen Zerbitzua. ISBN:978-84-9082-285-2.
[[Gonzalo Sanz, Luis Mª]]. ''Entre libertad y determinismo'', 2007 ISBN 978-84-7057-519-8
== Kanpo estekak. ==
| |||