12:47, 25 apirila 2020ko berrikusketa aldatu Jr.etxebarria (eztabaida \| ekarpenak) 1.165 edits Testua osatzen ari nai, poliki-poliki. Etiketa: Ikusizko edizioa ← Aurreko ezberdintasuna		11:25, 26 apirila 2020ko berrikusketa aldatu desegin Jr.etxebarria (eztabaida \| ekarpenak) 1.165 edits Testua osatzen ari naiz. Etiketa: Ikusizko edizioa Hurrengo ezberdintasuna →
31. lerroa: Lorpen horiek guztiak kontuan izanik, XVII. mendearen bukaerarako ezarrita geratu ziren mekanika klasikoaren oinarriak. <br /> [[Fitxategi:Joseph Louis Lagrange.jpg\|ezkerrera\|thumb\|151x151px\|Joseph Louis Lagrange.]][[Fitxategi:William Rowan Hamilton painting.jpg\|thumb\|144x144px\|William Rowan Hamilton.]] === Mekanika klasikoaren garapena Newtonen ondoren === ~~[[Fitxategi:William Rowan Hamilton painting.jpg\|thumb\|144x144px\|William Rowan Hamilton.]]~~ Newton eta gero, mekanika klasikoa bai fisika eta bai matematikaren ere, garrantzitsuenetako bat bilakatu zen. Nolanahi ere, edukia eta printzipioak mantenduz, XVIII eta XIX. mendeetan zehar zenbait birformulazio berri egin ziren, hainbat motatako problema ebazteko bidea ireki zutenak. Horien artean bereziki aipagarriak dira honako biak: batetik, 1788an [[Joseph-Louis Lagrange\|Joseph Louis Lagrange]]-k (1736-1813) eginikoa, zeina ''[[Mekanika lagrangear\|mekanika lagrangearra]]'' deitu ohi den; hurrengo mendean, 1833an, hori ere beste era batera birformulatu zuen [[William Rowan Hamilton]]-ek (1805-1865) gaur egun ''mekanika hamiltondarra'' izenarekin ezagutzen dena. Nolabait esateko, horiekin osatuta geratu zen mekanika klasikoa analisi matematikoaren ikuspuntutik; horregatik arlo horri ''mekanika analitikoa'' ere baderitzo. [[Fitxategi:Albert Einstein 1921 by F Schmutzer.jpg\|ezkerrera\|thumb\|158x158px\|Albert Einstein.]] === Mekanika klasikoaren mugak === [[Fitxategi:Max Planck 1933.jpg\|thumb\|149x149px\|Max Planck.]] Hemeretzigarren mendearen azken hamarkadetan, fenomeno fisiko berri batzuk ezin izan ziren azaldu mekanika klasikoaren bidez. Lehenengo arazoak [[Elektromagnetismo\|elektromagnetismoa]]<nowiki/>rekin hasi ziren, presezki argiaren abiadurari buruz. Problema horren soluzioa [[Albert Einstein\|Einstein]]-en (1879-1955) [[Erlatibitate berezia\|erlatibitate bereziaren teoria]]<nowiki/>rekin argitu ziren, XX. mendearen lehenengo hamarkadan. Nolanahi ere, gaur egun sarritan teoria hori ere mekanika klasikoaren partetzet hartzen da Bigarren zaitasun bat [[termodinamika]]<nowiki/>ren arlotik etorri zen, zeinean [[entropia]] kontzeptua ondo definitu gabeko magnitudea baitzen. [[Gorputz beltz\|Gorputz beltza]]<nowiki/>ren [[Erradiazio termiko\|erradiazioa]] ezin esplika zitekeen '''''kuantu'''''<ref>{{erreferentzia\|izena=https://zthiztegia.elhuyar.eus/terminoa/eu/kuantu\|abizena=Zientzia eta Teknologiaren HIztegi Entziklopedikoa\|urtea=\|izenburua=\|argitaletxea=\|orrialdea=\|orrialdeak=\|ISBN=\|hizkuntza=}}</ref> izeneko kontzeptu berria erabili gabe. Hain zuzen ere, esperimentua maila atomikora iristean, mekanika klasikoak ezin zuen azalpen egokirik eman atomoen energia-maileei buruz, ezta [[Efektu fotoelektriko\|efektu fotoelektrikoa]]<nowiki/>ri buruz ere. Horretan funtsezkoak izan ziren [[Max Planck\|Planck]]-en (1858-1947) eta Einstein-en lanak. Horiek irekitako bidetik, XX.mendeko hirugarren hamarkadan, [[Erwin Schrödinger\|Schrödinger]]-en (1887-1961) eta [[Heisenbergen ziurgabetasunaren printzipioa\|Heisenberg]]-en (1901-1976) lanei esker, mundu atomikoan gertatzen diren fenomeno fisikoak aztertzeko mekanika berri bat sortu zen: [[Mekanika kuantiko\|mekanika kuantikoa]]. Mekanika klasikoaren erabileraren mugak argi geratu ziren mundu atomikoan. Labur esanda, mekanika klasikoa oso teoria praktikoa da, maila atomikoan ez dauden energia txikiko partikulen higidura aztertzeko; alegia, mekanika kuantikoa erabiltzea beharrezkoa ez denean. Hemeretzigarren menderako fisika modernoak bakarrik argitun zitekeen hainbat sailtazun aurkitu ziren. Mekanika klasikoa [[termodinamika]]rekin bateratu ezkero, [[Gibbsen paradoxa]]ra iristen gara [[estatistika mekaniko]]aren eremua, non [[entropia]] definigaitza den. Esperimentaketak atomiko mailara iritsi zirenerako mekanika klasikoa erabiliz [[atomo]]en neurria edo beren [[energia maila]]k azaltzea guztiz ezinezkoa bilakatu zen. Arazo hauei erantzun bat eman nahian sortu zen [[mekanika kuantiko]]a. Egoera berdina [[erlatibitatearen teoria\|erlatibitate teoriaren]] beharra ere sortu zen, lehen aipatutako mekanika klasikoko erreferentzi sistemen transformaketa eta elektromagnetismo teoriak direla eta. Hogeigarren mendeko bukaeran, mekanika klasikoa ez da teoria independiente bat fisikaren arloan. Elektromagnetismo klasikoarekin batera [[mekanika kuantiko erlatibista]]ren edo [[eremu-teoria kuantiko\|eremu teoria kuantikoaren]] barruan sailkatzen dira eta ez dira funtsezko teoriatzat hartzen, baizik eta makrobjektuak erlatibista-ez eta kuantum-ezaren muga<ref> 2-10 orriak, ''[[Feynman Lectures on Physics]]'' dio "For already in classical mechanics there was indeterminability from a practical point of view." Iragan denborak funtsezko teoria ez delako da.</ref>. == Teoriaren deskribapena ==

Mekanika klasiko: berrikuspenen arteko aldeak