Indibidualismo: berrikuspenen arteko aldeak
Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
t Autoritate kontrola jartzea |
No edit summary Etiketa: 2017 wikitestu editorearekin |
||
1. lerroa:
{{HezkuntzaPrograma|Filosofia}}
{{zuzendu}}
[[File:ETH-BIB-Descartes, René (1596-1650)-Portrait-Portr 10942.tif|thumb|Descartes, filosofia indibidualistaren sortzaileetako bat.]]
{{beste erabilpenak|pentsamolde filosofiko eta politikoari|soziologiaren korronte epistemologikoa|Indibidualismo metodologiko}}
'''Indibidualismoa''' [[banako|gizabanakoen]] [[eskubide]]a, interesak eta balioak azpimarratzen dituen pentsamolde [[politika|politikoa]] eta [[filosofia|filosofikoa]], batik bat [[talde]]aren aurrean, dela [[familia]], dela [[klan]]a, dela [[komunitate (argipena)|komunitatea]], dela [[gizarte]]a edo dela [[nazio]]a...
== Indibidualismoaren jatorri eta garapena ==
Indibidualismoaren lehenengo ideiak, eskola zinikoan sortu ziren. Eskola honetan, norbanakoaren askatasuna sustatzen zen bakoitzaren erabakiak kontuan edukiz. Erdi Aroan, gizabanakoaren indibidualismoa eta indibidualismo salbatzailea garatzen dira, berauek indibidualismoaren base bilakaturik. Kontzeptu hauek zorionez edo zoritxarrez, Industria Iraultzan osatu ziren, salbatzaile indibiduala izatetik, lan indibidualaren sistema bilakatuz (kapitalismoaren sorrera bilakatuz). Kontzeptu berri honek, gaur egungo errealitatera hurbiltzen digu. Egun, XX eta XXI.mendeetan, indibidualismoa indartzen ari da eta indar kolektiboa ostera, jeitsi. Alemania eta China dira kolektiboaren alde egin zuten herrialde garrantzitsuenak, indibidualismoa kolpatuz.
Herrialde hauek, adaptazio prosezuan jarraitzen dute. Ekonomia globalizatu honek, sistema kapitalista bultzatzen du, indibidualismoa indartuz. Horrek, beste mugimendu/ideologia batzuen sorrerak ia ezinezko egiten ditu, nahiz eta herrialde batzuetan oraindik kolektibismoak biziraun.
== Indibidualismo metodologikoa ==
Indibidualismo metodologikoa, zientzia sozialetan erabiltzen den metodo ohikoa da. Fenomeno sozial guztiak indibidualismoa justifikatzen duela babesten ditu (aldaketa zein estrukturak) indibidualismoaren ezaugarriegatik, dituzten helmugagatik, sinesmenagatik edota ekintzengatik. Teoria hau defendatzen dutenak, filosofia/metodo bezala ulertzen dute eta bertan, azalpen eta konprentzioaren bidez garatzen duen gizartea defendatzen dute guztion parte hartzea kontuan hartzen duena. Printzipioz, erredukzionismo bat da hau.
Indibidualismo metodologiko hau , kolektiboa era autonomo organismiko batean aritzearen kontra dago; izan ere, erabakiak hartzearen eta zientzia sozialen teoria indibidualaren bidea ez dela egokia uste dute. Ideia hauek eraso egiteko erabili dira, besteak beste, historizismoa, fundamentalismo estrukturala, soziologismoa edota klasea sozialen, genero roletan edo etnia jarrera indibidual bezala ulertzen duten pentsamendu hauen aurka.
=== Indibidualismoa ikasteko objektu bezala ulertuta ===
Aurreko mendeetan eragindako aldaketak direla eta, indibidualismoa ikerketa komun bat dela esan daiteke. Horren aurrean sortutako eztabaidak, esaterako, indibidualismoaren nagusitasuna vs kolektiboaren indarra, gaur egun dauden arazo nagusiak dira zientzia sozialaren munduan. Ikerketa batzuk daude non aspektu biak ikertu diren; sistema berrien adaptazioa erabiliz adibidez eta interes handia suertatuz.
=== Beste adiera batzuk ===
Lenguaia filosofiko eta soziologikoa alde batera utziz, indibidualismoa jarrera edota bizi estilo bezala definitzen da non era kolektiboaren ados ez dagoen.
Indibidualismoa beste termino batzutan ikus daiteke: nartzisismoa, egoismoa, egolatria bezala erabiltzen dira. Termino hauek, pertsona hauek gutxiezteko erabiltzen dira. ''La traición de las élites y la traición a la democracia'' pelikulan ikus daiteke jarrera indibidualistaren bizi eredu bat (Cristopher Lasch). Bertan, bizi estilo bat dela aipatzen da; garapen eredua izanik edota gure identitate propioa eraikitzeko bidea izanik beste guztiengandik diferentziarekin eduki gabe. ==
== Indibidualismo filosofikoa ==
=== Objektibismoa ===
Filosofiak sortu duen sistema filosofikoa da eta honek, errealitatea existitzen dela aipatzen da norbanakoaren kontzientzia edozein izanik. Norbanakoaren ezagutza razionalak, formakuntzaren bidez lortzen ziren: kontzeptuak, indukziozko logika edota logika inferentzialaren bidez. Proposamen moral honen bidez, norbere poztasuna edota interes razionala bilatzen zen.
Rand-ek ustez, moralarekin bat egiten duten sistema bakarra giza eskubideen errespetuak kontuan hartzen dituena da errealitatearen bidez emandako konprentzio eta erantzunen emozialak dituena. Objektibismoak gizakia saritzeko era, norbere heroe propioa izendatzean zentratzen da, norbera bere poztasun propioarekin eta hura proposamen morala izanik. Bakarra eta absolutua dela defendatzen da.
===Pentsamendu askea===
Honen ustez, norbanako bakoitzak ez ditu proposatutako ideiak onartu behar egiari edota ezagutzari dagokion unean (arrazoimenduetan). Izan ere, entzunez gero, esandako horri buruzko eraiketa propioa egiten hasiko ziren hainbat aspektutan eta berak izandako ideiekin kontrastatu daitezke. Esaterako: printzipioak, aurreiritziak, sektak, tradizioak edota hainbat dogmei buruz. Erlijioari dagokionez ordea, ez dagoela froga nahikorik diote (fenomeno natural horien existentzialismoa justifikatzeko/baiezteko).
===Egoismo Etikoa===
Egoismo bezala ere ezagutzen den termino hau, etikoki eduki behar den posizio normatiboa da, non moralki beraien interesetara oinarritua dagoen posizio hori. Egoismo psikologikoarekin konparatuz diferentzia zera izango litzateke; pertsona hauek beraien interesak asetzeko egiten dutela egiten dutena.
Egoismo etikoak, altruismo etikoarekin egiten du kontrastea, non bigarren kontzeptu honek besteak laguntzeko eta zerbitzatzeko behar moralak izango dituen. Egoismoa eta altruismoa, utilitarismo etikoaren gain nabarmentzen dira, non honakoak ez dituen bere interesak besteekiko sakrifikatuko beti ere bere interesak besteen onerako ere badirenean, hau da, utilitarismo etikoak bere interesak defendatzen ditu baina besteenak ere badirelarik. Egoismoa, utilitarismoa eta altruismoa erantzukizun formak dira, baina egoismoak eta altruismoak, utilitarismoarekin kontrastatzen dute, non egoismoaren zentzua eta altruismoarena subjetuan zentratzen diren.
Egoismo etikoak aitzitik, bere moralak agindutakoak egitean, ez ditu besteenak mindu nahi. Indibidualismoak bakoitzaren interes eta ongizatea albora utziak izaten uzten du edo ez, beti ere bere interes propioa asetuta utziko duelarik. Honek ez du esan nahi beti nahi duena egiten jarraituko duenik egoismo etikoaren izean.
Egoismo etikoa batzuetan libelarismo edo anarkismo indibidualista jorratzeko basea ere bihurtzen da, Max Stirmnerren kasuan bezala, motibazio altruistetan oinarritu daiteke baita. Posizio politiko batzuetan oinarritzen da non norbanakoak besteei askatasun ekintzan eragin behar ez diola sinesten duen.
<br />
== Indibidualismo Ekonomikoa ==
Indibidualismo ekonomikoaren doktrinak, norbanakoak bere erabaki ekonomikoak autonomikoki hartzeko aukera sostengatzen du, estatuak, komunitateak eta abarrek hartzen dituztenei kontra eginez, norbanakoaren alde.
=== '''Liberalismoa''' ===
Liberalismo klasikoa XIX. mendean sortutako ideologia politikoa da, Ingalaterran, Europa okzidentalean eta Ameriketan. Aurreko liberalismo motei jarraitzen zien gobernu popularrari eta pertsonen askatasun konpromisoari dagokionez, baina merkatu libreei eta ekonomia klasikoari dagokionez, ezberdindu egin zen. XIX. mendeko liberal klasiko famatuak Jean-Baptiste Say, Thomas Malthus, eta David Ricardo ziren. Liberalismo klasikoa XX. mendean jaio berritu zen Friedrich Hayeksen eskutik eta gerora Milton Friedman, Robert Nozick, Loren Lomasky eta Jan Narvesonek garatu zuten. Liberalismo klasiko esaldia, XX. mendea orduko sortutako liberalismo guztiei erreferitzeko erabiltzen da.
<br />
=== Eskuineko libertarismoa ===
Eskuineko liberalismoa forma ez-kolektibo baten oinarritutako liberalismo korrontea da, edo beste era batera esanda, liberalismoa ikusteko beste modu bat da, non batzuek “eskuineko” terminoa liberalismo tradizionalari erreferentzia egiteko erabiltzen duten, “ kontserbazio libertarioa” ere zaku berean sartzen delarik.
Eskuineko libertarismoak, eskubide negatiboei erreferentzia egiten dien filosofia politikotzat hartuak dira, honetan Lege Naturalak eta radikalizatutako Ongizate Estatuak zer ikusia dutelarik. Honen aldekoek, pribatizatutako propietateak babesten dituzte eta berdintasun ezaren aldekoak dira, errekurtso naturalei eta propietate pribatuari dagokionez. Posizio hau ezkerreko libertarismoari kontrajartzen zaio, non honek errekurtso naturalak denoi era berdinean tokatzen zaizkigula defendatzen duten. Eskuineko libertarismoak, honako ideologia hauekin bat egiten du baina ez da berauetara mugatzen:anarkokapitalismoa, laissez-faire eta liberalismo minarquista, beste batzuen artean.
<br />
== Indibidualismoaren pertsonai printzipalak ==
Indibidualismoaren historian, Antistenes filosoa ezin daiteke aipatu gabe utzi, honako hau izan bai zen filosofia zinikoaren eskolan gizartearen ez atxikitzea eta norbanakoaren alde aritu zena. Baita XIX mendean Ralph Waldo Emerson filosofoa ere non honek ideia indibidualistak zabaldu zituen Ameriketan literaturaren bitartez. Bere entseguan "Self-Reliance" izenekoan, gizonaren aldeko posturak defenditzen zituen eta norbanakoaren independentzia eta auto-ezagutza aurkitu nahi zituen.
== Kolektibismoaren aurrean ==
| |||