Sinesmen: berrikuspenen arteko aldeak
Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
Orrialdetik eduki guztia ezabatzen Etiketak: Husten blanking Mugikor edizioa Mugikor web edizioa |
t 62.83.5.6 wikilariaren aldaketak ezabatuz, Kostas20142 wikilariaren azken bertsiora itzularazi da. Etiketa: lehengoratzea |
||
1. lerroa:
[[File:Phoenix detail from Aberdeen Bestiary.jpg|thumb|Errautsetatik altxatzen den Fenixaren kondaira Mendebaldeko zibilizazioan hain inprimatutako berpizkundearen sinesmenean sinbolikoa eta literarioa gainditu dela uste da.]]
'''Sinesmena''' zerbait, [[egia (argipena)|egia]] izan ala ez, egiazkotzat jotzen deneko pertsona baten egoera mentala da. Mota askotako sinesmenak daude: [[erlijio]]arekin loturikoak [[jainko]]aren eta [[arima]]ren existentziarekin loturik daude; [[sineskeria]]k, berriz, [[magia]] eta naturaz gaindiko fenomenoekin loturiko sinesmenak biltzen ditu.
Sinesmen bat adimenaren egoera da, non norbanakoa gertakari edo gauza baten inguruan duen ezagutza edo esperientzia egiatzat hartzen den; objetiboa egiten denean, sinesmenaren edukiak proposamen logikoa aurkezten du eta modu afirmatzailean adierazi daiteke. Funtsean, sinestea “zerbait ontzat ematea da, haren ziurtasuna eduki gabe”.
== Definizioa ==
Frank P. Ramsey-ek metafora bat proposatzen du aurkezteko nola ulertu dezagun zer diren sinesmenak errealitatearekin duen erlazioan. Honen arabera sisteman grabatutako mapa bat bezalako direla (DNA-n edo zenbait ikaskuntzetan) gidatzen gaituztenak edo hobeto esanda, munduan orientatzen gaituztela gure beharren asetzea lortzeko.
Mapa horiek ez dute esaten “zer diren gauzak”, baizik eta portaera egokiak aurkezten dituzte behar propioen asetzerako bakoitzaren esperientzien arabera.
== Sinesmenen jatorria ==
Sinesmenak datozen iturriak anitzak dira:
* Kanpokoak, interpretaziorako eta fenomeno batzuen ulermenerako eta zenbait diskurtsoen ulermenerako azalpen kulturalean sortzen direnean .
* Barnekoak, norberaren pentsamendutik, esperientziatik eta uste osotik sortzen direnean.
Kanpo sinesteak sortzen dira:
* Inguratzen duen jendearen eta bere jokaeraren imitazioaren sinesteen barneratzerako joeragatik, batez ere hau arrakasta sozialak bermatuta badator.
* Jendeak joera du nahiz eta bere interesekin kontraesanean egon liderren sinesteak jarraitzera.
Sinesmenak ez dira beti borondatezkoak, banakoek bere errealitatearen esperientzia sinesmen arrazionalekin, kontraesan kognitiboak saihesten dituzte eta portaerak justifikatzen dituzten teoria bezala, elkartzea beharrezkoa dute. Elkartasunean edo tradizioaren “zentzu komunean” lortutako aterpea baita menderatzearen sergurtasuna taldeak, nagusiak edo agintzen duenak ezarritako arauara, funtsezko papera jokatzen dute bertan. Eduki zehatzeko publizitate-mezuen errepikapen obsesiboak bere justifikazioa aurkitzen du honetan.
Ezagutza bidezko eduki baten interpretazioaren edo gertaeraren (abstraktu edo zehatza) idealizazioa, zeintzuen ez den justifikaziorik edo fundamentu arrazionalik eskatzen, sinesmenen paradigma bezala jartzen da normalean: fedea eta esperientzia erligiosoa; baina kulturalki jasotako aurreiritziak dira mundua interpretatzeko erabiltzen dugun modua.
== Klasifikazioa ==
=== Menderatze konginitiboaren arabera ===
Hiru mota desberdindu daitezke:
* Oinarrizko sinesmena, nuklearra edo zentrala.
* Bitarteko sinesmena.
* Pentsamendu automatikoa.
=== Oinarriaren arabera ===
Sineste bat oinarri enpirikoa edo ez izan ditzake. Adibidez, sinesmen erlijiosoak, dogmetan oinarrituak daudenez, normalean ez dute oinarri enpirikorik; honek zientziaren kontrakoak egiten ditu, izan ere zientziak metodo esperimentala edo kalkulo zehatzen bitartez jasotako datuen arabera eraikitzen da.
=== Kontzeptuaren arabera ===
Ohiko hizkuntzan desberdintasun hau kontuan hartu ez arren, kontzeptualki komenigarria da desberdintzea:
* Iritziak bere edukiaren egia justifikatzen duten arrazoizko irizpide batzuen mendean daude: zientzia eta kritika arrazionalaren mendean dauden diskurtso guztiak zeinen azken helburua ezarritako kriterioen arabera objektiboki sortutako sinesmena den.
* Ideologia zeinen oinarria talde sozialaren identitatearen eta bere interesen defentsaren berezko osaketa, nahiz eta haiek egiak eta iritzi-oinarria bezala aurkeztu.
* Erlijioak giza arrazoiaren mendean ez dagoen sinesteko modelotzat hartu ohi da, eta bizitzaren zentzu funtzioa betetzen du, batzuetan ideologiarekin nahasten dena.
=== Eztabaidatzearen arabera ===
Sinesmenak eztabaida eta kontrastea onartzen dutenean, garapen marko desberdinak ematen dira, nagusiki bi multzotan batzen dira:
* Sineste itxiak: soilik onartzen dute eztabaida eta kontrastea pertsona klase zehatz batetik, bere autoritatearen arabera eta afinitatearen arabera aukeratuak direnak.
** sinesmen erlijiosoak.
** sinesmen esoterikoak.
** sinesmen sozialak.
** sinesmen kospiratu ezkutuak.
** mitoak, elezahar, superstizioak.
* Sineste irekiak: eztabaida eta kontrastea onartzen du analisi logiko modelo bati eta horren arrazoiei atxikitzen direnen aldetik.
** sinesmen zientifikoak.
** sinesmen pseuzientifikoak.
** sinesmen zientifikoak.
** sinesmen historikoak.
** sinesmen politikoak.
== Formazioa ==
Sineste-eraketa bide desberdinak deskriba daitezke:
* Haurtzaroan eskuratuak. Gurasoen, gizartearen erlijioaren...bitartez eskuratuak izan ahal dira.
* Lider karismatiko baten sinesteak hartzea.
* Publizitateak (komunikabideak) sinesmenak eratu edo aldatu dezake emozio positiboen errepikapenaren edo asoziazioaren bitartez.
* Trauma fisikoa.
== Sinesmen sistema ==
Sineste-sistema pertsona bakoitzak batez ere haurtzaroan zehar onartutako sinesteetako multzoa da, baina ondoren pertsonak duen solidotze mailaren arabera sinesmenen inguruan eta bere borondateak hauek aldatzekoaren arabera, inguruneak sinesmen hauek alda dezake.
=== Sineste disfuntzionala ===
Sineste disfuntzionala patroi kognitibo nahiko egonkorra da, pentsamendu distorsionatuak, gogobetetzen ez dituen egoera emozionalak eta joekaera desegokigarriak barne hartzen dituena.
=== Sinesteen aldaketa ===
Terapia kognitiboa
* Downward arrow technique: “Beherantz-ko gezi teknika” edo “Downward arrow technique” pentsamendu automatiko batetik hasten da azpiko esanahia identifikatzeko eta ebentualki oinarrizko sinestea aurkitzeko.
* Eztabaidatze Sokratikoa: Bitarteko sinesteak eta oinarrizko sinesteak eztabaidatze sokratikoaren bitartes alda daitezke, alde onak eta aurkakoak aztertuz.
* Jokabidearen esperimentuak.
* “Continuum kognitiboa”.
* Arrazoizko-emozional dramatizazioak.
* Besteen erabilpena erreferentzia puntu bezala.
* “Balitzan bezala” jokatzea.
* Terapeutaren aldetik berezko esperientziaren adierazpena.
== Sinesmen eta ezaguera ==
Sinesteak eduki mental adierazgarriko modu sinpliena kontzideratua izan ohi da pentsamenduaren formakuntzan.
Sinesteen formulazio funtsezko bi forma kontuan hartzen dira:
* Uste izatea...eduki kognitibo zehatz baten inguruan. “Lurra borobila dela uste dut”
* Zeozertan sinestea, non beste bi mota desberdin topatu dezagun ere bai:
** pertsona batean sinestea, konfidantza sentimenduan edo berekiko duzun segurtasuna: “Norbaitez fidatzen naiz...” edo “zeozer egiteko duen gaitasunean sinesten dut”.
** Zerbaiteko existentzian sinestea: “sorginetan sinesten dut”.
Sineste guztietan modu orokor batean aurresuposatu egiten da:
* indibiduo bat, sinesten duena.
* objektu baten inguruko nahitasuna, berez sinestearen edukia sortzen duena.
* proposamen logikoa edukia objektiboa bihurtzen duena.
* hizkuntzaren bitartez adieraz dezakeen enuntziatua.
Lynne Ruder Baker-ek sinestea kontuan hartzeko lau modu kontuan hartzen ditu:
* Sen onaren araberakoa: honen esanetan entitateak existitzen dira bat egiten dutela hitz egiten dugun sinesteekin
* Nahiz eta sen onak egiazko edukiri erabat egokia ez izan erabilgarria da aurre ikusteko eta iragartzeko banakoaren portaera psikologikoa
* Sen onaren interpretazio orokorra guztiz okerra da eta honen erabilera desagertuko lirateke kontzeptua alfer egiten duen teoria agertu bezain laster
* Sen onak ez du inolako egia eskaintzen sinesmenetan; hala ere bai animaliak bai pertsonak, baita ordenagailuak ere, sinesteak baldin badituzte, horien bitartez, jokabidean estrategia positiboak eskaintzen ditu
Sinesmen bat zeinen edukia faltsua den, eduki kognitiboa izaten jarraitzen du? Platon-ek ezaguera arrazoiak justifikatutako egiazko sinesmen bat bezala definitzen du. Honek tradizionalki sineste faltsua ezagutza ez izatea suposatu du, aipaturiko sinestea sostengatzen duen banakoaren aldetik egiazko jarrera zintzoarekin bat etorri arren.
Egiazkoa bezala sinestearen justifikazioa ezaguera nabaria izango litzateke. Baina zalantza zera da, sinesme bat egiazkoa da ageriko ezagutza delako edo, aldiz, agerikoa da egiazko ezagutza delako? Ezaguera eta sinesmena desberdintzea ez da batere erraza.
Sinesteak tradizioaren oinarrietako bat dira. Nork bere buruarekiko, besteekiko eta biltzen duen munduarekiko egiten duen balioespen subjektiboa suposatzen dute. Sineste garrantzitsuenak metodo zientifiko eta printzipioekin egiaztatuak ez dauden uste osoak eta printzipioak dira.
Sinesterik garrantzitsuenak dira uste osoak eta printzipioak eta zientziaren metodoakekin egiaztatuta ez dauden aurreiritziak zehazki esandako ezaguerak egingo lituzketenak.
== Sinesmen, gizartea eta kultura ==
Sinesteak edo sineste-multzoak, nolabait gizabanako talde bat elkartzen ditu zeinek proposamen bat edo batzuk idealizatzen duten ideia-multzo bezala egia potentzial bezala (izan ere sinesmen bat da soilik).
Modu honetan jakintza moduan biltzen da honi moldatzen dena, egitura kultural eta soziala sortuz antzeko sinesteak partekatzen dituzten banakoen elkarte identitatea justifikatzen duena. Aipaturiko sinesmen orokorrek dogma edo ideologia deiturikoak ezartzen dute, taldearen parte izan ahal izateko beharrezko morala definituz.
Taldearen identitateak ñabardura asko lortzen ditu testuinguruaren arabera: gizarte konplexutik sekta, “fan”-klub, sindikatu edo aitormen erlijioso baterarte.
== Kanpo estekak ==
{{autoritate kontrola}}
[[Kategoria:Sinesmenak]]
| |||