Zinismo (filosofia): berrikuspenen arteko aldeak

'''Zinismoa''' [[Antzinako Grezia|Antzinako Grezian]] K.a. V mendean agertutako filosofiaren pentsamendu-eskola bat da, zinikoek praktikatzen dutena (antzinako grezieraz, Κυνικο; latinez, Cynici). Hala ere, zinikoei "eskola" deitzeak berehala zailtasunen bat planteatzen du hain ohikoa ez den eta hain antiteorikoa ez den talde batentzat.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Cynics {{!}} Internet Encyclopedia of Philosophy|url=https://www.iep.utm.edu/cynics/|aldizkaria=www.iep.utm.edu|sartze-data=2020-04-20}}</ref>

Zinikoentzat, bizitzaren helburua modu bertutetsuan bizitzea da, eta horrek naturarekin bat bizitzea esan nahi du. Haien oinarrizko interesak etikoak dira, baina etika gehiago ulertzen dute etika bizitzeko modu gisa, azalpena behar duen doktrina gisa baino. Beraz, ''askesia'', grekozko hitz bat, bere buruaren entrenamendua edo praktikoa esan nahi duena, funtsezkoa da. Izaki arrazionalak diren aldetik, pertsonek zoriontasuna lor dezakete entrenamendu zorrotz baten bidez eta modu naturalean biziz, aberastasun, botere eta ospe desira konbentzional guztiak baztertuz.

Lehen zinikoa [[Antistenes]] izan zen, [[Sokrates]]en ikaslea, zeinarengandik eragin nabarmena jaso zuen. Ziniko famatuena, gehienen iritziz, [[Diogenes Sinopekoa]] izan zen: haren bizitzak bere pentsamoldea islatzen duten hainbat anekdotaz ilustratzen da, hala nola [[upel]] baten barruan bizi zela edo kriseilu batez ibiltzen zela hara eta hona pertsona zuzen baten bila, inoiz aurkitu gabe<ref name=":0">{{Erreferentzia|izenburua=Diogenes Laertius: Life of Diogenes, from Lives of the Philosophers, translated by C.D. Yonge|data=2007-10-21|url=https://web.archive.org/web/20071021083743/http://classicpersuasion.org/pw/diogenes/dldiogenes.htm|aldizkaria=web.archive.org|sartze-data=2020-04-20}}</ref>. Beste ziniko famatu batzuk [[Krates Tebaskoa]] eta [[Hiparkia]] haren emaztea izan ziren. CratesekKratesek bere aberastasuna oparitu zuen Atenasen pobrezia zinikoko bizitza bat bizi ahal izateko.

Zinismoa, pixkanaka, K. a. III. mendearen ondoren gutxitu egin zen. I. mendean, [[Erromatar Inperioa]]<nowiki/>ren sorrerarekin, zinikoak, eskean eta predikatzen aurki zitezkeen inperioko hiri guztietan. Bere ideia aszetiko eta erretorikoak kristautasun goiztiarrean agertu ziren. XIX. mendean, filosofia zinikoaren alderdi negatiboak azpimarratzeak zinismoaren ulermen modernoa ekarri zuen, sinesgaiztasuna giza motibo eta ekintzen zintzotasunean edo ontasunean antolatzera.

Lehenik eta behin, Antistenesek Cynosargesen irakatsi zuela esaten da, "zakur zuria", "zakur azkarra" edo "zakur haragia" esan nahiko lukeen greziar hitz bat dela. Cynosarges, Atenasko ''nothoia''rentzat, gimnasio eta tenplu bat da. "Nothoi", esklabo, atzerritar edo prostituta batengandik jaioa izateagatik atenastar hiritartasunik ez duen pertsona bat izendatzen duen termino bat da; pertsona baten gurasoak hiritarrak baziren baina ez legez ezkonduak ''nothoi'' ere izan daiteke. Lehen azalpenaren arabera, Ziniko"ziniko" hitza, orduan, mugimenduaren sortzaileak irakasten zuen tokitik etorriko zen.

Antistenes bere izenez lehen zinikoa izan ez bazen, orduan, izenaren jatorria Diogenes Sinoperena da, txakurraren antzeko portaeragatik ezagutzen den pertsona batfilosofoa. Izan ere, hitz hau irain bezala hasi zen Diogenesen bizimoduari erreferentzia eginez, bereziki bere jarduera guztiak jendaurrean egiteko duen joera.

Ongi bizitzea naturarekin bat bizitzea da. Diogenes Sinopekoak, modu irekian eta bere bizimoduarekin, konbentzio sozialak baztertu zituen, arau sozial, erlijioso eta politikoen izaera arbitrarioa eta, batzuetan, barregarria erakutsiz eta buruzagi erlijioso, politiko eta filosofikoen autoritateari desafio eginez. Ongi bizitzeari buruzko jarrera zinikoa bere garaiko filosofian, natura ("Physis") eta ohituraren ("nomosNomos") arteko bereizketaren esparruan, kokatzen da. [[Sokrates]]<nowiki/>en bertutearen inguruko hausnarketa jarraituz pentsamentu eta praktika desberdinak aurkitzen ditugu: [[Zirenaikoak|zirenaiko]]<nowiki/>ak, [[Sofistak|sofista]]<nowiki/>k, [[Epikureismo|epikureist]]<nowiki/>ak, [[Estoizismo|estoikoa]]<nowiki/>k eta zinikoak. Existentziaren praktika zinikoak eskatzen zituen keinu zirikatzaileen helburua lege naturalei jarraituz bizitzeak gizarte-konbentzioen aurrean zuen nagusitasuna azpimarratzea zen.

[[Diogenes Sinopekoa|Diogenes]] (K. a. 412 - K. a. 323) Zinismoarenzinismoaren historia beste inork ez bezala menderatzen du. [[Sinope (Turkia)|Sinope]]<nowiki/>tik [[Atenas]]<nowiki/>era joan zen, bere jaioterritik ihesi, berak edo bere aitak Sinopen txanpona baliogabetu ondoren. "Moneta baliogabetu" esamoldea lelo bihurtu zen Diogenesek balio konbentzionalei emandako arbuioa deskribatzean.

[[Krates Tebaskoa|Krates Tebas]]<nowiki/>koa (K. a. 365-K. a. 285) historia zinikoa menderatzen duen hirugarren figura da. Atenasen pobrezia zinikoko bizitza bizitzeko bere aberastasun handiari uko egin ziola kontatzen da. Diogenesen ikaslea izan zela esaten da, baina segurtasunez baieztatzea zaila da. Krates, modu zinikoan ezkondu zen Maroneiako [[Hiparkia]]<nowiki/>rekin, eta, elkarrekin, eskale bezala bizi ziren Atenasko kaleetan.

Beste ziniko asko egon ziren K. a. IV. eta III. mendeetan. K. a., Onesikrito (Alexandro Handiarekin Indiara nabigatu zuena), Monimo eszeptikoa, Bion Boristenes satirikoa, Teles diatribista eta Gadararen Menipo diatribista barne. Hala ere, K. a. III. mendean estoizismoak izan zuen gorakadarekin, zinismoak gainbehera bat jasan zuen, erromatar garaian berpiztu arte iraun zuena.

Zinismoaren erregistro historiko gutxi dago K. a. II. edo K. aeta. I. mendeetan. K. a.

I. mendean Zinismoa bere indar guztiarekin agertu zen berriro. Erroma inperialaren gorakadak, hiru mende lehenago [[Filipo II.a Mazedoniakoa|Filipo]] eta [[Alexandro Handia|Alexandro]]<nowiki/>k ''polis''en independentzia galdu izanak bezala, hiritar askoren artean inpotentzia eta frustrazio sentsazioa eragin zezakeen, autosufizientzia eta barne zoriontasuna nabarmentzen zituen filosofia batek berriz arrakasta izatea ahalbidetu zuena. Zinikoak inperio osoan aurki zitezkeen, kale kantoietan zutik, bertuteari buruz predikatzen.

I. mendean zinismoaren ordezkaririk nabarmenena Demetrio izan zen, [[Seneka]]<nowiki/>k "jakinduria burutuko gizon bat" bezala goraipatu zuena. Inperioko kaleetan eskean bizi den filosofo ziniko mota bat aurkitzen dugu, zeinaren ideiak eta praktikak oihartzun handia izan zuten klase herrikoietan; eta, bestaldetik, aipatutako ziniko ideala,tradizio literario eta doxografikoan oinarritua, erromatar nobleziaren zati baten inspirazio izan zena eta estoizismoan zalantzarik gabeko eragina izan zuena.