Kometa: berrikuspenen arteko aldeak

[[Eskandinaviar mitologia]]ren arabera, kometak, [[Ymir]] erraldoiaren garezurraren zati bat ziren. IpuinenElezaharren arabera, [[Odin]]ek eta bere anaiek Ymir hil eta Lurra eraikitzen hasi ziren, haren hilotzetik abiatuta. Ozeanoak bere odolarekin osatu zituzten, lurra bere azal eta giharrekin, landaretza bere ilearekin, hodeiak bere garunarekin eta zerua bere burezurrarekin. Lau ipotxek, lau puntu kardinalei zegozkienak, Ymirren burezurra lurraren gainean eusten zuten. Ipuin honi jarraituz, zeruko kometak, eskandinaviarrek uste zutenez, Ymirren garezurreko ezkatak ziren, zerutik erori eta gero desegiten zirenak<ref>{{Erreferentzia|abizena=Simek, Rudolf, 1954-|izenburua=Dictionary of northern mythology|argitaletxea=D.S. Brewer|data=1993|url=https://www.worldcat.org/oclc/27266483|isbn=0-85991-369-4|pmc=27266483|sartze-data=2020-03-19}}</ref>.

[[India]]n, berriz, [[VI. mende]]ko astronomoek kometak aldian-aldian berragertzen ziren gorputz zerutiarrak zirela uste zuten. Hau izan zen [[Varāhamihira]] eta [[Bhadrabahu]] astronomoek VI. mendean adierazitako iritzia, eta X. mendeko [[Bhaṭṭotpala]] astronomoak kometa batzuen izen eta aldi estimatuak zerrendatu zituen, baina ez dadakigu ezagutzen zifra edozifrak zein zehatzak izanzehaztasunekoak zirendiren<ref>{{Erreferentzia|izena=David H.|abizena=Kelley|izenburua=Exploring Ancient Skies|hizkuntza=en-gb|abizena2=Milone|izena2=Eugene F.|data=2011|url=https://doi.org/10.1007/978-1-4419-7624-6|doi=10.1007/978-1-4419-7624-6|sartze-data=2020-03-19}}</ref>.

[[Aristoteles]], kometen teoria kosmologiko sendo eta egituratu bat eraikitzeko teoria eta behaketa erabili zituen lehen zientzialari ezaguna izan zen. Kometak fenomeno atmosferikoak zirela uste zuen, [[Zodiako]]tik kanpo ager zitezkeelako eta egun gutxi batzuetako ibilbidean distiran aldatzen zutelako. Aristotelesen kometen teoria bere behaketetatik eta [[kosmos]]ean guztia konfigurazio ezberdin batean antolatuta dagoela dioen teoria kosmologikotik sortu zen<ref>{{Erreferentzia|abizena=Heidarzadeh, Tofigh.|izenburua=A history of physical theories of comets, from Aristotle to Whipple|argitaletxea=Springer|data=2008|url=https://www.worldcat.org/oclc/272298679|isbn=978-1-4020-8323-5|pmc=272298679|sartze-data=2020-03-19}}</ref>. Konfigurazio honen zati bat, zeruaren eta Lurraren arteko banaketa argi bat zen, kometak, azken honekin hertsiki lotuta zeudela uste zelarik. Aristotelesen arabera, kometak Ilargiaren esferaren barruan egon behar dira, eta zeruetatik argi eta garbi bereizita. Kometei buruzko bere teoria, oso onartua izan zen [[Erdi Aro]] osoan zehar, zenbaiten aurkikuntza batzuek ideia honen zenbait alderdi desafiatzen zituzten arren<ref>{{Erreferentzia|izena=Peter|abizena=Barker|izenburua=The role of comets in the Copernican revolution|orrialdeak=299–319|hizkuntza=en|abizena2=Goldstein|izena2=Bernard R.|data=1988-09-01|url=http://www.sciencedirect.com/science/article/pii/0039368188900027|aldizkaria=Studies in History and Philosophy of Science Part A|alea=3|zenbakia=19|issn=0039-3681|doi=10.1016/0039-3681(88)90002-7|sartze-data=2020-03-19}}</ref>. Aurkari nabarmen bat [[Seneka]] izan zen, bere aurrekoen logika zalantzan jarri zuena, XVI eta XVII. mendeetan Aristotelesen kritikarien artean eztabaida handia eraginez. Senekak kometa, zeruan zehar euren distira laburrek iradokitzen zutena baino iraunkorragoak zirela uste zuen, eta kometen izaera zerutiarraren pentsamendua eragiten zuen ebidentzia eman zuen. Galdera asko planteatu zituen kometei buruzko teoria garaikideen baliozkotasunari buruz; ez zen, ordea, teoria funtsezko propio baten egilea izan<ref>{{Erreferentzia|abizena=Heidarzadeh, Tofigh.|izenburua=A history of physical theories of comets, from Aristotle to Whipple|argitaletxea=Springer|data=2008|url=https://www.worldcat.org/oclc/272298679|isbn=978-1-4020-8323-5|pmc=272298679|sartze-data=2020-03-19}}</ref>. [[Plinio Zaharra]]k kometak asaldura politikoarekin eta heriotzarekin lotuta zeudela uste zuen. Kometak "gizakiak bezalakoak" zirela ikusi zuen Pliniok, sarritan bere isatsak "ile luzearekin" edo "bizar luzearekin" deskribatzen<ref>{{Erreferentzia|abizena=Hellman, Clarisse Doris, 1910-1973.|izenburua=The comet of 1577: its place in the history of astronomy,|argitaletxea=AMS Press|data=[1971, ©1944]|url=https://www.worldcat.org/oclc/207248|isbn=0-404-51510-X|pmc=207248|sartze-data=2020-03-19}}</ref>. Kometak kolorearen eta formaren arabera sailkatzeko sistema mendeetan zehar erabili zen<ref>{{Erreferentzia|abizena=Brandt, John C.|izenburua=Introduction to comets|argitaletxea=Cambridge University Press|data=2004|url=https://www.worldcat.org/oclc/51770235|edizioa=2nd ed|isbn=0-521-80863-4|pmc=51770235|sartze-data=2020-03-19}}</ref>.

XVI. mendean, [[Tycho Brahe]]k eta [[Michael Maestlin]]ek kometek Lurraren atmosferatik kanpo egon behar zutela frogatu zuten, [[1577ko Kometa Handia]]ren paralaxia neurtuz<ref>{{Erreferentzia|izena=Peter|abizena=Barker|izenburua=Constructing Copernicus|orrialdeak=208–227|data=2002-06-01|url=https://www.mitpressjournals.org/doi/10.1162/106361402321147531|aldizkaria=Perspectives on Science|alea=2|zenbakia=10|issn=1063-6145|doi=10.1162/106361402321147531|sartze-data=2020-03-20}}</ref>. Neurketen zehaztasunak gora behera, kometak Lurretik Ilargira baino gutxienez lau aldiz urrunago egon behar zutela kalkulatu zuten<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Comet|hizkuntza=en|data=2020-03-08|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Comet&oldid=944463618|sartze-data=2020-03-20|encyclopedia=Wikipedia}}</ref><ref>{{Erreferentzia|abizena=Sagan, Carl, 1934-1996.|izenburua=Comet|argitaletxea=Headline|data=1997|url=https://www.worldcat.org/oclc/43139887|edizioa=Rev. and updated ed|isbn=0-7472-7664-1|pmc=43139887|sartze-data=2020-03-20}}</ref>. 1664ko behaketetan oinarrituta, [[Giovanni Borelli]]k behatu zituen kometen luzera eta latitudeak erregistratu zituen, eta kometen orbitak parabolikoak izan daitezkeela iradoki zuen<ref>{{Erreferentzia|izena=Luciano|abizena=Boschiero|izenburua=Giovanni Borelli and the Comets of 1664–65|orrialdeak=11–30|hizkuntza=en-US|data=2009-02|url=https://doi.org/10.1177/002182860904000103|aldizkaria=Journal for the History of Astronomy|alea=1|zenbakia=40|issn=0021-8286|doi=10.1177/002182860904000103|sartze-data=2020-03-20}}</ref>. [[Galileo Galilei]], orain arteko astronomorik ospetsuenetako bat, kometei buruz idazten ere saiatu zen ''[[Il Saggiatore]]'' liburuan. Kometen paralaxiari buruzko [[Tycho Brahe]]ren teoriak baztertu zituen eta ilusio optiko hutsa izan zitezkeela adierazi zuen. Kometen izaerak nahasturik, Galileok ezin izan zuen saihestu bere teoria propioak azaltzea, behaketa pertsonal gutxi izan arren. Kritika bidegabe horiei erantzun zien [[Kepler]]rek ''[[Hyperaspistes]]'' bere obran.

1705ean, [[Edmond Halley]]k (1656-1742) Newtonen metodoa aplikatu zien 1337 eta 1698 bitartean gertatutako hogeita hiru agerpenei. Horietako hiruk, 1531, 1607 eta 1682ko kometek, oso elementu orbital antzekoak zituztela ikusi zuen eta, gainera, Jupiterrek eta Saturnok eragindako grabitate asaldurari dagokionez orbitetan zeuden alde txikiak azaldu ahal izan zituen. Hiru agerpen hauek kometa beraren hiru agerpen izan zirela espero zuenez, berriz 1758-9an eta 1759 artean agertuko zela iragarri zuen. Halleyk iragarritako itzulera data, beranduago, [[Alexis Clairaut]], [[Joseph Lalande]] eta [[Nicole-Reine Lepaute]]k findu zuten, kometaren perihelioaren data, 1759an hilabeteko zehaztasunarekin iragarri zutenean. Kometa iragarri bezala itzuli zenean, [[Halley kometa]] bezala ezagutu zen (gaur egun 1p/Halley izendapenarekin). [[2061]]. urtean agertuko da berriro ere.